Lâle, kelime olarak ele alındığında Arapça "Allâh" lâfzına âit harfleri taşımakta olduğu görülür. Eğlâl kelimesi de "lâle" kökünden gelir. Eğlâl ise Yâsin Sû»resi’nde "eğlâlen" şeklinde geçmektedir. Manası ise; "boyunduruk"tur.


Lâlenin harfî manası "hilâl"e de ulaşmaktadır.


Lâlenin ebced hesabı 66’dır. Altmış altı "Elhamdülillâh"a denk gelir. Onlar o hayret makamının coşkusuyla yaşadığı istiğrak hâline hamdederek "Elhâmdülillâh" derler.


Lâlenin içi kömür gibidir. Ancak dıştan görünmez. Dışı ise içinin tam tersine pasparlak, canlı ve rûha sekînet verici bir görünüme sahiptir. Onun bu hâli tıpkı bağrı yanık bir dervişin mütebessim nûr hâleli yüzüne benzer.



Gerçek lâlelerin hepsinde renkli altı yaprak bulunur. Bu ise îmanın altı nûrunun libâsına bürünen dervişin îmân ve ihsan potasında erimesi ve daha sonra bu nurun şualarıyla derinden bir yanışa gark olmasının da bir simgesidir.


Lâlenin renkli yapraklarının yukarıya doğru olması da tıpkı bir dervişin duâ edişindeki edâyı andırır. Zira derviş bu hâl ile sırât-ı müstakîm üzere olmayı murâd etmiş ve ifrat-tefrit noktalarını törpüleyerek hakîkate, yani istikâmete ermiştir. Ve tıpkı lâlenin derû»nundaki siyahlığı göstermemesi gibi o da içinde yaşadığı yanış halini gizlemiş ve kendine her nazar edene o güzel rengini sunarak ona ferahlık vermiştir.
Nitekim lâlenin en revaç bulduğu dönemlerden biri olan Osmanlılar zamanında ona, "ferâhâver (ferahlık veren)" denmiştir. İşte bu vasıflarla vasıflanan derviş de tıpkı lâlenin bu adını alarak etrafına letâfet ve zerâfet saçmış, gönüllere âb-ı hayat sunmuştur.

(alıntı)

Bir nazar kıl, gözlerin yor
Düşmeden hiç kîl u kâle.
Göremezsen kâniden sor
Kör gözün dönsün Bilâl’e.



Nice ün var tabiatta
Canlı cansız nebatâtta
Cümle mahlûk serenatta
Hepsi girmiş hüsnühâle.



Adı mâlûm; iş bu kıssa
Tanıdık bir güle hassa
Dinleyenler aldı hisse
Sende koş iç, kan zülâle.



İçi kavruk dışı parlak
Remzi zâhir; "altı yaprak"
Özü Mevlâ, sözü toprak
Huyu pek benzer Hilâl’e.



Hû çeker dervişe nispet
Kalbi bilmez asla kasvet
Zühdü zâhit, zikri müspet
İmrenir her düş bu hâle.



Ziya ünsüz dolaşınca
Kim duyar sen meleşince
Derde gün gün ulaşınca
Çeldi aklın soylu Lâle.



Fâ’ilâtün / fâ’ilâtün


27ekim2013
m.ziya dinç