Nefis, insan mahiyetinde maddi, cismani ve hayvani yönü temsil eden;
insanın manen terakki etmesine vesilen olan bir olgudur.
İnsan nefsi tezkiye ve terbiye ile nurani ve latif bir surete çevrilebilir.

1. Nefs-i emmâre:
Şiddetle ve daima kötülüğü emreden ve şehvanî arzulara severek giren nefis.
Nefs-i emmare hep kötülükleri ve bayağı şeyleri ister. İnsanın en büyük düşmanı nefsidir.
Nefs-i emmare, ulvi şeylerden gafil, süfli şeylere ise müştak olur.

2. Nefs-i levvame:
Kendini kınayan, kötülükten vicdanen rahatsız olan nefis. Bu makama yükselen bir âbid,
günahlardan tövbe eder, Yaptığı hata ve günahlardan dolayı kendisini çok levm ettiğinden (ayıpladığından) dolayı
ismine levvame (çok ayıplayan, kınayan) denilmiştir.

3. Nefs-i Mülhime:
İlhama mazhar olmuş nefis. Nefsin bu makamı, kâmil imana kavuşmanın ilk adımıdır.

4. Nefs-i Mutmainne:
Kötülüğe meyli kalmamış, iyilikleri yapan nefis: Bu mertebeye ulaşan nefis,
emir ve yasaklarından zerre kadar ayrılmaz. Her bir sözü ve her fiili Kur’ân’a ve sünnete göredir.

5. Nefs-i râdiye:
Rabbinden razı olmuş nefis. Kahır olsun lütuf olsun, her şeyi rıza ile karşılayan nefis.
Her hâlinde rıza-yı ilâhiyi gözetir; teslimiyet ve rıza üzeredir. Allah’tan başka hiçbir şeye meyletmez.
Nefsi bu makama eren kimse, Hakk’ın huzuru ile edeb deryasına dalar ve duası red olunmaz.

6. Nefs-i mardiye:
Kendisinden razı olunan, Rabbi katında makbul nefis. Hataları affetmek, ayıpları örtmek,
kimse hakkında suizan etmemek, herkese lütuf ve şefkat göstermek gibi sıfatlarla muttasıftır.

7. Nefs-i Kâmile (Safiye):
Kâmil, süzülmüş, katışıksız, temiz nefis. Evliyalık makamının en büyük derecesidir.
Nefs-i kâmile makamına gelen kişinin her hareketi taat ve ibadet üzeredir.
Onun yüzünü gören kişi, huzura kavuşur. Onu görenin kalbine Allah’ın zikri ve fikri gelir.

Bu şiir, kimseye değil, Kendi zalim nefsime yazılmıştır. ama herkes kendi nefsine pay çıkarabilir.

Nedir bu çektiğim, şu zalim nefisten,
Zevklere kapılan, perişan biriyim.
Dalmışım gaflete, kirlerden necisten,
Ömrünü boşluğa, savuran biriyim.

Yarab, hakikattan bihaber yaşayan,
Mü’minim diyerek, nefsine aldanan,
Kazandığı şeyi, boşlukta savuran,
Hakikata kalbi, kapanan biriyim.

Yıllardır aldanıp, durmuşum nefsime,
Sağlık ve hastalık, vurulmuş sesime,
Son dönemde Hakkı, duyan nefesime,
Her söylenen söze, aldanan biriyim.

Ah şu nankör nefsim, bilemedim seni,
Yüzüme gülerek, kandırdın hep beni,
Rabbin huzurundan, geldim daha yeni,
Ruhumu acıyla, dağlayan biriyim.

İlahi, gafleti, kaldır gözlerimden,
Dergahına sürsem, yüzüm özlerimden,
Daima dönmüşsem, naçar sözlerimden,
Engin rahmetinle, yalvaran biriyim.

…andelip…