*)(* ÖZLEŞİM AKADEMİ - 3 - özleşim öğreniyoruz …*)(*

• 4 Haziran 2009 Perşembe 21:00:09

*)(* ÖZLEŞİM AKADEMİ - 3 - özleşim öğreniyoruz …*)(*

“özleşim” öğretmek amacıyla daha önce özleşim atölyesine asmış olduğum bilimsel çalışmayı sizlerle ve merak edenlerle paylaşmaya devam…

Özleşim şiir yazmak için mutlaka hece ölçüsü bilgimizin olması gereklidir..

Hece ölçüsü bilgilerimizi kısaca hatırlayalım....

KAFİYE
Şiirde mısra sonlarındaki ses benzerliklerine denir. Kafiyeyi oluşturan eklerin ya da kelimelerin; yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı olmalıdır.

.............................kab ( il)
............................. eh ( il )
............................ cah ( il )

(-il ) sesleri kafiye oluşturmuş...

kafiyelerdeki ses benzerliği " bir ses " , " iki ses " , " üç ses " veya daha fazla olabilir...ve bu duruma göre isimlendirilirler...

KAFİYE ÇEŞİTLERİ

YARIM KAFİYE:Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir.

ör:
...................çe (k) er

...................dö (k) er

bu örnekte " (-k ) " = bir ses olduğundan yarım kafiyedir...

TAM KAFİYE:İki ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür.
ör:
...................bır (ak )

...................b (ak )

( -a ,-k ) =iki ses =tam kafiye

ZENGİN KAFİYE:

Mısra sonlarındaki kafiyeli sözcükler arasında üç ya da daha çok ses benzerliğine dayanan kafiye türüdür.

Miskin Yunus..... biç(are)yim

Baştan ayağa..... y(are)yim

Dost ilinden........ av(are)yim

Gel gör beni aşk neyledi

" (-a,-r,-e ) " = üç ses =zengin kafiye

(" -yim "= kafiyeden sonra gelen ve tekrarlanan ek =REDİF)

Not (1) Kafiye olan sesli harflerin üzerinde uzatma işareti "^" varsa, bu sesliler tek ses değil iki ses olarak kabul edilir ve buna göre de kafiye türü değişir.
Mesela İstiklaâl Marşı’nın yedinci kıtasındaki

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan şühedâ
Cânı cananı bütün varımı alsın da Hüdâ
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ

" dâ " =zengin kafiye
dikkat !
iki ses görünmesine rağmen tam kafiye değildir ..
"^" işaretinden dolayı üç ses kabul edilir..( " daa " gibi düşünülür ) zengin kafiyedir...

TUNÇ KAFİYE:
Dize sonundaki kelimelerin son harfleri arasında üç sesten fazla ses benzeşmesiyle veya biri diğerinin içinde bir kelime oluşturacak tarzda yapılan uyak. (zengin kafiye gibi ... )

İnsan bu, su misali kıvrım kıvrım ......(akar ya )
Bir yanda akan benim öbür yanda.... s (akarya )

CİNASLI KAFİYE:
Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının mısra sonunda tekrarı ile oluşan kafiyedir.

...........dalımdaki asmaya
...........götürseler asmaya

asma kelimesi ilk dizede üzüm bitkisi..ikinci dizede öldürme anlamında kullanılmış...okunuş ve yazılışları aynı anlamları farklı.. dolayısıyla cinaslı kafiye ...

KAFİYE ÖRGÜSÜ

DÜZ KAFİYE: "a a a b" ya da "a a b b" olmalı.

ÇAPRAZ KAFİYE: "a b a b" olmalı.

SARMA KAFİYE: "a b b a" olmalı.

REDİF:

Mısra sonlarında, görevleri aynı olan eklerin,
ya da anlamları aynı olan kelimelerin tekrarlanmasına redif denir.

a)Redifler daima mısranın en sonunda kafiyeden sonra gelir.
b)Redif varsa kafiye de vardır.

iki tür redif vardır:
a) Ek Halindeki Redifler
b) Kelime Halindeki Redifler

a) Ek Halindeki Redifler: Eş görevli eklerin tekrarlanmasıyla oluşan
rediflerdir. Ek halindeki redifleri kavramak için Türkçe’deki yapım ve çekim eklerini öğrenmek gerekir.

Ek halindeki redifler genellikle , kelimeye bağlanan eklerdir ve genel kaide:
Kelimenin köklerinde kafiye,
Eklerinde ise redif vardır .
Bu kuralı bilirsek ek halindeki redifleri tahmin edebiliriz.

.................çarkı
.................farkı

"ı" sesleri, ismin -i hali olduğundan yani, her ikisinin de
görevi aynı olduğundan rediftir. Kelimenin köklerinde ise "ark" sesleri
benzeştiğinden bunlar da zengin kafiyeyi oluşturur.

Bu dizeye pratik yoldan bakalım :

birinci mısrasında
kafiyeye söz konusu olan kelimenin kökü "çark",
ikinci mısrada ise kelimenin kökü "fark"tır.
Dolayısıyla, "ı" sesleri ek olduğundan redif olduğunu pratik olarak bulabiliriz.
Kelimenin köklerinde kafiye bulunduğundan "ark" seslerinde de
zengin kafiye vardır.
Fakat, bu pratik yol her zaman işlemeyebilir:

..........................köy ü
..........................su ( y) u
.......................... de ( y) i

kelimelerin kökleri:
"köy", "su", "de" dir. Görüldüğü gibi kelimelerin köklerindeki sesler aynı
değildir. Acaba burada "y" sesi kafiye olarak mı yoksa redif olarak mı
alınacaktır?
çözüm çok basittir.köy kelimesinde "y" sesi birinci mısrada kelimenin köküne
dahil olurken, ikinci ve üçüncü mısralarda (y) yardımcı ses (kaynaştırma ünsüzü)’tir.
Yani "y" seslerinin görevi farklıdır. Bu durum da kafiye tanımına uygun olduğundan
kafiye olarak kabul edilecektir.
Aynı durum İstiklal Marşı’nın üçüncü kıtasında görülmektedir:

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım,
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

...................... yaşarım,
..................... Şaşarım!
......................aşarım.
......................taşarım.

Yukarıdaki dörtlükte ise, kelimelerin kökleri:
"yaş", "şaş", "aş" ve "taş" kelimeleridir. Burada da kelime köklerinden sonra gelen "a" sesleri kafiye mi yoksa redif mi sorusu akla gelebilir.

onun için bu köklere eklenen "a" sesinin görevinin ne olduğunu
incelemek gerekir:

Birinci mısra:
yaş............a................r....................ı................. m
kök........yapım eki....geniş zaman....yardımcı ses...I. tekil şahıs eki

İkinci mısra:
şaş............a...............r......................ı...............m
kök....yardımcı ses...geniş zaman.....yardımcı ses..I. tekil şahıs eki

Üçüncü mısra:
aş.......... a...................r.....................ı..............m
kök.....yardımcı ses....geniş zaman....yardımcı ses...I. tekil şahıs eki

Dördüncü mısra:
taş..........a...................r...................ı.................m
kök....yardımcı ses....geniş zaman...yardımcı ses...I. tekil şahıs eki

Yukarıda da görüldüğü gibi ilk mısradaki "a" sesi ile diğer "a" seslerinin görevleri
farklıdır. Bu özellik sebebiyle, "a" seslerinin kafiye olarak alınması gerekir.

b) Kelime Halindeki Redifler: Aynı anlamdaki kelimelerin tekrarlanmasıyla
meydana gelen rediflerdir. Bu tür redifleri mısralarda görebilmek oldukça
kolaydır:
Doğru söylerim halk razı değil
Eğri söylerim Hak razı değil.
.....................hal(k) razı değil
.....................Ha(k) razı değil

( -k)= yarım kafiye
razı değil= redif

Yukarıdaki beyitte "razı değil" kelimeleri redif, ondan önceki "k" sesleri ise
yarım kafiyedir.

Bir başka örnek:
..................şöyle böyle bir söz
...................öyle böyle bir söz
"böyle bir söz" kelimeleri redif, ondan önceki "öyle" sesleri ise
zengin kafiyedir..
Kelime halinde bulunan redfilerden hemen önce, ek halinde redif de
bulunabilir. Böylece, ek halindeki redifle kelime halindeki redif arka arkaya gelebilir:

................................. bırakmadan git

................................. bakmadan git!

dizelerde hem ek halinde redif, hem de kelime halinde
redif bulunmaktadır. Yukarıdaki mısralarda "madan" ekleri "zarf-fiil"dir.

aliterasyon :
Art arda gelen mısralar içinde birbirine benzeyen seslerin sık ve ahenk sağlayacak güzellikte kullanılmasına aliterasyon denir.

Ak sütünü emdiğim kadınım ana
Ak pürçekli, izzetli canım ana
Akar sularına kargımagıl

mısralarındaki ak sesinin tekrarı ile aliterasyon yapılmıştır

bu açıklamalardan sonra önce ki çalışmamızda ki sorumuzu cevaplayalım..

soru:
bahçesine girdim gülü seçilmez
güllerini derdim paha biçilmez

yukardaki dizelerin Özgün Özleşim ölçüsünü (ilham vezni) ve hece özelliklerini bulalım..

hece ölçüsü :

6 + 5 vurgulu 11 heceli

................se (ç) ilmez
................bi (ç) ilmez

son mısrada ki kelime kökleri " seç , biç " ..ortak ses (-ç) bir tane...

(eç ,iç ince sesli olduklarından tam kafiye de sayılabilir ..)

(-ç) =yarım kafiye

Özgün Özleşim ölçüsü :

1) bah çe si ne / gir dim / gü lü / se çil mez

__ . . . / __ __ / . . / . __ __

2) gül le ri ni / der dim / pa ha / bi çil mez
__ . . . / __ __ / . . . /__ __

özgün Özleşim ölçüsü : kapalı-açık-açık açık/ kapalı kapalı / açık açık açık / kapalı kapalı

not:soruyu cevaplayan tüm arkadaşlara teşekkür ederim ...
doğru cevaplamışlardır...

soru :

özleşim şiirin üçüncü dizesini bu ölçülere uygun siz yazmayı dener misiniz ...?

kolay gelsin...

sevgi saygı selamlarımla...

SABİHA KÜÇÜKTÜFEKÇİ - 27 Aralık 2008 Cumartesi

Beğen