Parmak Hesabı

• 25 Nisan 2021 Pazar 00:06:20

Parmak Hesabı

"Ellerin ellerin ve parmakların/ bir nar çiçeğini eziyor gibi/ ellerinden belli oluyor bir kadın/ denizin dibinde geziyor gibi/ ellerin ellerin ve parmakların" Sezai Karakoç - Monna Rosa

Dünya; hesap, kitap üzerine kurulu. Süregelen hayatta öyle. Serazat bir dünyada yaşamıyoruz. İnsanın ilk hesabı, dokuz ay on günle doğum öncesi başlıyor. Bu hesapta bir miktar sapmalar da olsa doğru ve sağlıklı olan hesap budur. Sayı kavramını henüz algıladığımız zaman, hesap için ilk başvurduğumuz parmaklarımızdır ve hesapları artık ilk parmak üzerinden yapmaya başlarız. Bu kadim hesaplama yönteminin bir ömür sürecek olması kaçınılmazdır. Hem kolay ve işlevsel hem de ulaşılabilir olması bu hesaplama yöntemini beynelmilel hale getirmiştir.

Parmak hesabı, alış-verişlerde, hem alma hem de vermede kullanılan bir hesaplama yöntemidir. Adildir yani. Her iki tarafa da eşit mesafededir. “Elma dibinde büyümüş” değildir. Eli açık, gönlü zengindir. Kerli ferli okumuş olsalar dahi en basitinden, günleri hesaplarken bazen parmaklarını kullanan birçok insan gözlemleriz. Bir nevi parmaklar beynin ilk başvurduğu hesapları yerine getirmeyi bittabi hedefler. Bu basit hesap, ülkeler çağlar aşar, hiç değerini kaybetmez. Dünyanın basitliğine de bir örnek teşkil eder. Kültürler üstü bir işlevi vardır desek abartmış olmayız.

Her canlı uzvunun kendi görevleri vardır. Parmaklarda böyledir. Her parmak kendi içinde bir hesabı gösterir. İşaret parmağındaki yön, istikamet göstermesi insanoğlunun hesabının örünü değil midir? Parmağa takılan yüzüklerde bir hesap, bir anlaşma bir sözleşme yok mudur? Birbirine kızan insanlar dahi “parmaklarını kırarım” diyerek zarar vermenin parmaklarda ki büyük etkisini göstermezler mi? Öngörüsüzlük, plansızlık, ayağı yorgana göre uzatmamazlık hep bir hesabın yanlışlığına dalalet değil midir?

El parmakları onluk sayı siteminin temelidir diyebiliriz. Beşlik sayı sistemi de bir çeşitlilik sağlar. Parmak hesabını dıştan içe doğru ve eli yumruk yaparak parmakları dışa doğru saymakta mümkündür. Bu kullanımların kültür anlamında da farklılaştığı görülmektedir. En azından kendimizin hangi yöntemi tercih ettiğimizi deneyimleyebiliriz. Namaz sonrası tespih çekerken elin ve parmakların farklı kullanımları olsa da en bilineni, sağ elin parmak aralarındaki üç boğum, başlangıç parmağında üç defa diğerlerinde ikişer defa sayılarak otuz üç sayısına ulaşılmış olanıdır. Ayrıca geçlerin sokakta tespih çekerken parmakların işlevi ve çay içerken ki parmaklarının konumu da dikkat çeken başka örneklerdendir. Şiirlerinde hece ölçüsünü kullanan şair de hataya düşmemek için ilk başvurduğu teknik parmak hesabıdır. Cenap Şehabettin gibi, hece şiirine “parmak hesabı” diyenler bile olmuştur. Bunun gibi parmak hesabının kullanıldığı alanları sıralamak pekâlâ mümkündür.

Kültürlere göre el ve parmak işaretleri farklı anlamlar taşısa da ortak anlam taşıyan ortak kullanımlar da vardır. Son moda sevgi ifadesini anlamlaştırmak için parmaklardan yararlanılarak, karşısındakine sevgisini göstermek başta gelir. Düşünceli, kaygılı insan, parmaklarını bir nevi çevresindeki sesleri susturmak için kullanmaz mı? Sıkılan, hicap duyan insanın parmakları istem dışı hareketlerle karşısındakine, kendini ele vermez mi? Eğlencelere hareketli müziklerde ritim tutan, bu haliyle insanı mutlu kılan yine parlaklardır. Kimi kültürlerde işaret ve başparmağı daire yapılarak karşısındakini onayladığını sözsüz ifadelerle anlatır. İşaret ve orta parmak v şeklinde açma zafer işaretini, işaret parmağı çağırma ve yön gösterme gibi birçok işlevi yürütür. Allah’ın birlik ifadesi vahdete şahit olan el, rabia işareti, özgürlük işareti ve hatta partilerin kullandığı el parmak işaretleri hep bir hesap üzerinde hareket etmez mi? Eğitime ilk başladığımızda topluluklarda nasıl hareket etmemiz gerektiğini, öğretmenimizden izin istemenin nasıl olacağına ilk parmaklar vasıtasıyla şahit olmaz mıyız?

El ve dolayısıyla parmaklarının olmadığı durumlarda ayak parmakları devreye girer ve el parmaklarının üstlendiği görevleri yerine getirmeye çalışırlar. El parmakların muadili ayak parmakları dahi olsa bu kadar işlevsel değildir. Yedektedir sonuçta. Elimizin bu kadar çok kıymete haiz olmasına rağmen, parmakların hünerine hep başvurulmuş ama övgüler nedense hep ellerimizin başka maharetleri üzerine yönelmiştir.

Bütün hesaplar, parmak hesabından doğmuştur ve parmak hesabı, hesapların atasıdır gibi beylik cümleler kurmayacağım ama parmak hesabının mütevazılığına söz söyletmemek gerekir. Büyük büyük hesapları yapamazsınız ama evvelemirde ihtiyaca daha çok malik küçük gözüken ama gerçekte değeri büyük hesaplarda kullanılmaktadır. Siz bakmayın hesap makinesi denen icatlara, onlar karmaşık işler içindir. Parmak hesabı, anlık hesaba cevaz verir. Kayıt tutmaz. Hafızası yoktur. İplik düğümlemek, boncuk tasniflemek, abaküs gibi basit ama işlevsel aparatlara ihtiyaç duyar ki hafızaya yol versin.

İlkay Coşkun
Ihlamur Dergisi
Sayı 102, Mayıs 2021