Osmanlı'dan Günümüze Trabzonlu Şehitler

• 28 Temmuz 2018 Cumartesi 15:47:21

M. NİHAT MALKOÇ

Trabzon şehir tarihiyle ilgili kaleme aldığı kitaplarla tanıdığımız tarihçi Mehmet Akif Bal, Trabzon Kitaplığı’nı her geçen gün daha da genişletiyor. Bu kitaplık genişledikçe Trabzon’un mâzisindeki bulutlar da dağılıyor. "Osmanlı’dan Günümüze Trabzonlu Şehidler" kitabı tarihçi Mehmet Akif Bal’ın kültür hayatımıza ve kitap dünyasına yeni armağanı.

Trabzon’un yerel tarihiyle ilgilenenler Mehmet Akif Bal ismini yakından bilirler. Zira Bal, bugüne kadar kaleme aldığı birçok eserle Trabzon’un yerel tarihine ışık tutmuştur. Onun büyük emeklerle ve özverilerle oluşturduğu birbirinden kıymetli Trabzon kitapları şunlardır: "Bir Şiirdir Trabzon/Osmanlı’dan Günümüze Trabzon Şiir Antolojisi, Trabzon Hatıraları, Osmanlı’dan Günümüze Trabzonlu Simalar ve Aileler, Trabzon’a Işık Tutan Anılar/Mustafa Kemal Sayıl’ın Trabzon Anıları, Osmanlı Arşiv Belgelerindeki Trabzonlu Devlet Adamları ve Bürokratlar(İrfan Dağdelen ile), Kronolojik Trabzon Tarihi(Kuruluşundan Bugüne Gün Gün Trabzon Tarihi), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon Lisesi’nden Hatıralar, Karadere’nin Trabzon’a Armağanı Şehr-i Araklı"

1996 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun olan Mehmet Akif Bal uzun yıllardan beri İstanbul’un köklü okulları olan Cağaloğlu Anadolu Lisesi ve Vefa Lisesi’nde tarih öğretmeni olarak çalıştı. Bu süreç içerisinde binlerce öğrenci yetiştirdi. Kendisi geleceğimizin teminatı olarak gördüğümüz çocuklarımıza tarih şuuru kazandırmak ve onlara tarihi sevdirmek için gayret göstermektedir. Şimdi de İstanbul Bahçelievler Anadolu Lisesi’nde müdür yardımcılığı yapmaktadır. Bal, 2001 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü T.C. Tarihi Anabilim Dalı’nda, "Milli Mücadele’nin Başlangıcında İttihatçıların Rolü(1918-1920)" başlıklı yüksek lisans tezini tamamladı.

Mehmet Akif Bal’ın eğitimcilik vazifesi yanında, yayınlanmış çok sayıda kitabı ve yayınlanmış tarih konulu çeşitli makaleleri bulunmaktadır. Kitap ve makaleleri yanında; görev yaptığı okulların tarihçelerinin yazılmasına yönelik çalışmalar yaptı. Milli Eğitim Bakanlığı’nca oluşturulan ders kitabı komisyonlarında yazar olarak görevlendirildi. İstanbul tarihi, Trabzon tarihi, Çanakkale Savaşları ve Milli Mücadele konularında sempozyumlara katıldı, bildiriler sundu. Halen; İstanbul Tarihi, Trabzon Tarihi, Birinci Dünya Savaşı Tarihi, Milli Mücadele Tarihi, Çanakkale Savaşları ve Türk Eğitim Tarihi üzerine çalışmalarını sürdüren Bal, yakın tarihimizin önemli kilometre taşlarından sayılan pek çok konu başlığına yönelik olarak makale ve kitap çalışmalarını devam ettirmektedir. Bazı yerel gazetelerde ise belirli aralıklarla özellikle tarih ve kültür konulu köşe yazıları yazmaktadır. Türkiye Yazarlar Birliği üyesi olan Mehmet Akif Bal, evli ve iki çocuk babasıdır.

Araştırmacı-Yazar Mehmet Akif Bal tarafından kaleme alınan "Osmanlı’dan Günümüze Trabzonlu Şehidler" kitabı 1810-2018 yıllarını kapsıyor. İki dev cilt halinde yayımlanan bu kitabın başında İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun "Takdim" yazısı yer alıyor. Bu yazıyı Ortahisar Belediye Başkanı Ahmet Metin Genç’in Öz Söz"ü takip ediyor. Çünkü bu kıymetli kitap Ortahisar Belediyesi Kültür Yayınları arasında yayımlanmıştır. Çok önemli bir boşluğu dolduran bu kıymetli kitabı yayımlayan Başkan Genç’i tebrik ediyorum.

1832 sayfadan meydana gelen "Osmanlı’dan Günümüze Trabzonlu Şehidler" kitabının ilk cildi "Sargana Müdafaası Şehidleri, 1828-1829 Osmanlı-Rus Harbi Şehitleri, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Şehidleri, Ertuğrul Firkateyni Şehidleri, Osmanlı-Yunan Savaşı(Teselya) Şehidleri, Yemen İsyanlarında Şehid Düşenler, Trablusgarp(Libya) Savaşı Şehidleri, Balkan Savaşı Şehidleri, Birinci Dünya Savaşı Çanakkale Cephesi Şehitleri, Birinci Dünya Savaşı Diğer Cephelerdeki Şehidler" adlı 10 bölümden meydana geliyor. 1102 sayfadan ibaret olan ikinci ciltteki bölüm başlıkları ise şunlar: "Kalanima(Söğütlü) Şehitleri, Azerbaycan Harekâtında Şehit Düşenler, Trabzonlu Şehit Sağlıkçılar, İşgal Yıllarındaki Bazı Sivil Şehidler(1916-1918), Millî Mücadele(İstiklâl Harbi) Şehidleri, Muharebe Dışı Şehidler(1853-2018), Kore Savaşı Şehidleri, Kıbrıs Barış Harekâtı Şehidleri, İç Güvenlik Şehidleri, Trabzon’un Sivil Şehidleri(Şehid Milletvekilleri-15 Temmuz Şehidleri, Sivil Memurlar, Diğer Sivil Şehidler, Trabzon’da Şehid İsimlerinin Yaşatıldığı Yerler"

Uzun araştırmalar sonucu hazırlanan eserin yazarı Mehmet Akif Bal, kitabın "Giriş" kısmında bu kıymetli eserle ilgili şu duygu ve düşüncelere yer veriyor: "Çalışmamızdaki şehit isimleri ve şehitlere ait künye bilgilerinin çoğunluğu, esasen Millî Savunma Bakanlığı(MSB) bilgilerine dayanmaktadır. Özellikle 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi, Ertuğrul Firkateyni Şehidleri, 1897 Osmanlı-Yunan Harbi, 1911-1912 Trablusgarp Savaşı, 1911-1912 Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı, Millî Mücadele, Muharebe Dışı Şehidler, Kore Savaşı, Kıbrıs Barış Harekâtı Şehidleri MSB kaynaklarına uygun olarak ve bu kayıtlardan alındığı kadarıyla çalışmaya dahil edildi. Sargana Müdafaası Şehidleri, 1828-1829 Osmanlı-Rus Harbi Şehidleri, Kalanima Şehidleri, İç Güvenlik Şehidleri, Şehid Milletvekilleri ve 15 Temmuz Şehidlerine ait başlıkların içerikleri ise çeşitli kaynaklardan elde edilen bilgilerle oluşturuldu. Daha evvelki biyografi çalışmalarımız sırasında rastladığımız; fakat MSB kayıtlarında yer almayan şehitlere ait detaylı biyografiler de çalışma içerisinde verildi.

Şehit künyeleri şehitlerin şehadet yerleri ve savaşlar hakkında detaylı bilgiler içermektedir. Künyelerde adını bile duymadığımız çok sayıda askerî mücadeleye, bilmediğimiz savaş alanlarına, sağlık tesislerine, şehitlerin nasıl vefat ettiklerine, bağlı oldukları askerî birliklere ve kimlik bilgilerine rastlıyorsunuz. Şehitlerin künyesi bir nevi kısa biyografi özelliği taşımaktadır. Aynı zamanda her şehidin künye bilgileri hem tarihî hem sosyolojik ve hem de askerî konularda çok sayıda çalışmanın yapılmasına fırsat verecek detayları barındırmaktadır. Fakat çoğunun MSB kayıtlarına dayalı olarak ortaya koyduğumuz şehitlerin sayısal anlamda bu çalışmada verildiği kadarıyla olduğu düşünülmemelidir. Çünkü MSB’nin elindeki bilgiler yani şehit kayıtları askerlik şubelerinden MSB arşivine gönderilen sağlam defterlere göre oluşturulmuştur. Kayıp ve yıpranmış askerlik şube defterlerindeki bilgiler ise maalesef tasnif edilememiş, gün yüzüne çıkarılamamıştır."

Tarihçi Mehmet Akif Bal’ın MSB kayıtlarından ve diğer kaynaklardan elde ettiği bilgilere göre 1810-2018 tarihleri arasındaki(208 yıl) Trabzonlu şehit sayısı 2679’dur. Bu resmî rakamlara Sargana’daki 1000’e yakın sivil şehit, Rus işgali yıllarında(19 Nisan 1916 tarihinde) muhacirlere açılan ateş sonucunda şehit olan 182 sivil şehit, Trabzon’un Rus donanmasınca bombardımanı sırasında şehit düşen binlerce sivil, yine sivil çeteler içerisinde yer alıp da şehit olan milis kuvvetleri, Ermeni-Rum çetelerinin şehit ettiği insanlar dahil değildir. Bunları işin içine kattığımızda Trabzon kökenli şehitlerin sayısı 4000’in üzerindedir.

Mehmet Akif Bal, bu değerli kitabında halk tarafından tanınan ve sevilen Hacısalihoğlu Tufan Ağa, Hacısalihzâde Pirali Ağa, Şehid Yarbay Abbas, Müftüzâde İsmail Efendi, şehit milletvekilleri Ali Şükrü Bey ve Eyübzâde İzzet Efendi gibi bazı şehitlerin biyografilerine de yer vermiştir. Kitabın son kısmında 15 Temmuz Darbe Girişimi’nde şehadete yürüyen Fahrettin Yavuz, İhsan Yıldız, Prof. Dr. İlhan Varank, Meriç Alemdar, Salih Alışkan, Samet Uslu ve Sedat Kaplan gibi kahraman Trabzonlulardan bahsedilmiştir. Kitabın sonunda "Trabzon’da Şehit İsimlerinin Yaşatıldığı Yerler" ve "Kaynakça" ya yer verilmiştir. "Osmanlı’dan Günümüze Trabzonlu Şehidler" bugüne kadar bu alanda yapılmış en kapsamlı çalışma özelliği taşıyor. Herkesin okuması gereken kitabın yazarını kutluyorum.