Türk-İslam âlimleri serisi – 44




İBN-İ HEYSEM
D. 965 – Ö. 1038 – 1040

Irak’ın Basra şehrinde dünyaya geldi,
Bin kırk yılında Kahire’de de vefat etti,
Adı; Abü Ali Al-Hasan İbn Al-Hasan
İbn al-Haytham, İbn-i Heysem diye bilindi.

Latincede “Alhacen ve Alhazen” denir,
Filozof, fizikçi ve matematikçidir,
Öğrenimine Basra ilinde başlamış,
O Mısır hükümdarının davetlisidir.

Pozitif bilimlerde şöhrete kavuşmuştur,
Nil Nehri üzerine çalışması olmuştur,
Nil Nehri’nin şartlarını uygun bulmamış,
Hükümdar El-Hâkim’den afta bulunmuştur.

Biruni ve İbn-i Sina ile çağdaştı,
Çağının bütün ilimlerine vakıftı,
Aristo ve Batlemyus’u incelemiş,
O geometriyi mantığa uyguladı.

Öklit ve Apolonius’u geliştirmiş,
İbn-i Heysem, Tıp ilminde derinleşmiş,
Eski medeniyetlerle çok ilgilenir,
Kendi nazariyesini ilme eklemiş.

Göz anatomisini harika resmeder,
Gözün görebilme sistemini belgeler,
İlk kez gözün kısımlarını adlandırmış,
Bu bilgiler batı tıbbına etki eder.

Altı yüz yıl batı bu bilgi ile vardır,
Karanlık odanın tarifini yapmıştır,
O kamera sistemini de açıklamış,
Deneyler yaparak bunu ispatlamıştır.

Yerçekimi kanununu ispat etmiştir,
Güneş sistemine açıklık getirmiştir,
Dünyanın da dönüş hızını hesaplamış,
Bu konularda da birçok eser vermiştir.

Newton, Kepler ve Galileo’dan çok önce,
Dünya yuvarlaktır demiş eserlerinde,
Her eseri hırsız batı bilimi çalmış,
Müslümanlar hırsızı âlim bilir ilimde.

Dünyada ilk ışık hızını hesaplamış,
Küresel ve parabolik aynayı incelemiş,
Görüntünün büyüme şeklini açıklar,
Dünyanın büyük fizikçisi diye anılmış.

Optik düzeyde en büyük deney onundur,
Roger Bacon’un eseri Heysem’in denir,
Işığın kırılma noktasını söylemiş,
Bu fikir Newton tarafından sahiplenilir.

Dünya ilmine Heysem’in etkisi dendi,
Hem filozof hem de deneyci bir âlimdi,
Mercek sistemini ilk kez icat etmiş,
Adına “Yazı okuma taşı” demişti.

Leonardo da Vinci ve Kepler etkilenmiş,
Pek çok buluşu batı ilmine ilham vermiş,
“Alhazen Problemi”ni de çözdü denilir,
Bu problemi hiperbol yardımıyla çözmüş.

İlimde gerici değil en uçta varız,
Dünyaya ilimde ışık yakan bizleriz,
Biz kendimizi küçük görmeyelim artık,
Dünyaya yine ışığı bizler yakarız.

Şair, Araştırmacı, Yazar: Abdullah Yaşar Erdoğan

Alhazen problemi: (Latincede kendi adıyla anılan bir problemdir.) Bu problem, küresel bir dışbükey ya da içbükey ayna, bir nesne ve nesnenin aynaya yansıyan görüntüsü verildiğinde, yansıma noktasının bulunmasıdır. Matematikte ancak 4.dereceden bir denklemle çözülebilecek bir formül içerir.

İbn-i Heysem Göz ile ilgili der ki: “Göz ışın Kuramı’na göre gözden ışık çıkmakta, nesneye ulaşabilmesi için saydam ortamdan geçerek, görmenin gerçekleşmesidir. Oysa bütün ihtimaller dikkate alındığında, gözden ışığın çıkıp çıkmaması değil, göz ışınları ile bakılan nesneye gidip ondan geri gelmezse, görme gerçekleşmez. Uzun süre parlak bir nesneye ya da ışığa uzun süre bakarsa göz, acı duymaktadır. Eğer uzun süre dışarıdan bir etki alarak acıması doğalsa, göz dış bir etkinin görsel süreçte alıcısı durumundadır. Sonuçta; ışık kaynağı göz olamaz, yani ışık gözden çıksa acı vermezdi.”
“Karanlıkta göremiyoruz. Işınlar gözden cisme doğru gitseydi karanlıkta da görmemiz gerekirdi.”
“Kuvvetli bir ışığa baktığımızda gözlerimiz kamaşır. Eğer ışınlar gözden çıksaydı kamaşmaması gerekirdi.”
“Karanlık bir odanın tavan ya da duvarında bir delik açarsak yalnızca o noktadan gelen ışığı görürüz. Oysa ışınlar gözümüzden çıksaydı her tarafı görmemiz gerekirdi.”
“Yıldızlara baktığımızda onları anında görürüz. Eğer ışınlar gözden çıkmış olsaydı yıldızları görmemiz için belirli bir süre geçmesi gerekirdi.”