TOKMAK;

1-Şairin kendisi veya yakınlarını-dostlarını hicvedeceği bir nazım çeşididir.

2-Hece vezninin çok değişik ölçü-kalıpları bir şiirin bünyesinde toplanmıştır. Batı edebiyatının "sone" si ile bizim Halk edebiyatrımızın "koşma" sının bir araya getirilmesi gibidir.
İstenirse her kuplenin son mısraı tamamen bağımsız olabilir.

3-Hece-ölçü ve kalıpları büyükten küçüğe vaya küçükten büyüğe doğru da dizilebilr ve çok değişik şekillerde TOKMAK türü şiirler yazılabilir.

4-Dörtlüklerdeki kafiye yapısı şairin isteğine bağlıdır.

5-Örnek bir TOKMAK NAZIM TÜRÜ’NÜN ŞEMASI ŞÖYLEDİR.(Şair dilerse bunun tersini, değişik ölçü ve kafiyelerle de yapabilir. Önemli olan, hece-ölçü- kalıplarının artan ve azalan dizilişlerinin, sıralanışının bozulmaması; daha önemlisi, geleneksel şiirimizde tek bir ölçü-kalıpla başlayıp şiir bitimine kadar devam eden sistem, burada, çeşitli ölçü ve kalıplar bir araya getirilerek oluşturulmuş olmasıdır.)

--------------------------(4+4+5=13 Hece)-----a
--------------------------(4+4+5=13 Hece)-----b
--------------------------(4+4+5=13 Hece)-----a
--------------------------(4+4+5=13 Hece)-----b

--------------------------(4+4+5=13 Hece)-----b
--------------------------(4+4+5=13 Hece)-----b
....................................................(4+4+5=13 Hece)-----b

*

---------------------(6+6=12 Hece)-------c
---------------------(6+6=12 Hece)-------d
---------------------(6+6=12 Hece)-------c
---------------------(6+6=12 Hece)-------d

---------------------(6+6=12 Hece)-------e
---------------------(6+6=12 Hece)-------e
................................................(6+6=12 Hece)------e

*

-----------------(6+5=11 Hece)--------f
-----------------(6+5=11 Hece)--------g
-----------------(6+5=11 Hece)--------f
-----------------(6+5=11 hece)--------g

-----------------(6+5=11 Hece)--------h
-----------------(6+5=11 Hece)--------h
............................................(8+5=11 Hece)-----h

*

-------------(5+5=10 Hece)-----ı
-------------(5+5=10 Hece)-----k
-------------(5+5=10 Hece)-----ı
-------------(5+5=10 Hece)-----k

-------------(5+5=10 Hece)-----m
-------------(5+5=10 Hece)-----m
.......................................(5+5=10 Hece).......m

*
---------(4+5=9 Hece)----------n
---------(4+5=9 Hece)----------o
---------(4+5=9 Hece)----------n
---------(4+5=9 Hece)----------o

---------(4+5=9 Hece)----------p
---------(4+5=9 Hece)----------p
..(4+5=9 Hece)........p

Bugün inan çok yalnızım bugün isyankâr
Ruhum fena örselendi baba, derinden
Bu mahkeme salonları bana keder, ar
Göz şaşıyor, öz taşıyor, tut ellerimden!
-----Gördüğüm her yüzün elim öykülerinden
-----Ağıt dolu yürek yakan türkülerinden
--------------------Çıkamadım , kalakaldım, Tut ellerimden…

Betim benzim gitti bak, artıyor sızı
Karardı gözlerim, eser yok ferimden!
Mübaşir seslenir:” filancanın kızı…”
Ellerim üşüyor tut, tut ellerimden!
-----Bilemedim ki ne bu, cevr’ imde dönen
-----Kim ne ister bilmem ki, alın terimden
--------------------Sorgular sualler savurdu yerimden…

Bak hâlâ duruyor çiçek kokusu
Sakındım beterin en beterinden
Avuç içlerimde saklı dokusu
Yaramı deşiyor, tut ellerimden!
-----Yenemediğim bu talih elinden
-----Kurtulamadım şu şirret dilinden
--------------------Alâmet kaşıyor, kıyamet nerden?

Niye iyilik öğrettin baba,
Darada galip kimdir sahiden?
İyi kötüyü koysak bir kaba,
Haddi aşıyor, tut ellerimden!
-----Anlıyor musun beni, yerinden?
-----Duyuyor musun, ta ki serinden?
--------------------Umut taşıyor, tut ellerimden!

Refika Doğan