NUTUK-3 (Gülce/Bahçe)
RefikaDoğan

NUTUK-3 (Gülce/Bahçe)

B�l�m-3

N) e anlat�yor
N (U) utuk, neyi vurguluyordu?
Be (T) erin beteri durumlara d��meden,
�ok (U) zak zannedilen,
�sti (K) rarl� yol ve y�ntemlerle, o g�n i�in
Belki (�) topya denilebilecek hayallerin, istenildi�inde
Pek�l�, (�) al��larak kazan�labilece�ini,
Bir yandan her �ey karma��kken di�er yandan
Karma��k g�r�nenlerin biraz daha netle�ebilece�ini�

Kongreler bu netle�menin en �nemli dayana��yd�.
G�n, yirmi yedi/yirmi sekiz Haziran gecesi�

Al�r g�t�r�r
Sivas� tan esen r�zg�r
Kehribar g�zl�
Mert insan�m�n �ehri,
Ba�r� yan�k sarp
Erzurum Da�lar�na.

Hi� uyumadan ge�irilen bir gecenin sabah�, bayram�

Yol uzun
Yol yorucu�

K�l�st�r oto yorgun
Yolcular yorgun,
S�rer bir hafta�
Bin dokuz y�z on dokuz
Tarih �� Temmuz,
Var�l�r nur da��na�

�stanbul H�k�meti� nden gelebilecek menfi emirleri denetlemek ve �nlemek i�in haberle�me kanal� olan �nemli merkezlerde tedbir almak �zere komutanlar uyar�l�r;
5 Temmuz 1919�

Bu
Kongre
Tarihi
�nemiyle
Bir kilometre
Ta��d�r. Ne var ki,
H�l� bunun fark�nda
Olmayan, yetki sahibi
Ki�iler olabilmekte�

Bir yandan Komutan, Vali gibi �nemli devlet erk�n�
Bir yandan Vil�y�t-� �arkiye M�dafaa-i Hukuk-� Milliye Cemiyeti
Erzurum �ubesiyle temasa ge�ilir.

Bu arada �stanbul H�k�meti� nce g�revinden al�nan Vali M�nir Bey ile Bitlis Valili�inden ayr�lan ve �stanbul� a gitmek �zere Erzurum� dan ge�en Mazhar M�fit Bey, Mustafa Kemal� in emriyle Erzurum� da kal�rlar.

B�t�n bunlar g�steriyor ki;
Erzurum Kongresi
Her ne pahas�na olursa olsun
Yeni bir olu�umun ayak sesi
Ve bu sesin ilk
Il�k nefesi�
.....Samsun� dan do�an g�ne�
..........Amasya� da parlad�.
...............Sivas� la ikiz karde�
....................Erzurum, az zorlad��

Vali Mazhar M�fit Bey ve M�nir Bey bir yanda, �te yandaysa
15� nci Kolordu Komutan� Karabekir Pa�a, Rauf Bey ve �zmit eski Mutasarr�f� S�reyya Bey,
Kararg�ha ba�l� Kurmay Ba�kan Kaz�m Bey, Kurmay H�srev Bey� le Doktor Refik Bey;
Bir araya gelirler
��z�m �nerilerle,
��e derin dalarlar
Eldeki verilerle.

Mustafa Kemal ile arkada�lar� hemen
Genel ve �zel durum de�erlemesi yapar;
Kimi ta�� gedi�ine koyar kimi de sapar,
Tehlikeleri yaman fedak�rl�� kadar.

Milli gaye u�runa ortaya at�lan�
Yaln�z saray, h�k�met ve yabanc� yok eder!
Ama memleketimi sarm��sa b�y�k keder,
Kim k�ymete al�r ki, ka�lar� �at�lan�?

Her �eyi g�ze alan gerekti�inde �len
Amac�ndan sapmayan milleti aldatmayan
Kararl� �nder laz�m bo�a at�p tutmayan�

Kalp g�c�n� duymayan �l�m� �an saymayan,
Makam mevki ard�nda �ark �eviren gelmesin!
G�r sesiyle milleti hakk�na s�r�klesin�

G�revden al�nan Mustafa Kemal, her t�rl� sonuca haz�r bir hamal!
O� nunla a��ktan yola ��kanlar, tehlikeyi ba�tan g�ze alanlar
Ve bu harekete evet diyenler�

Bu
G�r��
Konu�ma
Ve gereken
A��klamalar
Sonucu bir s�re
Bekleyip d��nmenin
�zel g�r��me yapman�n
Daha do�ru olaca��

Tekrar toplan�ld��ndaysa;
� ��in ba��nda Mustafa Kemal
Kals�n� denir, yard�m s�z� verilir.
Bu arada M�nir Bey bir s�re i�in
Fiilen g�revden ayr�l�r, mazeretle.
Resmi s�fat� �eklen biten Mustafa Kemal,
Bir �st komutanm�� gibi emirlerinin derhal
Kabul g�rmesini ba�ar� i�in temel �art ko�ar
Ve son verilir toplant�ya, benimsenen bu noktayla.

Elbette bir toplant� ile bitmez bu i�ler�
�stanbul Genel Kurmay Ba�kanl�� makam�; Cevat ve Fevzi Pa�a halefle selefmi�ler.
Bar�� komisyonunda �smet Bey� den ba�layan, her yerde temas ile ili�kiler zinciri�
Komutan, subay, devlet kat�ndaki adam�, al�r halkas�na hep ileri gelenleri.
K�vrak bir zek� ile sab�r, emek demi�ler; g�r�p anla��l�r ki, bu �arkta b�yle i�ler�
...Bu noktaya gelene dek
.....Kolay olmaz Erzurum pek.
.......Ama halk� ve askeri
.........Sevgisiyle �bek �bek�

Vil�y�t-� �arkiye M�dafaa-i Hukuk-� Milliye Cemiyeti, 3 Mart 1919 � da bir kurucu hey� et meydana getirmek �zere Erzurum� da �ube a�ar.
�ube, Trabzon ile anla�arak 1919 senesi 10 Temmuz� unda Erzurum� da bir Vil�y�t-� �arkiye Kongresi toplamak ister.

Bu
Niyet
G�zeldir
Ama �artlar
El vermez buna.
�l temsilcileri
Se�ilemez bir t�rl�!
Kongre� nin toplanmas�
�ok �nemli oysa!
Bir mill� d�v�
Bir dirili�
��iydi
�imdi
De�

�llerin her birine a��k telgraflar gider.
On �� g�nl�k gecikme ile sorun da biter,
Yeterli temsilciyi toplar kongre sonunda;
Yirmi �� Temmuz g�z� �, Paland�ken g�l�mser!
.....� Efendiler, mill� m�cadele� ye
..........Ordu mensuplar�n�n deste�ini sa�lamak,
...............Askeri ve mill� m�cadele� yi birbiriyle uyumlu y�r�tmek �ok �nemli��

B�yle diyordu Pa�a, y�r�rken o ate�e
K�ymetin �l�s�n� verir asker bar��a
A�l�k, susuzluk, sevgi, sava� nedir, o bilir!
Temmuz s�ca�� nedir, nas�l girilir k��a�

Vek�letle idare� Trabzon� daki t�men,
�stanbul� dan verilen emre uymamak neden?
Bayburt� ta gizlenmeyi �are bilir kendince,
��te Halit Bey idi gizlenen o komutan!
�stanbul� a �a�r�l�p gitmemek bir su� de�il,
Gitmemek tabii hakk�, g�stermeli millete!
Ba�� dik aln� a��k, o� na muhta� bu vatan!
...Komutan Halit Bey� i Erzurum� a getirtir,
.....� Ma�ka� daki t�mene geri d�n! � emri verir.
.......Bu heng�me i�inde ko�an Kemal pa�a� y�
.........Bir yandan Padi�ah ve Ferit Pa�a uyar�r.

Ne fena, g�ren g�z�n k�rl��
Padi�ah ve Ferit Pa�a, salt kendilerini kurtarma ad�na �til�f devletlerinin oyunca�� olmu�,
Kar��kl�klar ��kar�p Mustafa Kemal� in �stanbul� a d�nmesine �al��rlar.
Allah� tan, bir liderde olmas� gereken b�t�n �zellikler mevcuttur Mustafa Kemal� de;
Anlar, d��mez bu tuzaklara.

Gel
Diyor,
Harbiye
Nezareti.
� �stanbul� a gel!
Hava de�i�imi�
Otur Anadolu� da,
Otur, fakat kar��ma! �

B�yle u�ra�t�ran bir oyun i�te� Nihayet son bulur istifay� veri�le.
Sene bin dokuz y�z on dokuz, Temmuz sekiz/dokuz gecesi.

Orduya ve millete bildirir bu durumu
Durumu kavramayan h�k�mettir sorunu
Sorunu ��zecektir milletinin ba�r�nda
Ba�r�nda a��lan g�l sevgi ile kar�l�r
Kar�ld�k�a var�l�r hikmet deryas� yola
Yola gelenler bilir, t�kenmez feyiz kudret!
Kudretin kayna��ndan ilhamla dolar vicdan
Vicdans�z�n elinden kurtar�lacak vatan!

O tarihlerde ve ondan sonraki zamanlarda safl�klar�n� uyan�kl�k, tedbirlilik gibi g�stermeye �al��anlarla ayr�ca u�ra��l�r.

�nsan vard�r bakars�n kendin adamdan sayar
Safl�� uyan�kl�k diye satar pazarda.
Akl�nca �nlem al�r, kar��dan bekler ihsan,
Zorda kal�nca seni �ifte kefeye koyar.

��te b�yleleriyle her g�n y�z y�ze Ata,
�akala benzer ars�z, tilki kadar da kurnaz,
Hayata kuru s�k� korku salar �o�u kez;
Vakti gelince bunlar a�lar yana yak�la.

Ah!
Kimi
Sa� deyip
Sol g�sterir,
Sonra sol diye
Sa�� g�sterirken
Nas�lsa ak�l izan
�a�arak kaybolur vicdan,
�eli�kilerle kitlenir an.
T�pk� Konya ikinci ordunun
M�fetti�i Cemal Pa�a� lar gibi;
Satar menfaat i�in ilkelerini!

Samsun� a ��kt�� g�n i�birli�i yapt��, kendisinden olumlu yan�tlar� ald��,
Mill� d�v� u�runda �z verili g�rd�� ve te�kilat kurmada �abas�n� �vd��
Cemal Pa�a �a��rt�r bu defa da Ata� y�! Sadece Cemal Pa�a ile s�n�rl� kalsa�
Bir kere kopar�nca zincirin halkas�n�, geliyor pe�i s�ra, kim bilir arkas�n�?
12� nci Kolordu Komutan� � da gider, �stanbul H�k�meti g�sterir etkisini.
D�nmeyen Cemal Pa�a, Harbiye Naz�r�� d�r! Bu kirli oyunun bir teselli �d�l�d�r,
Ali R�za Pa�a� n�n Kabinesinde belli�!

Bu
K�t�
�rnekler
Yedi Temmuz
Dokuz y�z on dokuz
Tarihli �u genel
Bildiriyi yazd�r�p,
Ard�ndan Anadolu ve
Rumeli� deki b�t�n ordu,
Kolordu Komutanl�klar�yla
Di�er ilgililere g�nderilir:

� Ba��ms�zl��m�z� koruma u�runda kurulmu� ve te�kilatlanm�� olan mill� kuvvetlere hi�bir �ekilde m�dahale ve sald�r�da bulunulamaz. Devlet ve milletin mukadderat�nda mill� ir�de s�z sahibi ve h�kimdir. Ordu, bu mill� ir�deye ba�l� ve onun hizmetindedir.�

Her k�t�n�n kar��s�nda bir iyi vard�r
Yeter ki ses versin iyi, k�t�ler kadar.
Vicdan�n� idrakiyle y�r�tenlerdir
Sonsuza dek milletinin kalbinde ya�ar.
.....Kimi vard�r, verdi�i s�z �ap�n� a�ar
.......Kimi s�z�n daras�n� bilemez, ta�ar
.........Kimi de var �z� ile s�z� bir ya�ar.

Benzemez hi� ba�ka �eye ba��ms�zl�k,
Onsuz al�nan her nefes say ki zehir!
�yle derin, �yle y�ce bir sonsuzluk,
Ay y�ld�zl� sema, �zg�r akar nehir�
.....Zamana at�lan d��m, �elme tehir
.......Mill� ir�deyi kanat yapan zahir
.........Utkuya giden bu yolda halk� �m mahir.

� M�fetti� ve komutanlar herhangi bir sebeple komutadan uzakla�t�r�ld�klar� takdirde, yerlerini alacak kimseler i�birli�i yap�lacak niteliklere sahip iseler komutay� onlara b�rakacaklar. Ancak kendileri de yetki b�lgelerinde kalarak mill� g�revlerini yapmaya devam edeceklerdir. Aksi halde, yani bir ikinci �zmir olay�na yol a�abilecek kimselerin tayini halinde komuta asla b�rak�lmayacak, b�t�n m�fetti� ve komutanlarca kendilerine g�venilemedi�i gerek�esiyle yap�lan tayin reddedilecektir.�

Bu
S�zler
Devletin
Ve milletin
Mukadderat�
Konusunda g�rev
Alm�� sivil ve asker
Olu�umunun ne kadar
Kararl� oldu�unu ve tam
Ba��ms�zl�k m�cadelesinde
Taviz vermeyece�ini g�steren,
Yeterince anla��lan bir ger�ek.

�Memleketimizi kolayca i�gal edebilmek maksad�yla �til�f devletleri taraf�ndan yap�lacak bask�larda h�k�met herhangi bir birli�i, askeri ve mill� te�kilat�m�z� da��tma emri verirse, bu emir kabul edilmeyecek ve yerine getirilmeyecektir.�

�htimaller bir bir hesap edilir,
Ya�anm�� rnekler s�z�yor imbik.
S�rt s�rta vermi�ler, buna ne denir?
Mukadderat� biz yazar�z dimdik!
.....Sat�lm�� ir�de yedik�e �imdik
..........�G�venme e�ilir, s��t bu! � Dedik,
...............Asalet tas�ndan su i�en bizdik!

� Hedef ve gayesi mill� ba��ms�zl�� kurtarmak olan M�dafaa-i Hukuk-� Milliye ve Redd-i �lhak Cemiyetleri� nin ve te�ebb�slerinin gerileme ve ba�ar�s�zl��na yol a�acak herhangi bir etki ve m�dahaleyi ordu kesinlikle �nleyecektir.�

Art�k ��k�ld� bir kere yola
Geriye d�n�p bakmak h�z keser.
Her ad�m�nda d��nce ola,
B�rakaca��n �lmez bir eser.
.....Gerekti�inde s�r verme ser ver,
.......Anadolu� mun onuruna der,
.........Siper edersin g��s�n�, yeter!

� Vatan�n herhangi bir b�lgesine sald�r�ld�� takdirde, b�t�n millet, haklar�n� savunmaya haz�r bulundu�undan, bu gibi olaylar kar��s�nda i� birli�i i�in her yer birbirini en k�sa zamanda haberdar ederek savunmada hareket ve i�birli�i sa�lanacakt�r.�

Vatan�n her b�lgesi birdir
Kimden nerden gelirse gelsin
�hanetin eli kirlidir!
�sterse �u g�kleri versin;
.....H�r de�ilsen yabanc� sesin,
..........El ele ver, umut ye�ersin,
...............Ay� la y�ld�z �anla y�kselsin!

Hedefler g�zel
Gaye� ler a��k ve net.
Ancak yine de
�nlenemiyor illet!
Tutars�zl�klar
Zan alt�nda kalanlar,
�kircemeler�
��te, Refet Bey gibi�

Genel bildirinin ard�ndan alt� g�n gibi bir s�re ge�er. Bu s�rada Kavak� tan 3. c� Kolordu Komutan� Refet Bey, g�revi b�rakt��n� �ifre ile bildirir. Yerine Sal�hattin Bey komuta eder.

Ya�mur g�rd�m oluk oluk
Dedim, budur rahmet bolluk.
�nsan sudan ��km�� bal�k,
�nsan var tam defoluk�

Tufan g�rd�m, tipi boran
Dedim, bu mu beklenen an?
�nsan g�rd�m hali revan,
�nsan sefil ve soluk�

Ne yel g�rd�m ne f�rt�na
Kabard� i�imde Tuna.
�nsan kendi ��kar�na
�eytans�d�r, sopal�k�

G�ne� g�rd�m y�ld�z ve ay
Dedim, umut her dolunay.
�nsan g�rd�m edepten zay,
�nsan var tam babal�k�

Bir yandan Refet Bey� in g�revi b�rakmas� di�er yandan Hamit Bey� in �stanbul H�k�meti� nce g�revden al�nmas� Mustafa Kemal� i �z�p kafas�n� kar��t�rsa da; O, profesyonelce her �eyin en do�rusunu, en akla yak�n olan�n� d��nerek hali yoluna koyar.

Bin dokuz y�z on dokuz, Temmuz� un on be�� idir,
Acilinden tel �eker Mustafa Kemal Pa�a.
Sitem ve emir dolu teli okur Hamit Bey:
�Karde�im Hamit Bey, Refet Bey � le bulu�arak size i� taraflara gelmenizi rica ettim.
Bilmem hangi g�venlik duygusu size �stanbul� a gitme d��ncesini telkin ediyor?
Biz, de�erli arkada�lar�m�z� �stanbul� dan Anadolu� ya �ekmeye ve b�ylece ger�ekten
Vatansever olanlar� mill� gaye� ye hizmetten uzak tutmamaya �al��rken,
Siz bu hareketinizle en az�ndan d��manlarca �evrili �evreye giriyorsunuz.
Bu hatal� davran��n�zla d�v�ya zarar veriyorsunuz. L�tfen,
Ya Sivas yak�nlar�nda birlikte kal�rs�n�z ya da yan�ma gelirsiniz! �
Be� g�n sonra yan�t gelir, Canik Mutasarr�f� Hamit Bey� den.
Bizans� �n gitgide artan rezaletleri kar��s�nda
Bir umut �� bekleyen milletin umutsuzlu�u
Ve bu durum kar��s�nda kendi kay�ts�zl��ndan duydu�u utan�,
�stanbul H�k�meti� nin kendi istek ve hevesleriyle
Yap�lan rezillikleri ve nereye s�r�klendiklerini soran,
��z�m ve �neri bekleyen ifadelerle�
�Dilin kemi�i yoktur� s�z� an�msan�rsa; asl�nda
Be� g�n �nce, g�revden al�n�rsa
�stanbul� a gitmeye niyetli bu Bey idi!
�imdi umut �� arad�� (!) kal�rsa�

Bir �ndere yak��maz umutsuzluk, huysuzluk
Erk� e teslim olanlar bilmeli, onursuzluk!
Tarihte �rne�i �ok; gelene�e uyarak,
Boyun k�rd�ranlar�n �ekti�i u�ursuzluk!
.....��te bey� ler, bu hal�dir i�inde olunan hal,
..........Bu hal �yle bir hal ki, yok taban� tavan�,
...............Halk�yla d�v�s�yla tutunacak bir dal�.
....................�stanbul H�k�meti kendine yontan, m�nhal�

�ngiliz� ler Sivas� a bir tabur g�nderecekleri s�ylentisini yayarlar. Bu durumda her ihtimale kar�� Sivas� a gelen �e�itli y�nlerde askeri tedbirler al�n�r. Bununla birlikte, Refet Bey ve Sal�hattin Bey� e �ifreli telgraf yaz�mlar� devam ettirilir Mustafa Kemal taraf�ndan. Ancak;

� Bu
Kongre
Sivas� ta
Olmamal�,
Do�uda bir yer
Olsun! � Der, Refet Bey.
G�venlik bahanesi�
Fakat Mustafa Kemal, bu!
�Gerekli �nlemler al�n�p
Sivas� ta yap�lacak kongre� der.

Kurban olam ta��na topra��na Erzurum
Hasretin renklerini ilmek ilmek dokurum

Biliyor, �nemli bir kongre� de ev sahibi
Askeri, Cemiyeti, halk �, yetim, garibi
Sesine ses verdiler, silinecek ay�b�
Kurban olam ta��na topra��na Erzurum!

Yetki verdi Ata� ya: � S�yleyece�in s�yle��
Be� ki�ilik hey� et� te g�ven, itibar b�yle
Her ne eyleyeceksen Allah� �m, g�zel eyle!
Hasretin renklerini ilmek ilmek dokurum.

Vil�yat-� �arkiye M�dafaa-i Hukuk-� Milliye Cemiyeti 10 Temmuz 1919 tarihinde g�nderdi�i bir yaz�da:

Cemiyetin ba��na ge�erek y�netim kurulu ba�kanl��n� kabul etmesini ve birlikte �al��mak �zere se�tikleri be� ki�inin adlar�n� bildirirler Mustafa Kemal� e. Bu be� ki�i:
Y�netim Kurulu Ba�kan� Raif Efendi,

�yeler:

Emekli Binba�� S�leyman Bey ve Kaz�m Bey, Albayrak Gazetesi M�d�r� Necati Bey, Dursun Beyz�de, Cevat Bey.
Bunun d��nda Mustafa Kemal� in Erzurum Kongresi� ne kat�l�m�n� kolayla�t�rmak i�in, kongre Erzurum Temsilcisi se�ilen emekli Binba�� Kaz�m Bey, Dursun Beyz�de ve Cevat Bey temsilcilikten istifa ederler.

Bu
Erdem
Bu g�ven
Kadir�inas
Davran��yla
Yi�idim, Erzurum�
�zg�r ve tam ba��ms�z
Anadolu i�in,
Mustafa Kemal
Dedi: � �nan...�
�nand�
Herkes
Her�

Ve nihayet Erzurum Kongresi�
Sene bin dokuz y�z on dokuz, Temmuz� un yirmi �� .
G�steri�siz bir okul salonu y�kledi g��
�lk g�n Mustafa Kemal se�ilir ba�kanl��a
Sonra gelir ard�ndan biri, ikisi, ��
Tarihin olaylar�n zoru ile do�rudan
��ine d��r�len kanla karayla dolu
Hepsi birbirine ters,
Hepsi yeniden lades
Ate�kes Antla�mas� H�k�mleri.
Bunlard� m��terekte ortaya at�lan s�z,
Haziran yand�, Temmuz a�lad�, mevsimler buz!
Bunlard� efil efil savrulup u�u�an k�z,
Bunlard� ger�ek vatansever sinesinde, ��z!

Milletin mukadderat�na h�kim olacak olan
Mill� ir�denin do�umu,
Medeniyetlerin bulu�tu�u, g��l� maneviyatlar �ss�,
Bir seher Anadolu;
Ayd�nl�k
Kalabal�k
S�cac�k ve umut dolu�
Millet ir�desinin ressam� kendisidir,
O ir�de do�udan do�an g�ne� sesidir.
Milletin meclisinde y�kselen g�lgesidir,
G�lgesi, bir hedefin temel felsefesidir.

G�n d�ner�
D�nerken tam on d�rt g�n;
Sonu�lar�
T�z�k
H�k�mleri
Ve bunlar�n il�n��
� Mill� s�n�rlar i�inde bulunan vatan par�alar� bir b�t�nd�r. Birbirinden ayr�lamaz.�

Vatan bir ana, par�alar� evlad�d�r.
Ne evlad� anadan, ne ana par�alardan
�ekip kopar�lamaz, b�t�nden ayr�lamaz!
Ben ana, dolu ba�r�m, dolu dolu!
Her par�am ayr� izlek, ayr� renk, AYNI YOLU!
Yol bilmi�, co�arak s�rm�� d�rtnala doruyu.

Kimi nazl� Tuna� n�n kollar�ndan ko�arak,
Kimi de Altaylar� �n doru�unu a�arak..
Baz� Mozart� tan �al�p, Kopuz� da bulu�arak
Kar��t� sar� ba�ak, maviden mavi derya,
Kar��t� ka�� g�z� kehribar, karaya��z;
Gittiler az veya uz�

Ben Anadolu� yum, ben� Doluca par�alar�m,
Her par�amla yeniden do�ar�m, �o�al�r�m.
Ka� �at�p g�z s�zeni, ezeni g�rd��m an,
Ben Do�an� �m, Kartal� �m, Atmaca baz� �ahin;
Ge�it vermez kanad�m, pen�eler par�alar�m!

� Her t�rl� yabanc� i�gal ve m�dahalesine kar�� ve Osmanl� H�k�meti� nin da��lmas� halinde, millet topyek�n kendisini savunacak ve direnecektir.�

G�le giden g�l,
K�le giden k�l olur.
Yedi tepeli
�ehr-i g�zel �stanbul;
A� g�z�n�, a�,
Ne olur uyan art�k!
Gitme, savrulur
D�nersin k�le, gitme!
D�n g�le, g�le�

� �stanbul H�k�meti, vatan� koruma ve istikl�li elde etme g�c�n� g�steremedi�i takdirde, bu gaye�yi ger�ekle�tirmek i�in ge�ici bir h�k�met kurulacakt�r. Bu h�k�met �yeleri mill� kongrece se�ilecektir. Kongre toplanmam��sa, bu se�imi Hey� eti Temsiliye yapacakt�r.�

Ak�l ve mant�k�
Ger�e�in tek �izgisi
�ki s�zc�kl�,
�nsan olma bilinci,
Ya�am erinci�
Nedir irade g�c�?
Ger�e�in fecri�
�stersen yanl��ta ol,
G�z�nde do�ru!
Yeter ki arala, bak!
Arala kapak�
Orada g�receksin
G�rd�klerimi!

�Kuvay-� Milliye� yi tek kuvvet tan�mak ve mill� iradeyi h�kim k�lmak esast�r.�

En
B�y�k
�r�de
Milletindir.
Sayg�nl��n�
G�c�n� yitiren
Saltanat H�k�meti;
Vatan�n b�l�nmezli�ini,
Millet onurunu d��nerek
�ekilmeli aradan ve yerini
B�rakmal� Kuvay-� Milliye� ye.
O Kuvay-� Milliye� ki, millet sesi�
Tek ses millet sesi, tek g�� millet g�c�
Bu ses bu g�� st�n ��kacak olan,
Eninde sonunda baki kalan�
Esas olan mill� ir�de.
Bunu g�rmezden gelenler
Tarih �n�nde e�ilir,
Hesap verir elbette!
B�yle bir veballe
T�hmet alt�nda
Kalmay� kim,
Kim ister?
Ses ver,
Kim�

� H�ristiyan az�nl�klara siy�si h�kimiyet ve sosyal dengemizi bozacak imtiyazlar verilemez.�

Millet ir�desinin �st�n tutulmas�yla
�nce devlet olu�ur, sonra gelir sosyali.
�o�unlu�un y�netsel erk� e kat�l�m�yla
�skeleti geli�ir, g�rmez devlet zevali.
Mill� ir�de bayrak, derse Devlet-i �li
Az�nl��a ho�g�r�, hakta makul sesiyle
Esirgemezse �nce insanc�l de�erleri,
Az�yla �o�uyla da denge olur temeli.
Millet ir�desinin �st�n tutulmas�yla
�nce devlet olu�ur, sonra gelir sosyali.

Ne e�meli - e�ilmeli ba�� o�unlu�un, ne ezmeli, azalmal� a�� az�nl��n!
Dengeler g�zetilmeli,
Bar�� baki k�l�nmal� ve
Unutulmamal�;
�o�unlukla az�nl�k aras�nda kurulamam�� denge
Devletin sosyalle�emedi�inin,
B�t�n�yle sosyal yap�n�n dengesizli�e itildi�inin i�aretidir. ��te
Mustafa Kemal; o engin sezgi g�c�, insan yan� ve devlet anlay��yla
�nemli ayr�nt�lar�n alt�n� �izerek;
�lkesine, milletine, b�t�n�yle insanl��a onurlu,
Hakkaniyetli hissiyat�n� g�stermi��

�Manda ve Himaye kabul olunamaz.�

Devlet bayra�� ile konu�tu�u diliyle
Hudutlar� �izilmi� vatan topra�� ile
Ayn� bayrak alt�nda askeri siviliyle
Devlet ad�n� al�r, �an y�r�t�r haliyle.
-Manda veya himaye, ne anlat�r kime ya?
-Her ikisi de temel, de�il mi varl��ndan
-Bayra��ndan, dilinden vazge�i� vatan�ndan?
-Onurlu hangi millet vatan�nda el- yaban,
-G�d�ml� bir ya�am� bilerek eder taban?
-Tut ki ederse kabul, h�r, ba��ms�z denir mi?

��te manda himaye, her ne dense de ad�
B�rakm�yor millette ya�amak a��z tad�.
Ne kendini ifade edecek dilin kodu
Ne h�rriyet si mgesi bayra��n co�ku modu�

� Bu vatan benim, bu g�nderde dalgalanan�
Bu ana dilim, g�zel T�rk�e� m,
Bu hudutlar elim �
Diyebiliyor muyum?

Ah�
Ah, g�zel �lkem,
�ileli halk�m!
�nand�m hep, inanaca��m yine�
Asla manda �himaye olmad�k, ya�amad�k
Ya�anmayacak bundan sonra, buna gayretim!

�Mill� Meclis� in derhal toplanmas�n� ve h�k�metin yapt�� i�lerin meclis taraf�ndan kontrol edilmesini sa�lamak i�in �al��lacakt�r.�

Oy
Benim
Topra��m!
Budur fark�,
Bu e�siz sezgi
Mustafa Kemal� in!
O hem milliyet�i, hem
Demokrat k�yl�d�r O. Hem
Hipokrat hem de bir devrimci�
Hem denetler hem denetlenen O.
Tam ba��ms�z devlet istenen�

Kongrede bu kararlar al�n�rken Sadrazam Ferit Pa�a, 23 Temmuz 1919 g�nk� bas�na:
Anadolu� da kar��kl�k ��kt��n�, anayasaya ayk�r� olarak Meclis-i Mebusan ad� alt�nda toplant�lar yap�ld��n�,
Bu hareketin askeri ve sivil memurlar taraf�ndan �nlenmesi gerekti�ini bildirir. K�sacas� Sadrazam, milleti jurnaller.

Bizim orda bu i�e
Fitne- fesat der, Ay�e.
Sonra veciz birka� s�z:
�K�zg�n sirke k�p�ne�
Armut d��er dibine��
D��m ederek ��z, der..
Anlayana saz olur
Sivrisinek, de�il mi?
Anlamayana davul
Zurna bile az olur!

B�t�n bu engellere meydan okudu yani,
Tedbirini alarak �a��r�r Mebusan� �.
Yedi A�ustos� ta son bulur kongre ortam�,
Bir daha anlat�l�r memleketin ahvali.
Bu kongre� de al�nan kararlar �ok �nemli,
B�t�n d�nya ��renir, milletimin varl�� birli�i de o denli�
��te alt� �izilen
Hassasiyet i�eren
�ncelerin �ncesi
Milletin g�z� feri�

� Bu tarihi kongre� nin yery�z�nde �ok ender ve hatta b�y�k eser oldu�undan eminim. G�n� gelince tarih yazacak.� Der, Mustafa Kemal.

� Biliyordum bu an�, bu tarihi bir ad�m
Kendime inand��m kadar halk� a inand�m,
Damar�m�z� kesin, bayrakla vatan deriz! �
Diye gururlanm��t�, bu Mustafa Kemal� im.

T�z�� gere�i bir Hey� et-i Temsiliye se�er Erzurum Kongresi.
Dernekler Kanunu� na g�re dilek�e yerine ge�mek �zere Erzurum Valili�ine verilen 24 A�ustos 1919 tarihli yaz�da, a��k ad ve kimlikleriyle �u Hey� eti Temsiliye �yelerinin ad� ge�er:

Biri Mustafa Kemal, ayr�lm�� askerlikten, biri Bahriye� den bir Naz�r Rauf Bey, derken;
Erzurum� dan bir vekil, ad� Raif Efendi.�ki de Trabzon� dan sayal�m vekil ad�;
Biri �zzet Bey biri Servet Bey� in yan�nda, Erzincan Nak�� eyh� i Fevzi Efendi ad��
Beyrut eski valisi Bekir Sami Bey ile Mutki A�iret Bey� i Hac� Musa Bey ve
Sadullah Efendi, Bitlis eski vekili�

�nemli bir nokta var ki;
Bu �ah�slar hi�bir zaman bir araya gelmemi�, birlikte �al��mam��
Bunlardan �zzet Bey, Servet ve Hac� Musa Bey� le Sadullah Efendi, hi� mi hi� bulu�mam��
Raif ve �eyh Fevzi Efendi Sivas Kongresi� ne kat�lm��, sonras�nda biri Erzurum� a di�eri Erzincan� a d�nerek bir daha Hey� et-i Temsiliye� de bulunmam��
Rauf Bey ve Bekir Sami Bey ise, �stanbul� da Meclis� i Mebusan� a gidinceye kadar Mustafa Kemal� le kalm��...

Bu
Kongre
�ok �eyi
Anlat�r. Hem
G�rmeni sa�lar,
Baz� isyanlarla
Sarsar, �a��rt�r..Baz�
G�� katar ad�mlar�na;
Tan�rs�n sa��n� solunu,
Daha net g�r�rs�n yolunu.

��te Erzurum Kongresi� nde g�r�len bir tak�m kararlars�zl�klarda baz� ger�eklerin daha net anla��lmas�n� sa�lam��,
Mustafa Kemal� in Kongre� ye �ye olarak girip girmemekli�i,
Kongre� ye kat�ld�ktan sonra da ba�kan olup olmamakl�� konusunda karars�zl�k g�sterenlerin bir k�sm�n�n iyi niyet ve i�tenliklerine yorumlanm�� baz�lar�n�nsa bu konuda samimiyetten uzak, aksine melunca bir niyetin pe�ine d��t�kleri daha orada Mustafa Kemal taraf�ndan anla��lm��t�r.

D��man casusu iken, her nas�lsa kongre� de!
Trabzon’ dan se�ilir; edep, irfan nerede!?

Se�ilmiyor se�tirir, belli ki kirli niyet
Amac� �lkesine de�il hay�rl� hizmet
Ad� �mer Fevzi Bey, yaz bir kenara bellet!
D��man casusu iken her nas�lsa Kongre� de�

�nce Trabzon ili sonras�nda �stanbul
Sabittir i�ledi�i su�lar�, ara�t�r, bul!
Hainli�in biri bin para ediyorsa, kul
Trabzon’ dan se�ilir; edep, irfan nerede!?

Kongre� nin bitiminden iki �� g�n sonra ba�layan ba�ka bir tart��ma ise;
Mustafa Kemal� in Hey� et-i Temsiliye� ye girerek a��ktan faaliyetinin sak�ncal� bulunmas� �zerine.
Bu g�r��n sahipleri, �zellikle yabanc�lar�n yanl�� anlamas�ndan,
Mustafa Kemal ad�n�n yarataca�� olumsuz duygulardan rahats�zd�rlar. Oysa O Mustafa Kemal;

Bu g�r�� sahipleri kendi halk�n� de�il, varsa yoksa yabanc� ne der, ne s�yler ile
��i titrer, bir t�rl� yanl�� anla��lmaktan (!) Bunun ad� �rt�l� d�neklik de�il midir?
B�yle bir beyinsize ne yap�lsa yeridir�
Oysa tan�nm�� biri, hele ki h�k�met� �e Hil�fet ve Saltanat makam�na hizmette
Asi duruma d��m��, h�cumlar�n hedefi, ele ge�irili�i d��mana utku olan
O vatanseverindir ya�am�ndan �al�nan�

O
G�rd�
�nand�
Milletine.
Do�acak bir g�n,
Do�acak milletten
Milli te�ebb�s. Ancak
O zaman ger�ek olacak
Mill�, o zaman milletin�
Zaman ve olaylar do�rular,
O ki; b�t�n vatan�n ve
Koskoca bir milletin
�l�m kal�m an��
O vatansever,
D��n�r m�?
Kendini,
Kendi
Son�

E�er,
Baz�lar�nca ileri s�r�len d��nce ve kuruntulara uymu� olsayd� O,
�ki bak�mdan sak�nca ��kar�rd� ortaya zaman. Birisi;
D��nce ve kararlar�yla, b�t�n ki�ili�inde
Yetersizlik ve g��s�zl�k oldu�u zann�.
Ki, bu O� nun vicdan�n�n emrine uyarak y�klendi�i g�rev bak�m�ndan
D�zeltilmesi olanaks�z bir yan�lma olurdu.
�tiraz edilemez �ekilde ispatlam��t�r tarih;
B�y�k d�v�larda ba�ar� i�in, sars�lmaz bir kabiliyet ve kudrete sahip �nderin varl��d�r �art olan.
B�t�n devle adamlar�n�n �mitsizlik ve beceriksizlik i�inde,
B�t�n milletin ba�s�z, karanl�klar i�inde kald�� bir s�rada
Her � vatanseverim � diyen bin bir �e�it insan�n bin bir hareket ve g�r�� tarz�yla,
Her �eyin allak bullak oldu�u bir d�nemde dan��malar yoluyla,
Bir�ok hat�rl� ve n�fuslu kimselere bel ba�lama gere�ine inanmakla,
G�venli ve kararl� bir �ekilde �zellikle
S�ratle yol almak ve en sonunda
�ok �etin olan hedefe ula�mak m�mk�n m�?
Tarihte bu �ekilde ba�ar�ya ula�m�� bir toplum g�sterilebilir mi?

B�y�k d�v�lar�n a�r�s� b�y�k
Yeteneksiz ba�� la kudretsiz �nder,
B�yle bir d�v�da ta��namaz y�k!
Ger�ek bunu der,
Tan�� tarih�

Millet, memleket, siyaset ve ordu
Bu i�ler zek� ve beceri kurdu.
�lgisi, alakas� olmam�� y�netimle,
Olur mu hi� �akas� bunlar�n, kesinlikle!
Deneyim sahibiyse ve bilge, insan kurdu,
B�y�k devletler ile hizmeti b�yle kurdu.
Bunlar idi y�kselten omuzlarda bu yurdu.
Emek ve �abas�yla elbet muvaffak oldu.
Budur �zlenen �nder
Budur izlenen �nder
Budur kalender�

Verelim �rnekleri, alal�m dersi
Tarihte ya�ananlar hep bunun tersi
Ne anlar ki, Nak�� bir Erzincan �eyh� i
Mutki� li bir A�iret reisi ne der?

� Son derece hassas bir d�nemden ge�en �lke y�netimi
Bu vas�fta ki�ilere emanet edilir mi?
Edilirse, milleti ve kendimizi aldatm��,
Yan�lg�ya d��m�� olmaz m�y�z?
Bu ayr�nt�lar�n milletimize aktar�larak bilgilendirilmesi
Bir siy�si ve sosyal ahl�k terbiyesi gere�idir. �

Erzurum Kongresi� nin bitiminde Ferit Pa�a� dan sonra Harbiye Nezareti� ne yeni gelen bir Naz�m Pa�a imzas�yla,
15. nci Kolordu Komutanl�� na 30 Temmuz 1919 tarihli bir emir gelir:

� Mustafa Kemal Pa�a ve Refet Bey� in H�k�met� in kararlar�na ayk�r� davrand�klar� gerek�esiyle
Hemen yakalanarak �stanbul� a g�nderilmeleri hakk�nda,
O b�lgedeki memurlara emir verilmesi ve
Kolordu� nun bu duruma yard�mc� olmas� ricas�yla��

Bu
Emre
Kolordu l�y�k��nca
Yan�t vererek
Yurt savunmas�na
Ve Mustafa Kemal� e
Ba�l�l��n� kan�tlar.

Kongre bildirisini duyurur en sonunda.
Yabanc� devletlerin temsilciliklerine,
As�l�r birer birer yurt i�inde her yere
T�z�k, Komutanlara, g�venli makamlara!

��nc� Kol ordu� nun Komutan� Sivas� ta
�yle bir sitayi�li tav�r sergiliyor ki
Bin dokuz y�z on dokuz, A�ustos yirmi iki,
Bir telgraf g�nderir, sevinci koyar tasta!

A��l�r perdeleri, sahnede kim, bilinmez
Ad� san� belirsiz, karadan kara oyun!
Kendisini ak�ll� milleti sanar koyun!

G�lgesi var kendi yok, s�ylenenleri t�nmaz
Karakol Cemiyet� i oyunu sahneleyen
�ylik edeyim derken davay� �rseleyen�

Mustafa Kemal, Sivas� a vard��nda anla��l�r ki,
Orada Kara Vas�f Bey ad�nda birisi, ka� yapay�m derken g�z ��kar�r az daha.

Bir yandan
Bunlar var
�te yanda
�stanbul, zor�
D��n�r derinden�

G�r�len odur ki bu �stanbul H�k�meti
Mali te�eb�ssleri engellemek hikmeti.
Hakarete u�ram�� gitti�i Avrupa� dan,
Ferit Pa�a bo� d�ner bir �ey ba�aramadan!
D�n�nce �stanbul� a, hali beterden beter,
H�z�nlere b�r�nm��, duman ba��nda t�ter.
�ifreli bir tel �eker hemen Mustafa Kemal,
Bin dokuz y�z on dokuz, A�ustos on alt�s�,
Takvimler de �a��r�r, o g�n y�re�in sesi�

Bir yanda a��k se�ik haysiyet k�r�c� bir yok edi� pl�n� var,
�te yanda vatan� par�alay�p payla�ma durumu zinhar.

Hangi duygulu insan titremez bu durumda
Hangi vatanseverin oluru var yorumda?
Bu yurt bu millet bizim! Olmas�n m� umrumda,
M�sy� Klemanso� nun kinayeli s�zleri?
...��k�rler Yaratan� a;
.....Ruhunda kahramanl�k azmiyle milletimiz,
.......Tarih boyunca s�r�p gelen �z varl��n�
.........Ne kaderin ak��na, ne cell�t�a h�k�mlere
...........Kurban etmedi, etmeyecekte�

Sadrazam ve H�k�met gelinen bu noktay�
G�rmezlikten gelerek d�zeltmiyor rotay�.
Bilerek davet eder bu p�sk�ll� bel�y�,
Nerde hayat hakk�m�z, ba��ms�zl�k s�zleri?
...�stanbul f�tursuzca engelliyor olsa da,
.....Hangi g��, kuvvet durur milletimin �n�nde?
.......Y�r�r a��k ve kesin ad�mlarla hedefe.
.........Dayamay�n s�rt�n�z �ngiliz� e ve �ef� e(!)
...........�stenmeyen �eylere milletin ir�desi
.............Gerekti�inde engel tan�maz, ��kar sesi.
...............Kim ki hafife al�r milletimin g�c�n�,
.................Tan��m olsun tarih, bineriz ensesine!

Son s�z�m�z budur ey, Saltanat Hazretleri!
Me�ru olana kat�l, atmasana �elmeyi!
Bu bir mill� ak�md�r, g�rsene akan seli!
Elo�luna dayanma, yolda b�rak�r seni!
.....Bu y�zden kat�l dedik Kuvay-� Milliye� ye
.......Bu y�zden �e�il � dedik, mill� olan gaye� ye
.........Bu y�zden toplay�ver Meclis-i Mebusan� �
...........Esirgeme, ha gayret
.............Bu �abalar bu y�zden!

Sivas� ta toplanmas�na �al��lan kongre i�in her taraftan temsilci se�tirme ve onlar�n Sivas� a gelmeleri sa�lanmaya �al��l�rken,
Ne yaz�k ki yine her tarafta olumsuz ve aleyhte propagandalarla �stanbul H�k�meti, engellemelerle i�i g��le�tirir.

Her ne olursa olsun
Toplanacak bu kongre!
...Biliyoruz ki �ok zor
.....Belki de atacak tor�
.......��kt�k a��k al�nla!
.........�okta hay�rl� bu yol�

Bu yol �zg�rl�k yolu
Onur, haysiyet dolu
Vefal� topra��m�n
Eser Sivas� tan yeli

20 A�ustos 1919 g�n� Sivas Valisi Re�it Bey� den gelen telgrafla,
Sivas� �n ne kadar heyecanl� oldu�u,
B�t�n engellemelere ra�men, bir kez daha anla��l�r.

�ngiliz� i Frans�z� �
Ayn� �ayak bezi bunlar!
�ala ��rpa gider yolda
Ayn� ayak izi bunlar!

��gal eder k�l�f haz�r
��tigal der, kuyu kaz�r
Marifeti soyup sa�mak
Ayn� yolun tozu bunlar!

Ne ar�yor Cizvit papaz?
Yine hinlik pe�inde farz
Bay Br�no avaz avaz
Ayn� tav�an taz� bunlar!

Ah Saltanat H�k�meti
Bedhah eder husumeti
Uyan art�k g�r hiddeti
Ayn� film, dizi bunlar!

S�z�n �z�, uyanmal�
G�z�n �� yanmal�
Sonuna dek dayanmal�
G�m�lecek kaz� bunlar!

Mustafa Kemal, Sivas Valisi Re�it Bey,
Kolordu Komutan� Sal�hattin Bey,
Sivas milletvekili Rasim Bey ve di�er askeri ve sivil yetkililerle dolayl� dolays�z yollardan haberle�erek,
Bu yolda bilgi ak�� sa�lar.

S�rt vermeyin elo�luna
Kimler ortak bu oyuna
As�rlarca akt� Tuna
Buna engel olunmaz!

Ne m�sy�� ler geldi ge�ti
Ne tohumlar ekti, bi�ti
Buland�rd� suyu, i�ti
M�nkire gel denilmez!

Kimi hayal kurar d��te
Kimi k��t �st� k��kte
Kimi de kir pasak i�te
B�yle masal kurulmaz!

Ey yi�itler can yi�itler
Bo�una gitmi� ��tler
Kap�m�z� sarm�� itler
Yaraya el vurulmaz!

Ne ecnebi ne bedev�
Benzemez milletim, kavi
Damar�ndan k�z�l mavi
Akana �l denilmez!

Benim halk�m vefal�d�r
Hem vefal� cefal�d�r
Bu yurt onun �z mal�d�r
Ba�ka sual sorulmaz!

Da�lar�m�n doru�u kar
D�ner mevsim d�ner bahar
Anadolu� m �aha kalkar
Kaya� ya yel sorulmaz!

Amasya� dan Erzurum� a
Sel�m olsun vatan�ma
Sivas� ta verildi mola
Yolcuya yol sorulmaz!

Nihayet,
Hey� et-i Temsiliye Erzurum� dan
Mustafa Kemal Pa�a
Rauf Bey ve Ulem�dan Raif Efendi ile
Erzincan� dan �eyh Fevzi Efendi,
Sivas� ta bulunan Bekir Sami Bey� le toplam be� ki�iyi
Do�u Anadolu ad�na Sivas Kongresi� nde bulunmak �zere
Erzurum Kongresi� nce g�revlendirir.

29 A�ustos g�n� Erzurum� dan Sivas� a do�ru yola ��k�l�r. ��k�l�r da�

�Erzurum� dan ��kt�m saat be� idi
K�rat�ma mavzer bana e� idi
Kar da ya�d� yaralar�m ��d�
�.. ��

� O�ul o�ul, bu da�lar k�m�rdendir
O�ul, ge�en g�n �m�rdendir
O�ul, fele�in bir gu�i var
Pen�esi demirdendir. �

� Yaz gelende ��kam yayla ba��na
Kurban olam topra��na ta��na
Zalim felek a�u katm�� a��na
��. �

Bu t�rk�ler hasret kokar, kulaklar� t�rmalar� Bu maya, bu a��tlar yolda� olur y�reklere, yolda� da�lara, ta�lara da, ��nlat�r�

Anadolu� mun bu g�venli topraklar�na yol al�rken,
�u g�zel Sivas t�rk�leriyle doya doya memleket havas�n� �eker ci�ere dostlar;

� Armut dalda dal yerde
B�lb�l �tmez her yerde
Bizi felek ay�rd�
Her birimiz bir yerde
.....Al da�lar ye�il da�lar
.......Gurbette y�rim a�lar
.........A�t� m�ola �u Sivas� �n g�l� yapra��
...........�ekti beni bu yerlerin suyu topra��. �

Hay, kurban oldu�umun memleketi!
Naz�m kald� yaylas�nda, bay�r�nda d�z�nde,
Y�rek ayr� teraneler s�yler bahar g�z� �nde�

� Yaylas�nda �ifte harman
Dizimde kalmad� derman
Ne yapal�m ba� efendi
B�y�k yerden geldi ferman! �

Refika Do�an-24 Temmuz 2010 / ANTALYA

Kaynaklar:

1-ATAT�RK ARA�TIRMA MERKEZ� /Kemal Atat�rk/NUTUK-1919�1927
Bug�nk� Dille Yay�na Haz�rlayan/ Prof.Dr. Zeynep Korkmaz
2-TRT. THM. Ar�ivi

Sosyal Medyada Paylaşın:

RefikaDoğan Şiirleri

(c) Bu şiirin her türlü telif hakkı şairin kendisine ve/veya temsilcilerine aittir.

En Çok Okunan Şiirleri

Yıllar... Oğul… (Gülce/Buluşma) Şenkaya' m... NUTUK - 1 (Gülce/Bahçe) Bir Leylâ Masalı (İskoç-Burns stanza ) Bozkırın Ortasından Bir Neşet Ertaş Geçti Refika Doğan' ın Gözünden Âşık Kazanoğlu (Gülce/Buluşma) Yaprak Dökümü Gardaş… ( Gülce/Özge-Zincirbent -Erzurum Şivesiyle ,Öykülü - ) NUTUK-3 (Gülce/Bahçe)

Anasayfa

Şiirler

Yazılar

Forum

Nedir?

Kitap

Bi Cümle

İletişim

NUTUK-3 (Gülce/Bahçe)