Osmanlı Devleti'nde Kadınlar Saltanatı: Hürrem ve Mahidevran Sultanlar

• 14 Temmuz 2011 Perşembe 22:24:19

Hürrem Sultan:

Esas adı Anastasia olan Hürrem’in Türkçedeki karşılığı neşeli, Arapçadaki karşılığı ise soyludur.

Lehistanlı Anastasia, Tatar akıncılar tarafından 1520 yılında, 20 yaşındayken Rutenya’dan kaçırılıp, Kırım Hanı’nın himayesine verilmiş, daha sonra da Osmanlı Sarayı’na sunulmuştur. Hürrem saraya getirildiğinde Kanuni Manisa Valisi’dir ve Mahidevran Sultan ile evlidir. Kanuni’nin bu evlilikten Mustafa isminde bir oğlu olmuştur.

Aklı, güzelliği ve zarafeti ile kısa zamanda sarayda göz dolduran Hürrem, bu özellikleriyle Kanuni ile evlenmenin yolunu açmıştır. Hürrem Sultan’ın bu evliliğinden bir kız, dört erkek çocuk dünyaya getirmiştir. Büyük oğlu Şehzade Mehmet tahta çıkamadan uğradığı bir suikast sonucunda öldürülmüştür. Onun yerine ikinci oğlu Şehzade Selim tahta çıkarılmıştır.
Damat Rüstem Paşa, Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1544-1561) tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Arnavut kökenli devşirme bir Osmanlı Devlet adamıdır. 1539 yılında Diyarbakır Valisi ve 3. Vezir iken; Şehzade Cihangir ve Şehzade Beyazıt’ın sünnet düğününde Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan ile evlenmiş; bundan dolayı kendisi “Damat” sıfatıyla anılmıştır.

1544 yılında Hadım Süleyman Paşa’nın azledilmesi üzerine yerine getirilmesi beklenen 2. Vezir Özdemir Paşa ile 3. Vezir Hüsrev Paşa’yı Hürrem Sultan’ın entrikaları birbirine düşürmüştür. Bu durum karşısında Kanuni, Özdemir Paşa’yı ve Hüsrev Paşa’yı azlederek sadrazamlık makamına Rüstem Paşa’yı getirmiştir.

Hürrem Sultan, Şehzade Mustafa’nın saltanat koltuğunda gözü olduğuna ve ihanet peşinde koştuğuna Kanuni’yi inandırarak Şehzade Mustafa’nın idam edilmesine sebep olmuştur. Tarihçilere göre Kanuni, oğlunu öldürdükten sonra Yeniçerilerin ayaklanmasından endişelenerek, Rüstem Paşa’yı azlederek (1553) yerine Kara Ahmet Paşa’yı getirmiştir. Hürrem Sultan ile Mihrimah Sultan, yeniden Rüstem Paşa’yı Sadaret Makamı’na çıkarabilmek için yeni bir plan hazırlamışlardır. Ortaya atılan iftiralar sonucunda Kanuni, basit bir bahane ile Kara Ahmet Paşa’yı Divan-ı Hümayun’un orta yerinde idam etmiş: yerine yeniden Rüstem Paşa’yı Sadrazamlık makamına getirmiştir. Rüstem Paşa, ölünceye kadar bu makamda görevini sürdürmüştür.

Kösem Sultan gibi ihtiraslı ve entrikacı olan Hürrem Sultan; Kanuni’nin karar almasında da etkili olmuştur. Devlet işlerine karışarak İran Savaşını desteklemiş; Ruslar ve Lehlerle barış içinde yaşanmasını sağlamıştır.

Hürrem Sultan, Kanuni’den sekiz yıl evvel; 1558 yılında vefat ettiği için Oğlu 2. Selim’in padişahlığını görememiştir. Naşı, Süleymaniye Camisi Külliyesi içinde kendisi için yaptırılan türbeye gömülmüştür.

Hürrem Sultan’ın Hayır işleri:

* Haseki Semti’ndeki Haseki Hamamı.
* Haseki Semtinde, Mimar Sinan tarafından yapılan Haseki Külliyesi. (1538-1550) Külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır. Bilindiği üzere T.C. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi, o günden bu güne kadar kesintisiz olarak hizmet veren en eski hastanedir.
* Ayasofya Camii civarlarında, yardıma muhtaç fakirler için bir aş evi açtırmıştır.
Hürrem Sultan’ın güzelliği, zekâsı ve zarafeti Türkiye’de ve Avrupa’da pek çok resim, müzik ve bale gibi tarihi çalışmalara konu olmuştur. Joseph Haydn’ın 63. Senfonisi buna en güzel örnektir. Eserler Ukraynalılar tarafından yazılmış olsa da, genellikle İngilizce, Almanca ve Fransızcadır.

Hürrem Sultan’ın (Anastasia) doğduğu yer olarak bilinen Ukrayna’nın Rohatyn Kenti’nde bir Hürrem Sultan anıtı bulunmaktadır. 2007 yılında, Ukrayna’daki bir Liman Kenti olan Mariupol’da bulunan Tatarlar, Hürrem Sultan adına bir camii yaptırmıştır.

Mahidevran (Gülbahar) Sultan:

Arnavut olduğu bilinen Mahidevran Sultan, Kanuni ile Manisa Valiliği yaptığı dönemde evlenmiştir. Kanuni’nin bu evliliğinden oğlu Şehzade Mustafa dünyaya gelmiştir.1520’de Kanuni padişah olunca çocuklarıyla birlikte İstanbul’a yerleşmiştir. Bu dönemde Hürrem Sultan Saray Haremine girmiş ve kısa bir zaman içinde Kanuni’nin en gözde ve en sevdiği eşi olmayı başarmıştır. Hürrem’in 1524 yılında bir erkek çocuğu olmuştur.

Osmanlı geleneğine uyularak; Şehzade Mustafa yetişkinliğe ulaşınca Amasya Valisi olmuştur. Geleneklere göre Mustafa annesini de beraberinde getirmiştir. Osmanlı geleneğine göre Şehzade Mustafa, Kanuni’nin en büyük oğludur ve saltanat tahtına çıkması gerekiyordu; Ne açıdır ki; Şehzade Mustafa, üvey annesi Hürrem Sultan’ın entrikaları sonucunda babası tarafından boğdurularak idam edilmiştir. Hürrem, Şehzade Mustafa’nın tahtta gözü olduğu iftirasına ne yazık ki Kanuni’yi inandırmıştır.

Saray eşrafı ve halk tarafından çok sevilen Şehzade Mustafa’nın öldürülmesiyle Mahidevran Sultan iyice gözden düşmüştür. Hayatının geri kalan kısmını oğlunun mezarının bulunduğu Bursa’da, sefalet içinde yaşamıştır. Hürrem Sultan öldükten sonra, Hürrem’in oğlu 2. Selim Üvey Annesi Mahidevran Sultan’ı sahiplenmiş ve maaş bağlatmıştır. 1555 yılında da üvey kardeşi Şehzade Mustafa için türbe yaptırmıştır.

Mahidevran Gülbahar Sultan 1580 yılında Bursa’da ölmüştür. Naşı oğlunun türbesine gömülmüştür.

Halit DURUCAN