ALTI LÂMBALI RADYO; YA DA, BİR DEĞİŞİMİN DİRENÇ NOKTASI

• 18 Aralık 2009 Cuma 18:16:23

(30.06.2005-SARICAKAYA)

Bin dokuz yüz otuzlu yıllara doğru doğmuştu…

Adını; “Ali” koydular.

Evin ikinci çocuğu olarak; gözlerini; tavanı olmayan, döşeme tahtalarının aralıklarından, ahırdaki hayvanların gözüktüğü; ahırın, başka; evin diğer odalarının başka akrabalara ait olduğu, tuvaletin ortak kullanıldığı, üç odalı, kerpiçten yapılmış bir köy evinde gözlerini dünyaya açmıştı Ali..

İki buçuk yaşına geldiğinde; ölen babasının, gözleri önünde, avluda yıkandığını hayal-meyal hatırlıyordu.

Hayatının yirmi beşinci yılında, genç yaşta, arkasında; bir genç dul eş ve iki yetim bırakarak, dünyadan göçen babasının; kendisi gibi, daha bebek iken babasını kaybettiğini, yetim büyüdüğünü, babasıyla aynı kaderi paylaştığını, hayatın acı gerçeklerini tanımaya başladıkça daha iyi idrak edecekti…

Babasının ölümünden sonra; adını, babasının adı olan, “Mehmet” ile değiştirdiler.. “Ali” adı, nüfus cüzdanında kaldı; bilenler, O’nu; “Mehmet” bildi ve öyle tanıdı…

Ekonomik değerlerini, yıllarca süren savaşlarda kaybetmiş bir toplumun kurduğu, yeni bir devletin, neredeyse ilk yılları…

İlk öğrenimin, ancak üç yıl yapılabildiği; cehaletin, kıtlığın, işsizliğin, başıboşluğun hüküm sürdüğü yıllar…

Mehmet’in Hatça Anasını; derin bir endişe sardı …

Başına kalmış iki yetim… Genç yaşında; her türlü ahlaksızlığın kol gezdiği bir ortamda; hem kendini, hem de çocuklarını koruyacak ve de doyuracaktı… Ürettiklerini; hayvanına yükleyerek, pazara götürüp, satacaktı, ki; evini geçindirebilsin; bu da, ancak evin erkeğiyle olurdu..

Zorba erkekler; dul kadınları rahatsız ederler, çocuklarına; “Dul karı büyüttüğü”, “Atasız büyüme; kapaksız kaynama”, “yetim mi?; bir tekme de sen vur!” derlerdi… Bu sözleri, çocuklarına dedirtmeyecekti Hatça Ana…

…O dönemlerde, köyünün muhtelif yerlerinde, Köy odaları vardı; aynı zamanda, odaların uyulması gereken kuralları..

Mehmet’in büyüdüğü yıllarda yoktu gerçi ama; açlıktan kötü yola düşmüş, orta kadınları olduğunu duymuştu bu odaların..(!) Odalı; sırasıyla yatmaya götürürmüş bu kadınları..!! Götürmeyen erkekten sayılmaz; bazen odalılıktan da atılırmış..(!) Hatta, bir defasında, bir odanın orta kadını, başka bir odanın odalıları tarafından kaçırılınca; orta kadını kaçırılan odalıların kadınları, odalarının orta kadınını tekrar geriye kaçırmak suretiyle odalarının şerefini(!) kurtarmışlar…!

Akşam karanlığından sonra; ortalıkta, bir keçi, koyun, tavuk mu kaldı; artık , bulmak ne mümkün?..

Adamın ahırının duvarını delip; keçisini çalar, keser, pişirir, odaya getirir, birlikte yerlerken; keçinin sahibine; “Malın gibi ye!!(!) derler; zavallı adam, acı gerçeği, ancak evine gece vardığında anlarmış.!

Folluklardan yumurta çalmanın; çocuklar arasında kahramanlık sayıldığı, kadın kavgalarının, gün be gün eksik olmadığı yıllar…

Köyün kendi ormanında kesimlik odun olduğu halde; komşu köylere ait orman alanlarından kaçak odun kesenler; maceralarını, ballandıra-ballandıra anlatırlardı(!).. Bu tür durumlarda; köy ihtiyar heyetlerince tedbirler alınır, kaçak odun keserken yakalananlara; kestiği odunu taşıtmak, arabasına, öküzü yerine kendisini koşmak(!) gibi cezalar verilirdi..

Bir mahalleden diğer bir mahalleye kız verilmez, mahalle çocukları, gün aşırı diğer mahalle çocuklarına baskın düzenler; bu baskınlarda, karşı gruba esir(!) düşen çocukların kulak memeleri dibinden azıcık kesilir; böyle çocuklar, daha sonraları; “Eski kulağı kesiklerden” diye anılırdı..!

Bütün düğünleri, odalılar yapar, içkisiz düğün olmaz, düğünlerin içkisini damadın mensubu olduğu odalılar alırdı. Düğünlerde, sarhoşluğun sebep olduğu kavgalar eksik olmazdı..

Odalarda, sabahlara kadar kağıt oyunları oynayıp; akşamlara kadar uyumalar…

Hali vakti yerinde olmayıp ta; onuruna düşkün, ahlaklı insanlar; sayısı fazla da olmayan iş sahiplerine, bir öğünlük yemek karşılığı çalışmaya giderler; o da , her zaman bulunmazdı…

Sofrası zengin iş sahiplerine; karın tokluğuna bekar duranlar (ücretsiz işçi) kendilerini şanslı sayarlardı..

… Hatça Ana; haramı-helalı bilir, onuruna düşkün, kendine laf söyletmezdi. Kadınlar cumalığında kulağına giren bilgilerle; “Elhamcâzım” diye-diye namazlarını kılardı. Çocuklarının üzerine titrerdi. “Aman yavrum, harama bulaşma, dul karı büyüttüğü dedirtme, şu-şu büyüklerinle beraber otur-kalk!” diyerek; sakındırdı, durdu ahlaksızlıklardan, kötülüklerden çocuklarını..

Köyde, az da olsa; oturaklı, bilgili, görgülü, dönemin olumsuzluklarından uzak kalmış, işi-gücü yerinde insanlar vardı. Mehmet, anasının telkinleriyle, bu insanlarla birlikte günlerini geçiriyordu. Başka gidecek yeri olmadığından oda ortamına katlanan; ancak; olumsuzluklara bulaşmayan bu insanların dizi dibinde oturdu-kalktı; işlerinde, sofralarında bulundu..

Bitirdiği yıl; ilk okul, dört yıla çıkmış; ancak, muhtarlık , O’na kalem, defter alamamıştı.. Bir yandan da, büyüdüğünün farkına varıyor; sorumluluk ve sahiplenme duyguları artıyordu.

Okulunu; kalem, defter parası bulamadığından bırakmak zorunda kaldı. Artık, O, hayatı boyunca, tahsilin ne? Sorusuna; “ilk okul üçten terk” diye cevap verecekti…

… Atı aylığına; altı liraya çoban durdu…

Evinin erkeği oydu ve evini geçindirmesi gerekiyordu; daha, on yaşlarında…

… Arsızlığa, hırsızlığa bulaşmadan yıllarını geçirdi. Ağır işlerde; pişti, güçlendi, kendini korumayı öğrendi…

Evlenme vakti geldiğinde; Allah, O’na, “orta kadınlı oda yıllarında, bu orta kadınlara bulaşmayan bir kayınpeder nasip etti. İlk iki nişanlısından; sözlerine itibar ettiği bilge kişilerin: “cık, cık”; yani; “olmadı” ifadeleri üzerine ayrılmış; üçüncüde, yine bu bilgi insanların tasdikiyle karar kılmıştı.

Bu ara, büyüme sürecindeki yıllarda; “Öl! Deyince, ölecek” kadar samimi arkadaşları da oldu. Yalnız; arkadaş grubu etkisiyle, odalarda, ara-sıra kağıt oyunlarına oturur; düğünlerde, az da olsa içkiye bulaşır olmuştu!.. Diğer konularda; asla, dürüstlükten, doğruluktan, mertlikten taviz vermiyordu…

…Askerlik çağına geldi. Askere gitti. Dürüstlüğü, görevinde titizliği; O’nu, asker ocağında saygıdeğer bir konuma getirdi…

Askerden izinli gelmişti; gençlik bu, ya; arkadaş grubuyla, odada, sabahlara kadar kağıt oyunları oynayıp; gündüzlerini uyuyarak geçirdi…

İzni ne çabuk bitmişti?...

İzin dönüşü, kendini, Şehir’e ulaştıracak olan dağ yoluna yöneldiğinde; içini derin bir pişmanlık kapladı… Dedi: “Ben naptım; Anam bir dul kadın, karım; yevmiyeye giderek ev geçindirmeye çalışıyor.-Bir gaz lambası alabilmek için, altı gün yevmiyeye gitmişti.- Sabahlara kadar oyun oynayıp; akşamlara kadar uyudum; arkada bir şey bırakmadan gidiyorum..”

Yol boyunca, içini kemiren bu duygular; O’nu derin bir pişmanlığa yöneltti. Bir daha içki içmemeğe, kağıt oyunları oynamamaya söz verdi..

Tövbe etti; bütün işlediği günahlara..

… Askerden döndüğünde, yeni bir sayfa açtı, hayatında. Sık-sık, Köyünün Hocasıyla baş-başa kalır, bilmediği konuları sorardı. Namaz sûrelerini, kulaktan duyma öğrenmişti. “Belki, hatalı okurumda; bozulur diye” namazlarını cemaatle kılmaya özen gösterir; asla namazlarını bırakmazdı..

Hayatında; asla, başka bir köyün ormanından kaçak odun kesmedi. Bir defasında, kendi köyünün kesim alanından yükünü dolduramayınca, böyle bir işe niyetlenmiş; ancak; “Allah beni görüyor.” diyerek, bu işten vaz-geçmiş; yine köyünün orman alanı içinde olan başka bir mevkiye giderek odun yükünü tamamlamayı tercih etmişti..

Ramazan ayının; uzun, sıcak yaz günlerine rastladığı yıllarda; oruç tutmayanlar, sözde serinlemek amacıyla, başlarını pınar oluklarına sokar; öylece oluktan su içerler; bu şekilde oruç tutmadıklarını gizlerlerdi. Yine, böyle bir günde, saatlerce süren yolculuk sırasında, sıcaktan iyice bunalmış ve abdest aldıktan sonra, saçından akan suyu içerek orucunu bozmuştu. Bu işi yaptığından dolayı, yüreği günlerce yandı, durdu.. Sık-sık korkulu rüyalar görür oldu.. Köyün Hocasına durumu anlattı. Aldığı cevap: “Atmış gün keffâret orucu tutacaksın!” Keffâret orucunu tuttu; akabinde, ramazan ayı gelmiş; bu şekilde, arka arkaya üç ay oruç tutmuştu. Belki de, Köyünün bilinen zamanlarında, bu şekilde keffâret orucu tutan birkaç kişiden biriydi…

Ya oda hayatı…? Arkadaş grubu…! Pişman olmuş; tövbe etmişti. Bir daha içkiyi ağzına koymayacak, oyun kağıtlarına elini sürmeyecekti..

Kendini; oyalamak, odalardan, oda ortamından uzak tutmak için; dağdan alıp; bağa vurdu. İşlemek, daha fazla zaman harcamak, daha çok üretmek için îcar tarlalar tuttu.

Öğleden sonraları, onca yorgunluğun ardından; hayvanıyla, üç saatlik gidiş, üç saatlik gelişli, dağ kışlalarından davar gübresi getirmeye gider; hem, îcar tutmuş olduğu tarlaların gübresini temin etmiş; hem de, kendini, bir daha bulaşmak istemediği oda ortamından uzaklaştırmış olurdu..

Bu, ağır iş temposuna, vücudu ne kadar dayanacaktı…?

!!..???

Birden, beyninde şimşek çaktı… Evet; neden olmasın..? Sürekli problemler yaşayan, küçük meselelerden dolayı bölük-pörçük olmuş insanları; farklı bir ortamda, bir araya getirmek; getirirken de; yaşadıkları olumsuzlukları geldikleri mekanlarda bırakmak, yeni ortama taşımamak…

O yıllarda, çay içebilmek lüks olduğundan, her evde bulunmaz; odalarda da, kişi başına belli bir bardak sayısını geçmiyecek şekilde demlenirdi. Çayı bulunup ta, misafirlerine ikram edebilenler; iki bardaktan fazla vermezlerdi..

Bin dokuz yüz elli beşlere doğru, şehir araba yolunun yapılmasıyla kamyonlar köye ulaşabildiğinden; köylü, ürününü rahat pazarlar olmuş, ekonomik durum az da olsa düzelmiş, köylünün cebi para görmüştü.

İlk okul eğitimi beş yıla çıkalı-beri de; azimli öğretmenlerin gayretleriyle, köyün eğitim seviyesi yükselmiş; mahalleler arası çocuk kavgaları seyrelir olmuştu. Ne de olsa, çocuklar okul ortamında, akşama kadar beraber bulunduklarından dolayı, aralarında kaynaşma ortaya çıkıyordu..

...Köy hamamının yanına, kahvehane açacaktı Mehmet Dayı..

Muhtarlıkla anlaşıldı. Arkadaş grubunun ve dostların gayretleriyle; köyün ilk kahvehanesinin duvarları yükseldi; üzeri, toprak damla örtüldü.

Kahvehanenin tabanını; döşeme; veya betonla kaplama imkanı olmadığından toprak olarak kalmış; tozmasın diye de, sık-sık sulanırdı.

Dört adet gaz lambası alınıp, kahvehanenin dört yanına asıldı…

Çaylar demlenmeye ve kahvehane; meşe odununun külünde demlenmiş çayları içmeye gelen köylülerle dolup-boşalmaya başladı..

İnsanlar; odalarda oynadıkları kağıt oyunlarını bırakıp; kahvehaneye, çay içmeye, muhabbet etmeye koşuyorlardı..

Mehmet Dayının şartı; kağıt oyunları, asla kahvehaneye gelmeyecek; aynı zamanda, ezan okunduğunda, topluca camiye namaza gidilecekti..

Ezan okunduğunda; kahvehaneyi kapatır, camiye namaz kılmaya giderdi Mehmet Dayı; tabi, müşterileri de…

Cuma vakitlerinde, kandil gecelerinde, teravih namazlarında, kahvehaneyi açık bulamazdınız…

Odaların odalıları, kahvehaneye geldikçe, namazlar beraber kılındıkça; kağıtlar odalardan, içkiler düğünlerden kalktı, gitti… Odalar, ancak, düğünlerden düğünlere açılır oldu…

… Bu değişimden; odalardan , kendilerine menfaat sağlayan; ortamın yapay kahramanları rahatsız oldular.. Köy Heyeti ve Muhtarlıkla, Mehmet Dayının arasına fit soktular…

Mehmet Dayı’yı; gecenin saat birinde muhtarlığa çağırıyorlardı. O dönemlerde; böyle bir saatte, bir şahsın, hangi amaçla Muhtarlığa çağrıldığı bilinirdi..!!?

Değişime destek veren; köyün, bilge ve sözü geçen insanları; samimi arkadaş grubuyla beraber, gecenin bu geç saatinde, Muhtarlık binasının etrafını sarıp; Mehmet Dayıyı, Köy Heyetinin elinden söke-söke aldılar; kılına dokundurmadılar… Muhtarlıktan, Heyetin elinden adam almak…; görülmemiş şeydi..; belki de, ilk defa oluyordu böyle bir şey!!!

… Köy Muhtarlığının; Hükümet yardımıyla gelen bir radyosu vardı. Belli saatlerde açılan radyodan, köylüler, “acans” dinlerlerdi. Buna aşırı bir düşkünlükleri vardı.(!)

nasıl edelim de; Mehmet Dayı’nın kahvehanesini dağıtalım, müşterisini çekelim, kaybolan itibarımızı yenileyelim; eski, o, efelik günlerimize geri dönelim…!

..????

…! Biz de; bir kahvehane açalım; radyo getirelim, gaz lambaları yerine, “lüks”le ortalığı aydınlatalım…

Öyle de yaptılar…

Bir gün içerisinde, bütün müşteri- birkaç birbirine tutkun arkadaş ve Mehmet dayı’nın destekçisi; ileri gelenler dışında- yeni açılan kahvehaneye akıverdiler... Belli saatlerde değil; sürekli radyo dinleyebiliyorlardı artık.., lüks altında muhabbetlerini yapabileceklerdi; akşam olunca…

Daha sonra…???

O gün; namaz vakitlerinde ,yalnızca Mehmet Dayı’nın kahvehanesi kapandı.

…???

Ve karar verildi: Bir gün içerisinde; en son model olan ve sesi daha çok çıkan “altı lâmbalı” bir radyo ile “lüks” alınacak; ertesi günün sabahı kahvehane öyle açılacaktı.!!!

Mehmet Dayı’nın yeterli parası yoktu. Aynı gün; radyo ve lüksün parası, arkadaşlar arasından toplandı. Bu iş için; Mehmet ve Hüseyin görevlendirilmişlerdi..

Mehmet ve Hüseyin; Mehmet Dayı’nın kayınpederinin katırını aldılar.. Sekiz saatte Şehir’e vardıklarında; gece olmuştu. Satıcılar bulundu, dükkanlar; gecenin, o geç saatinde açtırıldı, alınması gerekenler(!) alındı; tekrar, gerisin geriye köye dönüldü…

…Sabah, şafak sökerken; Mehmet Dayı’nın kahvehanesini, parlak bir lüks ışığı aydınlatıyor ve “altı lâmbalı radyo”nun sesi, yeni günü selamlıyordu…

Mehmet Dayı’nın radyosu, “altı lâmbalı”; öteki kahvehanenin radyosu, “dört lâmbalıydı” ya; köylü, “altı lâmbalı” radyonun sesinin geldiği kahvehaneye yöneliverdi…

…Diğer kahvehane mi? Ha, açıldı; ha, açılmadı; şimdilerde, adını bilen bile yok…

“Altı lâmbalı radyo”; iyiye, güzele doğru değişimin direnç ve dönüm noktası oldu..

…Odaların odalıları ; kahvehaneye aktıkça; kahvehane yetmez oldu. Mehmet Dayı; bu kahvehaneyi devredip, ikinci bir kahvehane açtı ve aynı prensipleri, orada da yerleştirdi. Ancak, normal namaz vakitlerinde, artık kahvehaneyi kapatmıyor; yalnızca kendisi camiye gidiyordu…

Çocuklar ve gençler; kötü örnekleri görmeyince; iyiyi, güzeli benimsiyorlar; böylelikle, kötülükler unutuluyor, ve ortadan kalkıp, gidiyordu…

Zamanla ortaya çıkan muhabbet ortamında; ne, mahalle kavgaları kaldı, ne de diğerleri…

Kızını; “kız verilmeyen mahalleye, ilk verenlerden biri de Mehmet Dayı oldu..

Köy bütünlüğü içerisinde getirilen su ve inşa edilen su deposundan su alan mahalle çeşmeleri kuruldu. Artık, tüm köylü ortak suyu içiyorlardı..

Yeni inşa edilen evlerde, mahalle ayırımı yapılmadığından; genç kuşaklar, birbirine komşu oldu…

…O gündür-bu gündür; bu iki kahvehane dışında açılan diğer kahvehaneler yaşama imkanı bulamadı. Asla; bu iki kahvehaneye kağıt oyunları getirilemedi. Arada niyetlenenler olduysa da; müşteriler; niyetlenilen kahvehaneyi boşaltıverdiler..

Televizyon yayınları , köye ulaşıp; kandil programları yayınlanıncaya kadar; kandil gecelerinde, kahvehaneler, kapatılmaya devam etti..

…Teravih ve cuma namazı vakitlerinde; bu gün de, bu beldede, kahvehaneleri açık bulamazsınız…

Bir akşam vakti; bu beldeye yolunuz düşerse; ezan okunmaya başladığında, “kahvehane cemaatinin”; “cami cemaatine” dönüşüp, camiye yöneldiğine şahit olursunuz…

Düğünlerinde; alkol kokusu duyamazsınız bu beldenin..

….???

---Mehmet Dayı’ya ne mi oldu? O; daha sonra, değişik, yaşanmış hikayelere konu olacak değişimlerin peşinde, koşturdu-durdu. Şimdilerde; bu değişimlerin meyvelerini toplamakla meşgul …

Mustafa Suna

Sarıcakaya İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmeni/ESK.