KİTAP
MÜZİK
ATÖLYE
- 14487 Okunma
- 15 Yorum
- 2 Beğeni
ÖRNEKLERLE CİNAS ÇEŞİTLERİ
ÖRNEKLERLE CİNAS ÇEŞİTLERİ
Şiirde kafiyenin önemini hepimiz biliyoruz. Kafiyeyi de güçlü kılmak için çeşitli cinaslardan faydalanmak gerektiğini düşündüğüm için cinas konusuyla yazı dizilerime devam etmek istedim. Daha önce kısaca değinmiştik cinasa...
Cinas konusunu biraz daha açalım istiyorum. Cinas; şekil ve söyleniş bakımından aynı (sesdeş) anlamları farklı iki kelimeyi şiirde bir araya getirmek veya kafiye olarak kullanmaktır.
Cinas edebiyatçılarımız tarafından neredeyse tek harfe kadar indirgeyerek çeşitlere ayrılmıştır. Cinas çeşitlerini bir açalım:
Cinas önce iki gruba ayrılır:
1- Tam cinas
2- Yarı cinas
1- Tam cinas: kelimelerin her yönüyle birbirine uygun olması sonucu meydana gelen cinastır. A- harflerin uygunluğu, B- harflerin sıralarının uygunluğu, C- harf sayılarının uygunluğu, D- harflerin okunuşlarının uygunluğu ( hala ve hâlâ tam cinas olamaz)
“Onsuz da geçer günler, vuslat yakındır” derdim
Sonsuzda hapsedildim bitmedi arttı derdim.
Beyitteki DERDİM sözcüğü tam cinastır. Zira birisinde demek fiili varken diğerinin aslı dert sözcüğüdür.
Tam cinas basit ve mürekkep olmak üzere ikiye ayrılır.
1- Basit cinas; tek kelime ile yapılan cinastır.
“Ferim sensin” demiştim düzen kurdum kuralı
Neferim sensin bil ki budur aşkın kuralı.
Beyitteki “kuralı” basit cinasa örnektir. Birisi kurmak fiilinin türemişi diğer kural kaide anlamındadır. Bir kelimenin değişik anlamları ile yapılan cinasa basit cinas diyoruz.
2- Mürekkep cinas; cinaslı kelimelerden birisi iki kelime veya fazlasından oluşmuşsa bu cinaslar mürekkep cinas adını alır.
Bulutlardan süzülen ya yağmurdum ya kardım
Bereket versin diye Yaratana yakardım.
“Ya kardım, ve yakardım” mürekkep cinastır.
Mürekkep cinas kelimelerin imlasına göre üçe ayrılır:
a) müteşabih cinas
b) mefruk cinas
b) merfû cinas
MÜTEŞEBBİH CİNAS:
Yazılışı ve okunuşu aynı olan kelimelerden meydana gelen cinas çeşididir. Bu çeşitlendirme arap harfleriyle yazıldığında belirir. Sadece bilgi olsun diye verdim.
MEFRUK CİNAS:
İmlası farklı okunuşu aynı olan kelimelerden meydana gelen cinas türüdür.
Sal artık coşkun suya hırs ve kin sandalını
Al yeni baştan yeşert kırmaz insan dalını.
Aynı örnekte gördüğümüz gibi okurken vurgu güzel yapılmazsa fark anlaşılmayabilir, ancak yazılışları farklıdır.
MEFRU CİNAS: bir adı da yamalı cinastır. Cinaslı kelimelerden birisi bir başka kelimenin eklenmesiyle meydana gelir.
Neden değer vermedim olmalıydı baş tacım
Hançer gibi saplandı içimde büyür acım
Kendi olmasa bile gölgesine muhtacım
İstemeden acaba defterini mi dürdüm?
“ büyür acım ve muhtacım” acım sözcüğüne eklenen “muht”eki ile ikincisinde “muhtacım” cinas meydana gelmiştir.
TAM CİNAS: kelimelerin anlam yönünden kullanışlarına göre ikiye ayrılır. 1- MÜMASİL CİNAS 2- MÜSTEVFA CİNAS
1- MÜMASİL CİNAS:cinaslı kelimelerin anlam yönünden aynı kelime çeşidinden olmalarıdır. Birisi isimse diğeri de isim, birisi fiilse diğeri de fiil olmalıdır.
Sen ey! Kara karanın üzgün ve bahtsız kızı
Olanaksız kurtulmak istersen bağır, bağır.
Çamurlarda sürünür kaderinin yıldızı
Sesini duyar mı ki göklerden umut çağır.
Dörtlükteki 1.si bir renk adıdır,2. si toprak anlamında karadır. Aynı örnek fiillerle de verilebilir.
2- MÜSTEVFA CİNAS: söz konusu kelimelerin birisi isimken diğeri fiildir bu çeşitte.
Doğan güneşim sendin yüreğimden kanadım
Boğan sensizlikteyim kırık kolum kanadım.
1. kanadım; kanamaktan türemiştir. 2. kanadım; kanat isminden türemiştir.
3- 3-YARI CİNAS: tam cinasta olduğu gibi dört yönden de uygunluk yaksa yarı cinas meydana gelir.( . A- harflerin uygunluğu, B- harflerin sıralarının uygunluğu, C- harf sayılarının uygunluğu, D- harflerin okunuşlarının uygunluğu) tam cinasta bu dört unsurun varlığı aranırken yarı cinasta herhangi birisinin yokluğu aranır.
Yarı cinası önce dörde ayırırız.
A-LAHİK CİNAS: kelimelerde sadece bir harfin uyumsuzluğu sonucu kabul edilen cinas çeşididir.
Fırtına mı yakmıştı, gözünden hüzün damlar
Sırtına mı yüklenmiş buluttan düşen gamlar?
Beyitteki fırtına ve sırtına lahik cinası meydana getirir.
B-NOKSAN CİNAS: cinas yapılan kelimelerde harflerin sayıları bakımından uyumsuzluk varsa noksan cinas meydana gelir. Bu uyumsuzlukta üç ihtimal vardır:
a) Mutarraf cinas: cinaslı kelimelerden birisinin başında fazla bir harf vardır.
Sesin duyulmasa da el sallarsın uzaktan
Kesin kahroldum artık kurtulamam tuzaktan.
“Tuzaktan” ve “uzaktan” da olduğu gibi.
b)Müşevveş cinas:fazla harf kelimenin ortasında ise bu cinas türü meydana gelir.
İlcâ-yı fart-ı fâka ile ettim iltica….İsmail Safa
İlcâ;mecbur etme, iltica; sığınma
c)Müzeyyel cinas: kelimelerin birisinin sonunda fazla harf vardır. Tabi ki bu cinas kafiye olarak kullanılmaz, cümle arasında veya sadece nesirde kullanılır.
C- MUHARREF CİNAS: eski harflerle aynı şekilde yazılan ama okunuşu uymayan cinas türüdür. Bu zamanımızda gerekli değildir.
D- HAT CİNASI: eski harflerin noktalı veya noktasız benzerleriyle yapılan cinastır. Bu cinas türü de zamanımıza uygun değildir sadece bilgi olsun diye açıkladım.
E- MÜKERRER CİNAS:bir kelimenin son hecelerini taşıyan başka bir kelimeyi ona cinas olacak şekilde kullanmaktır.
Harabe hayallerden heyhat kıvrandım, yandım
Hakikati görmedim şimdi utandım, yandım.
kıvrandım, yandım ve utandım, yandım.
İlham büyüsüne kapıldım kandım
Sevgiyi unuttum hep onu andım
Vuslat ateşiyle yandıkça yandım
Umuda yön veren mihmandım sandım
Cinas edebi bir terimdir. Kafiye ile karıştırmamak gerekir. Nesirde de, cümle arasında da kullanılabilir. Ancak kafiye içinde cinas aranılabilir. Başarılar.
NOT: Şiir örnekleri bana aittir.
Afet Kırat
YORUMLAR
Kismetse bende seneye Türk Dili ve Edebiyat bölümü okumayı istiyorum. Çok zor olacağını biliyorum ama bitirdigimde hayalime kavuşmuş olacağım inşallah. Sadece cinas konusu bile edebiyatın ne kadar derin ve bir okadar da güzel olduğunun kanıtı. Okudukça neler öğreneceğim daha kimbilir. Şuan yazdıklarım da bile ne kadar kelime hatası var bilmek isterdim doğrusu. :) ben doğru yazdığımı düşünürken üstelik.
Güzel bilgileriniz için teşekkür ve sevgilerimle.
Afet İnce Kırat
Merhaba Afet Hanım,
Paylaşımda dikkatimi çekti, yazışmalarınız görünce de katılma gereği duydum.
Boşuna uğraştığınızı asla düşünmüyorum. Emek isteyen ve çok da bilimeyen bir konuyu çok geniş açılımıyla işleyen gerçekten çok değerli bir çalışma...
'çok bilinmeyen' sözcüklerini bilerek kullandım. Çünkü birçok kişi 'cinas'ı sadece uyak zannediyor.
Cinaslı sözcükler kullanıldıkları yere göre bunlardan herhangi bir ya da bazen her ikisi de olabilir.
Eğer, dizenin soz sözcüğü olarak kullanılırsa, hem uyak hem edebi sanat olur:
" Terziye kumaş geldi, düşünür ki ne kese
Ölçtü, biçti, baktı ki ne cep olur ne kese"
burada 'ne kese'ler hem cinaslı uyak hem cinas edebi sanatı oluşturur.
.................................
Dize aralarında kullanılıp sadece 'edebi sanat' olarak tanımlananlar 'CİNAS'lar da vardır:
"Ne gün ah etse kanar kalpteki hicran yarası
Ne günah etse açılmaz iki gönlün arası"
Bu dizelerdeki 'gün ah / günah' sadece cinas edebi sanatıdır.
Sizin zaten çok vakıf olduğunuz bir konu ama CİNAS konusunda ikileme düşenlere yardımcı olmak için yazdım bu açıklamaları ve örnekleri.
Umarım yanlış anlaşılmam... :)
Sevgilerimle...
Afet İnce Kırat
Serap IRKÖRÜCÜ
Ben öğrenmeye hep açığım... :))
Sevgilerimle..
Afet İnce Kırat
Fırtına mı yakmıştı, gözünden hüzün damlar
Sırtına mı yüklenmiş buluttan düşen gamlar?
tek harf farklılığı ise lahik cinas elbette baştaki harf farklı olur, son harf farklı olursa cinası bırakın kafiye bile olmaz. bu bilgileri bir üniversitede tavsiye edilen TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI kitabından derlemiştim. ama şimdi düşünüyorum da çok gerekli değilmiş bu bilgiler, boşa uğraşmışım. saygılar.
Oflu
Fırtına / sırtına mI?
damlar / gamlar mı?
ikisi de aynı...Birer harf farklı..
Afet İnce Kırat
Fırtına mı yakmıştı, gözünden hüzün damlar
Sırtına mı yüklenmiş buluttan düşen gamlar?
Sesin duyulmasa da el sallarsın uzaktan
Kesin kahroldum artık kurtulamam tuzaktan.
Çağlar geçse üstünden tükenmez bende aşkın
Çağlar içimdeki gam çağlayan kadar taşkın.
“Ferim sensin” demiştim düzen kurdum kuralı
Neferim sensin bil ki budur aşkın kuralı.
Dağlar beni özlemin hicran mı benim payım
Dağlar oldu mekânım daha neler yapayım?
“Onsuz da geçer günler, vuslat yakındır” derdim
Sonsuza hapsedildim bitmedi arttı derdim.
Doğan güneşim sendin yüreğimden kanadım
Boğan sensizlikteyim kırık kolum kanadım.
Kırıp tüm zincirleri kuşatıp atlarını
Haykırıp “Geldim! ” diye kaldır kanatlarını.
Sal artık coşkun suya hırs ve kin sandalını
Al yeni baştan yeşert kırmaz insan dalını.
Afet Kırat
değişik bir şekil denemiştim bu şiirde. aslında şiir olsun diye değil çalışma olarak yazılmıştı hem dize başlarında hem sonlarında cinas kullandım. daha uzun açıklama yapardım ama kolum kırıldı alçıda çocuklara yazdırıyorum. borcum olsun bu konuda yazacağım. saygılar.
Oflu
Sanırım benim size ne demek istediğimi ya ben anlatamadım ya da siz anlamadınız. Velhâsıl anlaşılmadı ki, bir arkadaş da " CİNAS konusunda ikileme düşenlere " diyerek aydınlatma (!) gereği duydu, sağ olsun...
Şıklarından bazıları, bazı türleri içime sinmese de cinası az çok bilirim. (En azından bana yetecek kadar)
Konu şu:
Yazınızda,
" Fırtına mı yakmıştı, gözünden hüzün damlar
Sırtına mı yüklenmiş buluttan düşen gamlar?
Beyitteki fırtına ve sırtına lahik cinası meydana getirir."
demişsiniz..
Ben de neden " fırtına / sırtına " ya lahik cinas dediniz de aynı özellikleri taşıyan " damlar / gamlar " a demediğinizi merak ettim.
Bu yüzdendi yazmam...
Bana göre Cinas konusunda söz söyleyecek olanların Cinasın geldiği yer olan Arap Edebiyatını ve o edebiyatın yazı türünü de bir miktar bilmesi, en azıdan harekeli ve harakesiz şekliyle yazıya ve cümleye biraz vâkıf olması gerekir. Rahmetli Ekrem Yalbuz Ağabey bu konuda çok uğraşmış çok emek harcamıştı...( Allah gani gani rahmet etsin )
َء من الجوى بين الجوانح ... ان البكاء هو اشفاء
“Gönüldeki aşkın şiddetinden şifa bulmanın yolu ancak ağlamakla olur”
الجو ... ile الجوانح arasında tek harf bir yana üç harf fazlalığı bile olsa ( hem de aynı cümlede ) bir cinas var (Cinâs-ı Müzeyyel ) diyen Hansâ adında bir hemcinsiniz var… (Sonradan Müslüman olarak sahâbi olur.) İyi de bu cinasın cümle sonunda olduğunu farzedelim, o zaman zengin kafiye ve tunç kafiyeyi ne yapacağız? Bu büyük bir karışıklık olmaz mı?
Yani cinas, bir sürü özelliği ve şekli ile böyle kabul edilmiştir ve bize de uymak düşer ama içime siniyor mu? Sinmiyor elbette!
Cinas, cinasa benzeyecek bana göre.
Bir yerde gördüm sanırım “ kolunuzun kırık olduğunu “. İnşallah yanlış görmüşümdür. Eğer kırılmışsa çok çok geçmişler olsun.
Ben şunu anladım,bu bilgiler hiç bir işe yaramıyor.Yillar ca bize eziyet edilmiş.Yeni nesil şiirler serbest.O kadar serbest ki bildiklerimi unuttum.saygılar.
Afet İnce Kırat
o sizin fikriniz hece şiirini sevenler ve iyi yazmaları için paylaştım.
Ablacım sayfayı kopyalayıp çaldım haberiniz olsun. Allah emeklerinizi zayi etmesin. Amin.
Değerli Afet Kırat hnmefendi, ben akademik bir eğitimi atfılamadım.
Olabilir, akademik eğitimi olmayan çok değerli şairler vardır.
Önemli olan diploma statüsü değil, belki öncül o.. benim kastım birikim ve bilgi kaynaklı bilinç hiyerarşisidir.
Uzantısını verdiğiniz yazıları okuyacağım.
Cumhuriyet diye bir şiirinizi okuduğumu anımsıyorum.
Bu nedenle göreceli bir cumhuriyet anlayışımız olabilir.
Eleştiribilirliğinize çok teşekkür ederim.
Fikrimi söylemiş oldum.. kırıcı olduysam; özür ve esenlikler dilerim.
.
Göktürkmen tarafından 12/24/2016 1:45:12 PM zamanında düzenlenmiştir.
Kabalık olsun diye yazmıyorum, çok saygıyla yazıyorum.
Hatta çok beğeniyle okuduğum şiirleriniz de var.
Ama teorik ve birikim düşünsel-diyalektik olarak çok yetersizsiniz.
Pekiştirme amaçlı tekrarları anlarım, başlangıç ve bir sabititesi olduğu da muhakkak.. sizinkisi bunlardan öte don(dur)muşluk, konservatif hal dumunda...
Bir de tarih ve toplumsal dizgeyi, kavramları bozarak, çürüterek kendinize ve ideoljinize göre dönüştürme bahtsızlığınız var.
En kötüsü budur...
Bu yüzden toplumsal ve sınıfsal edebiyat ürünlerine, ilerici aşamalanmaya yönelik estetizme karşısınız.
Kin duyuyorsunuz.. bu tür bilinç siz de düşman imgelenmiş.
Bunun farkında mısınız peki, hiç sanmıyorum?
Siteyi eksantrik din ve mezhep temelli Türklüğünüz ve bu yöndeki faslifiye edebiyatınızla, müthiş stabilite ediyorsunuz.
Lütfen yapmayınız, kendine seçtiği adı bile " Lazuşağı" olan diğer aynı türev bir ortağınızla birlikte Türk edebiyatını dnselleştirmeye, mezhepselleştirmeye yönelik suikastlarınızla çok zarar veriyorsunuz.
Sansürü bu sitetede siz içselleştirdiniz...
Sayın Habip Dağ beyi bu konuda edebiyat içi ve dışı diye kendi öznel kategorik ayrımınızla siz angaje ediyorsunuz.
Buradaki "siz" sıfatı saygı ile birlikte bir tutucu, feodal bir oligarşik oluşumu da içermektedir.
Umarım edebi anlamda bir eleştiri yazmışımdır.
Kesinlikle kırıcı olma amacım yoktur, hasseten belirtmiş oluyorum.
Esenlikler dilerim.
Göktürkmen tarafından 12/24/2016 1:13:06 PM zamanında düzenlenmiştir.
Afet İnce Kırat
http://www.edebiyatdefteri.com/yazioku.asp?id=151905
ne kadar yenilikçi düşüncelerim olduğunu görürsünüz dikkatli okursanız. Elbette eksiklerim var. Akademik eğitimim yok. Ansızın denen çocuğu ki oğlum yaşında ve sitesini seviyorum. Sevdiğimi de her ortamda dile getiriyorum. Ben Cumhuriyet kadınıyım ve hiçbir zaman da düşüncelerim değişmez. Saygılar.
sevgili hocam gülce edebiyattan baka baka bu yazıya geldim
cinası unutmuştum neredeyse
çok güzel örneklerle beslemişsiniz yazıyı
çok öğretici oldu
teşekkürler
bu arada özledik şiirlerinizi..
eğiticiydi...ALLAH razı olsun..teşekkürler..
Tebrik ve teşekkür ediyorum. Cinas ile ilgili bilisel bir çalışma okudum. Bu kadar cinas çeşidini bir arada görmek hoştu. " acı m- muhtac ım" bölümlerinde, acım" daki "m" iyelik eki, "muhtacım" daki "ım" ise ek-fiiil, geniş zaman, 1. tekil kişi eki olduğundan redif olmaz, "-acım" tunç kafiye olur diye biliyorum. Şiirde ses benzerliği ne kadar çok ses ile yapılırsa o kadar güzel olur. Bence en güzel kafiye cinaslı kafiyedir.
simsiyah65'in örneğinde "dikenim" üç değişik anlamda güzel bir cinas olmuş.
Selamlar, saygılar, hayırlı Ramazanlar.
Gülüm deme bana dikenim var
beni Gülüzarda dikenim var
sen sakın susma şeydayı bülbül
benim leblerimi dikenim var.
dilime dolandı
ben de yazdım öylesine
bildiğimden değil
bu nedir şimdi, kurallı bir dörtlük mü?
