OSMANLI DÖNEMİNDE ISPARTA’DA AÇILAN İNAS (KIZ) MEKTEPLERİYLE İLGİLİ BELGELER (1874-1923)

• 16 Mart 2024 Cumartesi 11:59:27

Dr. İbrahim KARAER

Osmanlı Devletinde Tanzimat’tan önce kız ve erkek çocuklar, 5-6 yaşlarından itibaren “Sıbyan Mektebi” adı verilen okullara beraberce giderler, 3-4 yıl kadar öğrenim görürlerdi. Bu eğitim, zorunlu olmayan, dinsel nitelikli bir eğitimdi. Sıbyan mekteplerinin öğretmenleri genellikle cami hocaları idi. Bunun yanında, bazı bilgili kadınlar mahallelerde erkek ve kız çocuklara ve kadınlara Kur’an okumayı ve bazı dini bilgileri vesaire öğretirlerdi. Erkek çocuklardan çok az bir kısmı, sıbyan mektebinden sonra medreselere ve 1773’lerden itibaren açılan çeşitli askeri ve sivil okullara gidebiliyordu. Kızların öğrenimleri ise çok ihmal edilmişti. Onlar için 1859’dan önce sıbyan mektebinden başka bir örgün eğitim kurumu yoktu. Bazı zengin ailelerin kız çocukları özel hocalardan ders alarak kendilerini yetiştirebiliyordu. İlk kız rüştiyesi olan Cevri Usta İnas Rüştiyesi, Ocak 1859’da İstanbul’da açıldı. Oysaki 1839 yılında İstanbul’da Fransızların açtığı 19 kız okulu bulunmakta idi. 1871’de İstanbul’da Arnavutköy Amerikan Kız Koleji açıldı. Yabancıların açtığı kız okulları orta öğretim düzeyinde idi. Bu yabancı kız okullarında birçok Türk kızı eğitim gördü. Yeni zihniyetle açılan sıbyan ve rüştiye mekteplerine iyi yetişmiş öğretmenlerin atanabilmesi için 1848 yılında “Darülmuallimin”, kız rüştiyelerine öğretmen sağlamak için de 1870 yılında “Darülmuallimat” adı verilen öğretmen okulları açıldı (Akyüz, dhgm.meb.gov.tr). İlkokul seviyesinde öğretim yapılan sıbyan mekteplerinin yanında, 1873 yılından itibaren iptidai mektepleri açılmaya başlandı. Sıbyan / İptidai ikilemi bir süre devam etmiş, daha sonra sıbyan mektepleri iptidai mekteplere dönüştürülmüştür (Gökmen, 2022, 20 (Özel Sayı).

Öğretmen okullarının açılmasından sonra ülke genelinde açılan okul sayısında artış görülmektedir. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivinde yaptığımız araştırmada; 1874 yılında Isparta’da kız mektebi açma girişimine şahit oluyoruz. Maarif Nezaretinden Konya vilayetine yazılan 24 Şevval 1291 (4 Aralık 1874) tarihli yazıda; Isparta’da inşa edilmekte olan inas / kız mektebinin rüştiye veya sıbyan mı olacağına dair bilgi verilmesinden sonra istenen kitapların gönderileceği bildirilmiştir. Bu yazışmadan, 1874 yılında Isparta’da kız mektebi açmak için bir bina inşa edildiği ve bu okul için Maarif Nezaretinden kitap ve risaleler talep edildiğini öğreniyoruz. Ancak söz konusu yazıdan, Isparta’da açılacak kız mektebinin ilkokul mu, yoksa orta derecede eğitim veren bir okul mu? olacağına henüz karar verilmediği anlaşılıyor (Belge-1: COA MF.MKT 22-17).

Maarif Nezaretinden Konya vilayetine yazılan 3 Zilhicce 1291 (11 Ocak 1875) tarihli yazıda; Isparta’da inşası biten inas / kız mektebi için istenen kitap ve risalelerin postayla gönderildiği ve Maarif Meclisinin bu mektebin rüştiye mi, yoksa sıbyan mektebi olduğunun bildirilmesini istediği belirtilmiştir. Söz konusu yazı ekinde Isparta’da açılacak kız mektebi için 50 adet Elifba-i cedit, 10 adet Musaf-ı şerif, 50 adet risale-i ahlak, 50 adet ilm-i hal, 30 adet fezleke-i tarih-i Osmani olmak üzere toplam 190 adet kitap gönderilmiştir (Belge-2: COA MF.MKT 24-7).

Isparta’da açılacak kız mektebi hakkında Maarif Nezaretinden Konya vilayetine gönderilen 29 Zilhicce 1291 (6 Şubat 1875) tarihli yazı ile Isparta’da inasa mahsus olarak yaptırılan mektebin, sancak merkezlerinde “inas rüştiyesi” olarak küşadına dair açık bir emir olmadığından, Maarif Meclisince “inas sıbyan mektebi” olarak açılmasına ve muallim maaşı ve diğer masrafların halk tarafından karşılanmasına karar verildiği belirtilmiştir. Böylece Isparta’da ilk defa 6 Şubat 1875 tarihinde “inas sıbyan mektebi” yani kızlara mahsus bir ilkokul açılması kararlaştırılmıştır (Belge-3: COA MF.MKT 24-97). Söz konusu yazıda, vatan evlatlarının ilim ve fen bakımından donanımlı insanlar olarak yetişmelerine imkan sağlamak için Isparta halkı tarafından böyle bir okulun açılması konusundaki istek ve gayretlerinin takdirle karşılandığı vurgulanmıştır.

Konya Valisi Ferid imzalı Maarif Nezaretine çekilen 18 Kanun-ı Evvel 1314 (30 Aralık 1898) tarihli telgrafta; Isparta’da birisi erkek, diğeri kız ibtidaisi olmak üzere iki mektebin padişahın doğum gününde törenle açılışının yapıldığı bildirilmiştir (Belge-4: COA MF.MKT 435-2-1). Telgrafın içeriğinden Isparta’da önceden açılan ibtidailere ilave olarak bu iki okulun açıldığı anlaşılıyor. Yukarıda 6 Şubat 1875 tarihinde açıldığını haber verdiğimiz kız sıbyan mektebinin akıbeti hakkında elimizde bilgi mevcut değil.

Konya Maarif Müdürü Aziz imzalı Maarif Nezaretine çekilen 19 Kanun-ı Evvel 1314 (31 Aralık 1898) tarihli telgrafta da; padişahın doğum gününde biri erkeklere, diğeri kızlara mahsus olmak üzere iki iptidaiye mektebinin daha açılışının yapıldığı haber verilmiştir (Belge-5: COA MF.MKT 435-2-3).

Maarif Nezaretinden Dahiliye Matbuat Müdürlüğüne yazılan 19 Kanun-Evvel 1314 (31 Aralık 1898) tarihli yazıda; “padişahın doğum gününde Hamidabad şehrinde iki iptidaiye mektebinin resmi açılışının yapıldığı bildirilmekle ilan olunur” denilmiştir (Belge-6: COA MF.MKT 435-2-6). Aynı tarihli başka bir yazıda; padişahın doğum gününde Isparta’da açılan iki iptidaiye mektebine ait haberin ilanı için telgrafname ve eklerinin gönderildiği belirtilmiştir (Belge-7: COA MF.MKT 435-2-4).

Rüştiye İdaresinden Darülmuallimat Müdürlüğüne yazılan 7 Eylül 1320 (20 Eylül 1904) tarihli yazıda; Konya vilayetine bağlı Hamidabad sancağı merkezi olan Isparta’da mahallince inşa olunan kız rüştiye mektebi için, aylık dört yüz guruş maaşla Darülmuallimat mezunelerinden bir bayan öğretmene ihtiyaç olduğu bildirilmiş olmakla münasip birinin seçilerek Rüştiye İdaresine bildirilmesi istenmiştir (Belge-8: COA MF.MKT 809-30). Aynı tarihli Rüştiye İdaresinden Darülmuallimat Müdürlüğüne yazılan başka bir yazıda da Isparta’da açılacak kız rüştiye mektebi için muktedir bir öğretmenin seçilmesi talep edilmiştir (Belge-9: COA MF.İBT 151-46).

Elimizdeki 14 Eylül 1320 (27 Eylül 1904) tarihli 10 ve 11 numaralı belgelerde; Hamidabad İnas Rüştiyesi Mektebi muallimeliğine Darülmuallimat mezunelerinden Fatma Pakize Hanımın tayin olunduğu belirtilmiştir (Belge-10: COA MF.İBT 151-134 ve Belge-11: COA MF.İBT 151-138).

Mutasarrıf Hüsnü imzalı Maarif Nezaretine çekilen 24 Ağustos 1322 (6 Eylül 1906) tarihli telgrafta; Hamidabad’da açılan İnas Rüştiyesinin muallimesi için mahallinden harcırah gönderildiği ve mektebin açılış vaktinin gelmesinden dolayı öğretmenin süratle gönderilmesi arz edilmiştir (Belge-12: COA MF.MKT 951-59-1).

Maarif Nezaretinden Konya Maarif Müdürlüğüne yazılan 17 Recep 1324 (6 Eylül 1906) tarihli yazıda; Isparta merkezde bulunan okullar arasında “Zühdiye İnas Mektebi” adı geçmektedir. Zühdiye İnas Mektebi’nin ilkokul seviyesinde eğitim veren kız mektebi olma ihtimali kuvvetlidir (Belge-13: COA MF.MKT 952-31).

Maarif Nezaretinden Hamidabad Mutasarrıflığına yazılan 21 Eylül 1322 (4 Ekim 1906) tarihli yazıda Isparta İnas Rüştiyesi Muallimesinin harcırahı olan 480 guruş 10 paranın bakanlık veznesine intikal ettiği bildirilmiştir (Belge-14: COA MF.MKT 951-59-3). Böylece Kız Muallim Mektebi mezunu Pakize Hanımın Isparta Kız Rüştiyesi Mektebine ataması yapılmış ve okul hizmete açılmıştır.

1908 yılına gelindiğinde Isparta İnas Rüştiye Mektebi Muallime-i Ulası Fatma Makbule Hanımın üçüncü rütbeden bir şefkat nişanı ile ödüllendirildiği görülüyor. Maarif Nezaretinden Isparta Mutasarrıflığına gönderilen 16 Temmuz 1324 (29 Temmuz 1908) tarihli yazı ile Isparta İnas Rüştiye Mektebi Muallime-i Ulası Fatma Makbule Hanımın vazifesinde gösterdiği sebat ve gayretten dolayı üçüncü derece bir kıta Şefkat Nişan-ı Zişan-ı Hümayunla ile ödüllendirildiği bildirilmiştir (Belge-15: COA MF.İBT 212-38).

Maarif Müdürü Ferid imzalı Konya’dan Maarif Nezaretine çekilen 12 Kanun-i Sani 1326 (25 Ocak 1911) tarihli telgrafta; Konya vilayetindeki kız ve erkek rüştiyeleri hakkında bilgi verilmiştir. Söz konusu telgrafta; Muallimat’tan mezun bir öğretmen mevcut olmasına rağmen mahalli gelirlerin kısıtlı olması sebebiyle Isparta İnas Rüştiyesinin kapanmak üzere olduğu; Antalya’da İnas Rüştiyesi, Koçhisar, Sultaniye ve Maden kazalarında erkek rüştiyeleri için elverişli binaların mevcut olduğu; Ilgın’da zaten bir rüştiyenin mevcut olduğu belirtilmiştir (Belge-16: COA MF.İBT 395-22).

Isparta Maarif Müdürü ve İdadi Müdürü imzası ile Orta Tedrisat Müdürlüğüne yazılan 26 Nisan 1339 (26 Nisan 1923) tarihli yazıdan; Isparta’da İnas İdadisi (Kız Lisesi)’nin mevcut olduğunu öğreniyoruz. Söz konusu yazıda; Isparta Kız Lisesi Matemaatik Öğretmeni Suret Hanımın İzmir’e tayin olduğundan dolayı 25 Ocak 1922 tarihinde istifa ettiği, Ev İdaresi ve Aşçılık Öğretmeni Şükure Hanımın da beyinin Denizli’ye tayini çıkması sebebiyle 11 Ocak 1923 tarihinde istifa ettiği, musiki dersinin boş geçtiği ve müdüre hanım tarafından idare edildiği belirtilmiştir (Belge-17: CCA 180-9-0-0/GENEL 235-1176-14). Isparta Maarif Müdürü imzalı Sicil ve Memurin Müdürlüğüne yazılan 7 Temmuz 1339 (7 Temmuz 1923) tarihli yazıdan; Isparta Kız Lisesinin Temmuz 1923 tarihinde faal olduğu anlaşılıyor (Belge-18: CCA 180-9-0-0/GENEL 235-1176-12-1). Isparta Kız Lisesinin hangi tarihte açıldığı ve hangi tarihte kapandığına dair elimizde bilgi mevcut değil.

Isparta’da açılan kız mektepleriyle ilgili Osmanlı Arşivinde öğretmen tayinleri ve imtihan cetvelleriyle ilgili başka belgeler de mevcuttur.

SONUÇ

Osmanlı döneminde Hamid sancağı merkezi Isparta’da açılan kız mektepleriyle ilgili Osmanlı Arşivinde yaptığımız araştırmada; 6 Şubat 1875 tarihinde İnas / Kız Sıbyan Mektebi, 30 Aralık 1898 tarihinde İnas İptidaiye Mektebi (Kız İlkokulu), 6 Eylül 1906 tarihinde İnas Rüştiye Mektebi (Kız Ortaokulu) açılmıştır. 1923 yılının Nisan ve Temmuz aylarında yapılan yazışmalardan Isparta’da İnas İdadisi (Kız Lisesi)’nin varlığından haberdar oluyoruz. Ancak Isparta Kız Lisesinin hangi tarihte açıldığı hakkında elimizde bilgi mevcut değil. Muhtemelen 3 Mart 1924 tarihinde kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bu lisenin faaliyeti sona ermiş olmalıdır. Osmanlı döneminde açılan okul binaları halk tarafından yapılmış, öğretmen maaşları ve diğer giderler halk tarafından karşılanmıştır. Elimizdeki belgelere dayanarak Isparta’nın eğitim alanında emsallerine göre bir adım önde olduğu söylenebilir.

BELGELER

Belge 1
Belge yer numarası: COA MF.MKT 22-17
Tarih: 24 Şevval sene 1291 (4 Aralık 1874)
Vilayet-i müşarünileyha (Konya)’nın 373 numaralı tahrirat zarfına
Melfuf pusulada muharrer kütüb ve resailin Isparta’da inşası karin-i hitam olduğu beyan olunan inas mektebine irsali hususunun işbu mekteb rüştiye mi yoksa sıbyan mı olacaktır buralarının da vilayetten istilam buyrulması babında
24 Şevval sene 1291 (4 Aralık 1874)

Belge 2
Belge yer numarası: COA MF.MKT 24-7
Tarih: 3 Zilhicce sene 1291 (11 Ocak 1875)
Konya vilayeti celilesine
Isparta kasabasında inşasına mübaşeret olunan inas mektebi reside-i hitam olduğundan lüzumu olan kütüb ve risalenin irsali vilayet-i celilelerinden iş’ar olunmasından naşi matlube melfuf pusula mucebince bu kere postaya teslimen gönderilmiş ve işbu mekteb rüştiye midir, yoksa sıbyan mektebi mi olacaktır buralarının taraf-ı aliye desturlarından istilamı Meclis-i Maariften ifade olunmuş olmakla keyfiyetin iş’ar buyrulması babında fi 3 Zilhicce sene 1291 / 30 Kanun-ı Evvel sene 1290 (11 Ocak 1875)
50 adet Elifba-i cedit
10 adet Musaf-ı şerif
50 adet risale-i ahlak
50 adet ilm-i hal
30 adet fezleke-i tarih-i Osmani 0lmak üzere toplam 190 kitap gönderilmiştir.

Belge 3
Belge yer numarası: COA MF.MKT 24-97
Tarih: 29 Zilhicce sene 1291 / 25 Kanun-ı Sani sene 1290 (6 Şubat 1875)
Konya Vilayeti Celilesine
Isparta’da inasa mahsus olarak bir mekteb tesis olunduğundan muallimeler ile bevvabın tayini hakkında mahallinden ba-mazbata ifade olunduğuna dair vilayet-i celile-i mukaddema varid olan tahrirat mütalaa olundu saye-i tubi vaye-i cihet-i hilafetpenahiye (..) ulum ve fünun ile evlatlarının sirab ve feyizyab olması içün hamiyetkaran-ı memleket canibinden mekteb-i mahsus inşası hakkında gösterilen hahiş (istek, rica) şayan-ı takdir ve sitayiş olup şu kadar ki salifü’z-zikr mazbata zahrına Konya Maarif Komisyonundan verilen müzekkirede beyan olunduğu mukaddema tastir buyrulmuş olan evamirname-i samiyede elviye merkezlerinde inas rüştiyesi küşadı içün emr-i sarihat olmadığından mezkur mektebin muallime maaşıyla mesarif-i emsaline tatbikan (..) ahali tarafından tesviye olunmak üzere muntazam surette inas sıbyan mektebi haline ifrağ olunması hususunun cevaben taraf-ı sami-i müşirilerine Meclis-i Maarifçe beyan edilmiş olmasıyla icabının ifası menut-ı himem-i aliyye-i daverileri olduğundan ol-babda fi 29 Zilhicce sene 1291 / 25 Kanun-ı Sani sene 1290 (6 Şubat 1875)

Belge 4
Belge yer numarası: COA MF.MKT 435-2-1
Tarih: 18 Kanun-ı Evvel sene 1314 (30 Aralık 1898)
Telgraf
Maarif Nezareti Celilesine
Ruz-i veladet-i hümayun müsadif olan işbu Şabanın on altıncı günü Isparta’da biri zükur diğeri inasa mahsus olarak daha iki mekteb-i iptidai tesis ve resmi küşadları icra olunarak davat-ı Hayriye-i abad-ı mülukanenin ulum tarafına tekrar edildiği maruzdur fi 18 Kanun-ı Evvel sene 1314 (30 Kanun-ı Evvel 1898)
Vali Ferid

Belge 5
Belge yer numarası: COA MF.MKT 435-2-3
Tarih: 19 Kanun-ı Evvel sene 1314 (31 Aralık 1898)
Telgraf
Maarif Nezareti Celilesine
Veladet-i bahirü’s-saadet hilafetpenahiye şeref-müsadif olan dünkü yevm-i mes’udunda nefs-i Hamidabad’da biri zükur diğeri inasa mahsus olmak üzere iki mekteb-i iptidainin daha küşadı
icra ve davat-ı Hayriye-i zıllullahının vesile ile de tekrar edildiği maruzdur fi 19 Kanun-ı Evvel sene 1314 (31 Aralık 1898)
Konya Maarif Müdürü
Aziz

Belge 6
Belge yer numarası: COA MF.MKT 435-2-6
Tarih: 19 Kanun-Evvel sene 1314 (31 Aralık 1898)
Maarif-i Umumiye Nezareti
Matbuat-ı Dahiliye Müdüriyeti Aliyyesine
Veladet-i bahirü’s-saadet-i hazreti hilafetpenahiye müsadif olan ruz-i firuzda nefs-i Hamidabad’da iki bab mekteb-i ptidaiyenin resm-i küşadı icra ve bu vesile ile de davat-ı mefruza-i canib-i zıllullahın ifa kılındığı Konya Vilayeti Maarif Müdüriyetinden ba-telgraf bildirilmekle ilan olunur

Belge 7
Belge yer numarası: COA MF.MKT 435-2-4
Tarih: 22 Kanun-ı Evvel sene 1314 (3 Ocak 1899)
İdarece kaydı icra edilmiş olmakla bahirü’s-saadet-i hazreti hilafet-penahiye müsadif olan ruz-i mes’udun küşadı icra olunan iki bab mektebin işaret-i aliyye-i cenab-ı nezaret-penahilerine evrak-ı havadisle ilanı zımnında işbu telgrafname melfuf telgrafname ile birlikte mektub kalemine tevdi’ kılındı fi 22 Kanun-ı Evvel sene 1314 (3 Şubat 1899)
Mühür
Vürud-ı Kanun-ı Evvel sene 1314 (1899)
Muhammed Ziyaeddin Efendi

Belge 8
Belge yer numarası: COA MF.MKT 809-30
Tarih: 7 Eylül sene 1320 (20 Eylül 1904)
Rüştiye İdaresine Mahsus Müsvedde
Hülasa
Darülmuallimat Müdüriyetine
Faziletlü Efendim
Konya vilayeti dahilinde Hamidabad sancağı merkezi olan Isparta kazasında mahallince tesis olunan mahiye dört yüz guruş maaşla küşad edilecek olan inas mektebi içün Darü’l-muallimat mezunelerinden muktedire bir muallimenin tayin lüzumu mahallinden bildirilmiş olmakla münasip birinin intihab ve bu iktisabnamesinin nasbıyla iş’ar buyrulması siyakımda terkim müzekkere-i senaver-i inba kılındı efendim fi 7 Eylül 1320 (20 Eylül 1904)

Belge 9
Belge yer numarası: COA MF.İBT 151-46
Tarih: 7 Eylül sene 1320 (20 Eylül 1904)
Rüştiye İdaresine mahsus müsvedde
Hülasa
Darü’l-muallimat Müdüriyetine
Faziletlü efendim
Konya vilayeti dahilinde Hamidabad sancağı merkezi olan Isparta kazasında mahallince tesis olunan mahiye dört yüz guruş maaşla küşad edilecek olan inas mektebi içün Darü’l-muallimat mezunlarından muktedire bir muallimenin tayin lüzumu mahallinden bildirilmiş olmakla münasip birinin intihab ve bu iktisabnamesinin nasbıyla iş’ar buyrulması siyakımda terkim müzekkere-i senaver-i inba kılındı efendim fi 7 Eylül 1320 (20 Eylül 1904)

Belge 10
Belge yer numarası: COA MF.İBT 151-134
Tarih: 14 Eylül sene 1320 (27 Eylül 1904)
Rüştiye İdaresine mahsus müsvedde
Hülasa
Hamidabad Mutasarrıflığının 75 numara ve 15 Ağustos sene 1320 (28 Ağustos 1904) tarihli tahriratla maaş-ı şehrisi ve harcırahı oraca tesviye kılınmak üzere talep olunan inas mektebi muallime-i ulalığına bu kere Darülmuallimat mezunelerinden Fatma Pakize Hanım intihab edilerek muamele-i tayinesi derdest ifa bulunduğundan harcırahının bi’l-hesab nezaret-i celilelerine irsal lüzumunun mutasarrıfiyet-i memurin-i mumaileyhaya izbarı zımnında Mektubı Kalemine emr ü havale buyrulması babında

Belge 11
Belge yer numarası: COA MF.İBT 151-138
Tarih: 14 Eylül sene 1320 (27 Eylül 1904)
Rüştiye İdaresine Mahsus Müsvedde
Hülasa
Hamidabad İnas Rüştiyesine bir muallime tayinine dair
Hamidabad Mutasarrıflığından varid olan işbu tahriratta şehri dört yüz guruş verilmek ve harcırahı da tesviye edilmek Hamidabad İnas Rüştiyesine Darülmuallimattan mezune bir muallimenin tayin ve i’zam buyrulması mahal-i mezkur maarif encümeni ifadesine atfen arz ve beyan olmakla merbuten takdim-i huzur-ı ali-i asafaneleri kılınan Darülmuallimat Müdür Muavinliğinin tezkeresinde zikredildiği üzere muvafakatnamesi ahz olunan dar-ı mezkur mezunelerinden Fatma Pakize Hanımın ber-vechi iş’ar mahallince ita kılınacak olan şehri dört yüz guruş maaşla mezkur muallimeliğe tayin idare-i çakeraname tensib edilmiş olmakla ifa-yı muktezası vabeste-i rey-i ali-i cenab-ı nezaret-penahilerinindir fi 14 Eylül sene 1320 (27 Eylül 1904)

Belge 12
Belge yer numarası: COA MF.MKT 951-59-1
Tarih: 24 Ağustos sene 1322 (6 Eylül 1906)
Telgraf
Maarif Nezaret-i celilesine
21 Ağustos sene 1322 (3 Eylül 1906) muallimenin harcırahı olan mebaliğin bugünkü posta ile takdim kılındığı ve mektebin zaman-ı küşadı hulul ettiği cihetle muallimenin sürat-i izamı maruzdur ferman fi 24 Ağustos sene 1322 (6 Eylül 1906)
Mutasarrıf Hüsnü

Belge 13
Belge yer numarası: COA MF.MKT 952-31
Özet: Isparta Hadika-i Maarif ve Hariri Mektebi muallim-i evvel ve saniliğine, Zühdiye İnas Mektebi, İğdecik, Findos köyleri Keçiborlu nahiyesi Asar-ı Hamidi ve Ürgüp kazasına bağlı Karayin karyesi mekatib-i ibtidaiyesi muallimliklerine seçilerek memuriyetleri tasdik edilen muallimlerin tercüme-i hal varakalarıyla ehliyetnamelerinin gönderildiği
Tarih: 17 Recep sene 1324 (6 Eylül 1906)

Belge 14
Belge yer numarası: COA MF.MKT 951-59-3
Tarih: 21 Eylül sene 1322 (4 Ekim 1906)
Hamidabad Mutasarrıflığına
İnas rüştiyesi muallimesinin harcırahı olan dört yüz seksen guruş on paranın maaşına karşılık ittihaz temin olunan varidatın nezaret-i celile-i veznesine irsal
Telgraf ücreti (..) tarafından tesviye olunacaktır.

Belge 15
Belge yer numarası: COA MF.İBT 212-38
Tarih:16 Temmuz sene 1324 (29 Temmuz 1908)
Rüştiye İdaresine mahsus müsvedde
Hülasa
Isparta İnas Rüştiye Mektebi Muallime-i Ulası Fatma Makbule Hanımın ifa-yı vazife-i tedrisde müşahed olan ikdam ve gayretine binaen üçüncü derece bir kıta şefkat nişan-ı Zişan-ı hümayunla taltifi Isparta Mutasarrıflığına Vekaletten mevrud işbu tahriratta iş’ar kılınmıştır bervechi iş’ar mumaileyhanın emsaline dahi vesile-i teşvik olmak üzere üçüncü dereceden bir kıta şefkat nişan-ı Zişan-ı hümayunla taltifi hususunu müsaade-i aliye-i cenab-ı nezaret-penanahileri şayan buyrulmak babında

Belge 16
Belge yer numarası: COA MF.İBT 395-22
Tarih: 12 Kanun-i Sani sene 1326 (25 Ocak 1911)
Telgraf
Maarif-i Umumiye Nezareti Celilelesine
19 Ağustos 1326 (1 Eylül 1910) tarih ve dört bin beş yüz elli sekiz / Isparta’da bir inas rüştiyesi ve Darü’l muallimattan mezune bir muallime mevcut ise de varidat-ı mahalliyenin kılleti hasebiyle kapanmak üzere olduğu ve Antalya’da İnas Rüştiyesi içün bir bina ve Koçhisar, Sultaniye ve Maden kazalarında dahi zükur rüştiyesine elverişli binaların mevcut bulunduğu ve Ilgın’da zaten rüştiye mevcut olup muallimlerine hisse-i resmiyeden maaş verilmediği cihetle bu babda nezareti celileleriyle muhabere sebkettiği lede’l-istilam mahallerinden alınan telgrafnameler üzerine maruzdur fi 12 Kanun-i Sani sene 1326 (25 Ocak 1911)
Maarif Müdürü Ferid

Belge 17
Belge yer numarası: CCA 180-9-0-0/GENEL 235-1176-14
Tarih: 26 Nisan sene 1339 (26 Nisan 1923)
Orta Tedrisat Müdüriyet-i Aliyyesine
Hülasa: İnas idadisi riyaziye ve tabiiye muallimleri hakkında
15 Nisan sene 1339 (15 Nisan 1923) tarih ve 1312 numaralı tahrirat-ı aliyyeleri cevabıdır
İnas idadisi riyaziye muallimesi Suret Hanım İzmir’e tayin olunduğundan bahisle 25 Kanun-ı Sani sene 1338 (25 Ocak 1922) tarihinde istifa eylediği gibi idare-i beytiyye-i tabahet muallimesi Şekure Hanım da zevcinin Denizli’ye tahvil-i memuriyet eylemesinden fi 11 Kanun-ı Sani sene 1339 (11 Ocak 1923) tarihinde istifa etmiştir. Musiki dersi münhaldir müdüre hanım tarafından bila-maaş idare olunmaktadır efendim fi 26 Nisan sene 1339 (26 Nisan 1923)
Isparta Maarif Müdürü ve İdadi Müdürü

Belge 18
Belge yer numarası: CCA 180-9-0-0/GENEL 235-1176-12-1
Tarih: 7 Temmuz sene 1339 (7 Temmuz 1923)
Sicil ve Memurin Müdüriyet-i Aliyesine
Hülasa: İnas İdadisi Kur’an-ı Kerim Ulum-ı Diniye Muallimi Hacı Emin Efendinin sicil ahvali varakas hakkında
Fi 2 Temmuz sene 1339 (2 Temmuz 1923) tarih ve 1213 numaralı tahrirat-ı aliyyeleri cevabıdır.
İnas İdadisi Kur’an-ı Kerim Ulum-ı Diniye Muallimi Hacı Emin Efendinin sicil varakası da leffen takdim kılınmıştır efendim fi 7 Temmuz sene 1339 (7 Temmuz 1923)
Isparta Maarif Müdürü

KAYNAKLAR
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CCA)
- CCA 180-9-0-0/GENEL 235-1176-12-1
- CCA 180-9-0-0/GENEL 235-1176-14
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (COA)
- MF.İBT 151-46
- MF.İBT 151-134
- MF.İBT 151-138
- MF.İBT 212-38
- MF.İBT 395-22
- MF.MKT 22-17
- MF.MKT 24-7
- MF.MKT 24-97
- MF.MKT 435-2-1
- MF.MKT 435-2-3
- MF.MKT 435-2-4
- MF.MKT 435-2-6
- MF.MKT 809-30
- MF.MKT 951-59-1 ve 3
- MF.MKT 952-31
- Akyüz, Yahya (dhgm.meb.gov.tr), “Osmanlı Son Döneminde Kızların Eğitimi ve Öğretmen Faika Ünlüer’in Yetişmesi ve Meslek Hayatı / 13.03.2024
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (COA)
- Gökmen, Ertan (2022, 20 Özel Sayı), “II. Abdülhamid Döneminde İptidai Mekteplerinin Yaygınlaştırılması: Manisa Köyleri Örneği (1893-1896)”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 77-98.

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

Dr. İbrahim KARAER
Ankara, 15 Mart 2023