Bazı Efelerin Kısa Hayat Hikayeleri...

• 15 Ekim 2022 Cumartesi 04:06:21

AYDIN ÇEVRESİNDE YAŞAMIŞ ÜNLÜ EFELERİN İSİMLERİ VE KISA HAYAT HİKAYELERİ

KERİM ÖZBEKLER
GAZETECİ-YAZAR-ŞAİR

CENNET KARIOĞLU;4.Murat devrinde ve hicri 1034 miladi 1625 yıllarında Aydın Bölgesinde türemiştir, Ödemiş Köylerinden Birgi’de Cennet adında bir kadının oğludur. İşi azıtıp şekavete döktüğü için Dişlek Hüseyin Paşa ve mütesellim Şaban Paşa tarafından takip olundu, bir rivayete göre Tiryanda Çiftliği civarında. Bazı kaynaklara göre Denizli dolaylarında öldürüldü, kendisi öldürüldükten sonra kızanları dağıldı.
*****
KINALIOĞLU;Hicri 1041 miladi 1632 yıllarında görülmüştür, başına topladığı zeybek sayısı gittikçe arttığından muhiti korkutmuştur. Saruhan Mutasarrıfı İbrahim Paşa üzerine gönderilmiş isede başarı sağlayamamıştır, bunun üzerine büsbütün şımarmış ve bir çok yeri soyup soğana çevirmiştir. Kınalı Oğlu’nun 19 Ocak 1642’de öldüğü tahmin edilmektedir.
*****
SİVRİCE BÖLÜK;Hicri 1071 miladi 1661 tarihinde efe olmuştur, şekavete sapmıştır. Manisa ve İlçelerine kadar giderek bir çok köyü kasıp kavurmuştur, Kaplan Mustafa Paşa tedibine memur edilmiştir. Yakalanarak kafası kesilmiş ve başı İstanbul’a gönderilmiştir, öldükten sonra kızanları dağılmıştır.
*****
BABA KERİM;Hicri 1075 miladi 1665 senelerinde dağda görülmüştür, eşkiyalık yapan zeybeklerdendir. Başlangıçta meşhur olmamakla beraber sonradan iyice azıtmış ve ismini duyurmuştur, Sultanhisar’ın Salavatlı Kasabasından 1-2 kişiyi öldürdüğü bilinmektedir. Takibine memur edilen Dünya Ağa Kerim Çetesinide pusuya düşürerek ortadan kaldırmıştır, bunun üzerine Dünya Ağa başka zeybekleklerle birleşmiştir. Baba Kerim zamanında çevreye öylesine büyük korkular salmıştır ki Sultanhisar Kadısı başta olmak üzere bir çok kişi Aydın’a göçmek zorunda kalmıştır, onu bunu soyarak ve haraç alarak epey zengin olmuştur.
*****
KARA MEHMET;1665 yıllarında görülen zeybeklerdendir, Manisa’da ki sicil kayıtlarına göre Köşk, Sultanhisar veya Arpaz’lı olması muhtemeldir. Düze inmesi veya ölümü hakkında kesin bilgiler yoktur..
BÖLÜKBAŞI MURAT;Hicri 1083 miladi 1671 yıllarında Sultanhisar’dan Murat Dağına çıkmıştır, başlangıçta kızanları ile birlikte dirliği bozmamıştır. Sonradan dağda gördükleri atış talimlerinden sonra yolları kesmeye, kervanları soymaya başlamıştır. Ne zaman ve nerede öldüğüne dair bir kayıt yoktur.
*****
YAHYA OĞLU;Yahyaoğlu’da Sultanhisar İlçesi’nden dağa çıkan efelerdendir, hicri 1080 tarihlerinde Kuzu Hacıoğlu, Karatepeli Mehmet gibi zeybekleri yanına kızan almıştır. Soyduğu ganimetleri eşit dağıtmadığından kızanları ile sonradan aralarında anlaşmazlık çıkmıştır, bu nedenle kızanları yanından ayrılarak kendileri başına birer efe teşkilatı kurmuşlardır.
*****
KURTBALİ OĞLU;Aslen Köşk’lüdür, Yahyaoğlu ile aynı tarihlerde efelik yapmıştır. Hicri 1083 yılında oğlu Ahmet’i ve Arap namıyla maruf başka bir zeybeği yanına kızan almıştır, efelik yaptığı yıllarda Kolçaklı, Kazoğlu, Hamza ve Demircioğlu adındaki zeybekler Kurtbali Oğlu’nun çetesine dahildi. Daha çok parası olup da yemiyen zenginleri soymuş, fakirlere pek dokunmamıştır.
*****
KÜÇÜK KATİP;Hicri 1096’da dağa çıktı, Germencik İlçesi’nin Neşetiye Köyündendi. Aynı köyden Bayraktar İmam ile Münevver Oğlu’nu yanına alarak dağlarda dolaştılar. Musa Ağa adındaki bir devlet takipçisi bunlarla Güme Dağında çetin bir çarpışmada bulununca korkup efelikten vazgeçtiler.
*****
SARI ZEYBEK;İş bulamadığı için yanına üç beş kızan alıp dağa çıkmıştır, efelerle ilgili araştırmalar yapan B.Ziya Şakir’e göre bakır gibi teni olan Sarı Zeybek’in yüzüne bakmaya kimse kıyamazdı. Bayağı yakışıklı idi, karnını doyuracak kadar etrafa zarar vermiştir. Bu gün halkın ’’Muhallebi Çocuğu..’’ dediği cinstendi, Sarı Zeybek Şarkısı zeybeklere ve Türk Halk Müziğine bu zeybekten kalmıştır. Aşağıda bu şarkının sözlerini okuyalım;
SARI ZEYBEK
Sarı Zeybek şu dağlara yaslanır
Yağmur yağar silahları ıslanır
Bir gün olur deli gönül uslanır
Yazık olsun telli doruk şanına
Eğil bir bak mor cepkenin kanına
Uzun olur efelerin bıçağı
Beşyüz dirhem Trablus Kuşağı
Yiğit olur şu Aydın’ın Uşağı
Aşar gider her gün bir karlı dağı...
*****
YALVAÇ’LI OSMAN;Isparta’nın Yalvaç İlçesi’nin Kustuk Köyündendi, elinden kanlı bir kaza çıkmış. Bunun üzerine dağa çıkarak efelik yapmaya başlamıştır, karnını doyurmak için her adım attığı yerde o bölgeyi soyan diğer efelerle çatıştı. Buralarda barınamayınca yakalandı, Konya Cezaevine kapatıldı. Biraz çılgınca idi, herkesi tehdit eder ama birşey yapamazdı. Bir gece Konya Cezaevinde bulunan Ermeni bir zaptiye tarafından öldürülmüştür, buna rağmen ismini tarih kitaplarına yazdırmayı başarmıştır.
*****
BEŞ KARDEŞLER;Kurtbalioğlu’nun dağa çıktığı tarihlerde dağa çıkan efelerdendi, Nazilli’nin Kestel Köyündendir. Köydeki aile adlarına Köleoğulları denirdi, herkese kölelik yaparlardı. Beş Kardeşler efeliğe başladıktan sonra Sultanhisar, Tire ve Ödemiş taraflarında dolaşmışlar, etrafa saldıkları korku nedeni ile çevreyi soyup soğana çevirmişlerdir.
*****
VELİ BEYOĞLU;Hicri 1101’de Aydın Dağlarında görülmüştür, nereli olduğuna dair kesin bir bilgi yoktur. Topal Yusuf isimli bir efe Veli Beyoğlu’nun önemli kızanlarından birisi idi, aşiretlerden bir çok kişiyi yanına kızan olarak almıştır. Başlangıçta zayıf olan çetesini güçlendirdikten sonra işi epeyce azıtmıştır, şekavetlerinin sicillere eksiksiz yazılması için emir bile çıkmıştır.
*****
KOCA MEHMET;Hicri 1102-1105 tarihlerinde başına topladığı kızanlarla efeliğe başladı, Turgutlu Voyvodası Altıparmak Oğlu tarafından ortadan kaldırıldı..
*****
İNCE ALİ OĞLU;Hicri 1102’den sonra Nazilli dolaylarında Kestel Köyünde türedi, o sırada Bozdoğan taraflarında efelik yapan Osmanoğlu’nun zeybekleri dağılmış olduğundan bunun kızanı olmuştur. Osmanoğlu’nun katılımı ile ünü iyice etrafa yayıldı, zeybekleri çok arttı. Eyyüp Oğlu gibi zamanın meşhur eferi bile İnce Ali Oğlu’nun yanında yer aldılar.
*****
SOLAK OĞLU;Aslen Sultanhisar civarında idiler, Güzelhisarlı Abaza ve Köşklü Veli Çetelerini yardımcı olarak kullandılar. Silahdar Tarihi bunların efelik yaptığı yıllarda 80 kadar başın kesildiğini ve hicri 1109 yılına kadar düzenliğin iade edilmediğini yazar..
*****
MUSTAFA ZEYBEK;Hicri 1150 tarihlerinde hükümet ile anlaşamıyarak dağa çıkan Mustafa Zeybek Aydın Köyleri eşrafındandı, kendisi Kara Osman lakabı ile anılmıştır. Hükümetten hoşnut olmayan bazı zeybekleri başına topladı, etrafa fazla zarar vermeden dağlarda dolaştı.
*****
SARI BEYOĞLU;Hicri 1151 yılında görüldü, muhitteki baskısı ve talanı hükümeti endişeye düşürdü. Şam Valisi Kazıkçı Hüseyin Paşa takibine memur edildi, uzun zaman yüze inmesi ve öldürülmesi için uğraşıldıysa da muvaffak olunamadı. Sonunda yine bir yolunu bulup Kazıkçı Hüseyin Paşa tarafından öldürüldü.
SİNAN OĞLU;Nazilli’nin Yağdere Köyünde zuhur etti, hicri 1246-1650 yıllarında başına topladığı zeybeklerle dağa çıktı. Tabanlı Çeşme’de bir çatışma sırasında öldürüldü.
*****
SAĞINCALI VELİ;Aydın civarında dolaşan aşiretlerden birisine mensuptu, Bergama Civarına yerleştikten sonra bir zenginin kahyası oldu. Ağanın malını kendisinden daha çok yediği için arası açıldı, siciline bu ihanet olarak işlendi. Kahyalıktan men edilince efeliğe başladı, sonradan beyin nikahlı karısını istedi. Ağa, Veli’nin şerrinden kurtulmak için İzmir’e kaçtı. Veli, İzmir’de hükümet makamlarına haber göndererek eski ağası Abdülfettah’ın Bergama’ya karısı ile birlikte gönderilmesini istedi. Dediği olmayınca Karaburun Voyvodası’nında yardımıyla 3.500 kişi toplayıp İzmir üzerine yürüdü, Abdülfettah Ağa bunun üzerine karısı ile birlikte Kütahya’ya kaçtı. Kadı da hareminin Veli’ye nikah edilmesine hüküm verdi, Abdi Paşa böyle bir zeybeğin ve zorbanın takibi için emir aldı. Fakat Veli, aldığı kadının başını kendi eli ile kopardı. Sonra yakalandı, öldürüldü.
*****
TOY OĞLU;Aslen Denizli’nin Tavas İlçesindendir, efelik sayesinde çok para pul ve mülk edinmiş. Zenginlik içinde yaşamıştır, Atça’lı Kel Mehmet bir ara bu efenin yanında kalmıştır. Atçalı Kel Mehmet’in Aydın Baskını için bu efeden öğüt ve direktif aldığı söylenir, Tavas’lıların bir çoğu Toyoğlu’nu kendilerine örnek alarak efelik yapmaya başlamışlardır ama hiç birisi Toyoğlu kadar çevreyi soyamamıştır.