VELİ BABA DERGAHI MÜTEVELLİSİ TAKİYÜDDİN EFENDİNİN BERATININ YENİLENMESİ VE VAKFIN ALACAKLARI HAKKINDA BELGELER (1916)

• 29 Mart 2022 Salı 14:38:15

Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

Isparta ili Senirkent ilçesi Uluğbey köyünde bulunan Veli Baba Dergahı ile ilgili belge okumalarına devam ediyoruz. Veli Baba Dergahı Mütevelli ve Postnişini Musa Kazım Efendi tarafından başlatılan Uluğbey köyü a’şarının Veli Baba Zaviyesine tahsisiyle ilgili hukuk mücadelesi, oğlu Mehmet Takiyüddin Efendinin zaviyedarlığı zamanında 1913 yılında kazanılmıştır. Takiyüddin Efendi, Veli Baba Değirmeni olarak anılan Yassıören köyü sınırları dahilindeki Oluklu Değirmenin vakfa kazandırılması mücadelesine 1916 yılında da devam etmiştir. Takiyüddin Efendi, dergaha 1894 yılında tahsis edilen aylık beş yüz guruş taa’amiye bedeli, 1913 yılında hak edilen yıllık on yedi bin iki yüz yetmiş guruş İlegüb köyü a’şar bedeli gibi kazanımların, değirmen, iki kıta bağ ve diğer vakıf mallarının kayıt altına alınması ve kendisine bununla ilgili berat verilmesini de sağlamıştır. Söz konusu berat İsmail Boyacı özel arşivinde mevcuttur. Takiyüddin Efendi bir taraftan Veli Baba Zaviyesi Vakıf mallarını ve gelirlerini kayıt altına alırken, diğer taraftan Veli Baba Dergahı ve su yollarının bakım onarımını başlatmıştır. Takiyüddin Efendinin torunlarından emekli öğretmen Haşim Öztoprak’ın özel arşivinden temin edilen 1916 yılına ait bir belgeden Takiyüddin Efendinin bu harcamalar sebebiyle büyük bir borç yükü altına girdiği, dergaha ait ta’amiye ve İlegüb köyü a’şar bedelinden birikmiş paraların bir an önce ödenmesinin talep edildiğini öğreniyoruz.

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan EV.MKT.EVM 40 numaralı dosyada yer alan belgeler arasında Mehmet Takiyüddin Efendinin 18 Mayıs 1916 tarihinde Evkaf-ı Hümayun Nezaretine dilekçe ile müracaat ettiği görülüyor. Takiyüddin Efendi söz konusu dilekçesinde vakıf mallarına yapılan tecavüz ve müdahalelerden söz edip, vakf-ı karyenin hududu dahilinde olan mera ve yayla ve a’şar bedeline ve ta’amiyesine ve vakf-ı değirmen ve sairesine müdahalenin men’ini ve eline vakıf gelirleri ve mallarını gösteren yeni bir berat-ı alişan verilmesini talep etmiştir (Belge-1 COA EV.MKT.EVM 40-3).

Mehmet Takiyüddin Efendinin dilekçesi, tedkik ve gereği için Şurayı Evkafa havale edilmiş; 18 Mayıs 1916 tarihinde Kuyud-ı Vakfiye Müdüriyetine gönderilmiş burada yapılan inceleme sonunda; Veli Baba Zaviyesi Vakfının aylık beş yüz guruş ta’amiye ile bervechi meşrut tevliyet ve zaviyedarlığının 18 Ağustos 1894 tarihinde Mehmet Takiyüddin Efendiye tevcih olunduğu ve İlegüb köyü a’şarının 16 Temmuz 1913 tarihli ilmühaber ile vakfa tahsis edildiğinin anlaşıldığı belirtilerek, dilekçe 28 Mayıs 1916 tarihinde Evamir-i Kalemi Müdüriyetine havale edilmiştir. Evkaf-ı Hümayun mühürlü 3 Haziran 1915 (1916) tarihli yazıda; Veli Baba Zaviyesi Mütevelli ve Postnişini Mehmet Takiyüddin Efendinin dilekçesine atıf yapılarak vakıf gelirleri ve malları ile ilgili kendisine berat verilmediğinden vakfa ait iki kıta bağ ve değirmene tecavüz ve müdahalelerin devam ettiği, 1321 (1903/1904) yılında değirmenin kendisine teslim edilmiş olmasına rağmen Hacı Mehmet ve Ali ve Mustafa tarafından yine tecavüz edildiğinden bahisle; bu gibi tecavüzleri önlemek üzere mezkur vakf-ı karyenin hududu dahilinde bulunan mahaller ile a’şarını ve ta’amiyesini ve değirmen ve saireyi muhtevi eline yeniden berat-ı ali verilmesini talep ettiği belirtilmiştir (Belge-2 COA EV.MKT.EVM 40-8).

Mehmet Takiyüddin Efendinin dilekçesi Şurayı Evkaf’da görüşülmüş 7 Haziran 1916 tarihinde görüş alınmak üzere Hukuk Müşavirliğine gönderilmiştir (Belge-3 COA EV.MKT.EVM 40-1).

Nezaret-i Evkaf-ı Hümayun Muhasebat Müdür-i Umumisi namına imzalanan 2 Temmuz 1916 tarihli yazıda; Takiyüddin Efendiye verilecek berat-ı alişana İlegüb köyü a’şarı ile değirmen ve emval-i mevkufe-i sairenin yazılması gerekeceğine işaret edilerek değirmen ile emval-i mevkufe-i sairenin vakfa ait görüldüğü, Takiyüddin Efendi tarafından vuku’ bulan beyanatın muvafık bulunduğu; yeniden verilecek olan berat için harç bedeli olarak otuz beş guruş alınıp ve hazineye gelir kaydından sonra söz konusu beratın Mehmet Takiyüddin Efendiye teslim edilmesi için Evamiri Kalemi Müdürlüğüne emir verildiği belirtilmiştir (Belge-4 COA EV.MKT.EVM 40-5).

Beş numaralı belge, Mehmet Takiyüddin Efendiye tebdilen ve müceddeden verilecek berat-ı alişanın 9 Temmuz 1916 tarihinde Evkaf-ı Hümayun Nezaretinde hazırlanan müsvedde metnidir. Yeni hazırlanan beratta, Veli Baba Zaviyesinin gelirleri ve mal varlığının tamamı kayıt altına alınmıştır (Belge-5 COA EV.MKT.EVM 40-6).

10 Temmuz 1916 tarihli belge, Mehmet Takiyüddin Efendiye yeniden verilecek berat-ı alişanın harç bedeli hakkındadır (Belge-6 COA EV.MKT.EVM 40-2).

Veli Baba Dergahı Mütevelli ve Postnişini Mehmet Takiyüddin Efendinin talebi üzerine yeniden düzenlenen 10 Temmuz 1916 tarihli berat-ı alişanda Veli Baba Zaviyesinin mal varlığı kayıt altına alınmıştır. Söz konusu varlıkların kaynağı da ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Veli Baba Zaviyesi Vakfına aylık beş yüz guruş ta’amiye ile bervechi meşrut tevliyet ve zaviyedarlığı bin üç yüz on iki Saferinin on beşinci günü (18 Ağustos 1894) Mehmet Takiyüddin Efendi uhdesinde mevcud olub karye-i mezkure a’şarının kemafissabık zaviye-i mezbureye tahsis edilerek bin üç yüz yirmi dokuz senesi Temmuzunun üçüncü gününde (16 Temmuz 1913) ilm ü haber verildiği kayden Veli Baba Sultan ibni Hüseyin Gazinin bin kırk yedi (1637) tarihiyle müverrah ve bin üç yüz otuz iki tarihli mukayyed vakfiyesinden medine-i Uluborlu tevabinden İlegüb nam karyede kain lede’l-ahali ve’l-ciran ma’lumetil-hudud mülki mahzı ve hakk-ı sarfı olan Kadı Evi demekle maruf menzil cemi-i tevabi mahluli hak? (levahik?) taraik ve merafıkı ile ve iki kıta bağları eşcar-ı müsmire ve gayri müsmiresiyle ve misafirhane aşhanesiyle ve üç kazgan ve iki sofra sahanı ve yine medine-i mezbure tevabinden Yassıviran sınırı dahilinde vaki Oluklu Değirmeni demekle maruf mülk-i değirmeni karye-i mezkure a’şar bedeli olarak on yedi bin iki yüz yetmiş guruşla mevkufe-i saire-i mezkurenin Veli Baba Zaviyesine meşrut olunduğu” belirtilmiştir (Belge-7 İsmail Boyacı Özel Arşivi).

Sekiz numaralı belge, Haşim Öztoprak Özel Arşivinde mevcuttur. Bu belge kurumlar arası yazışmanın tasdikli kopyasıdır. Ancak yazının çıktığı kurum ve nereye yazıldığı belli değildir. Evrakın tasdik edildiği tarih Teşrini-sani 1332 olup, Kasım/Aralık 1916’ya tekabül etmektedir. Söz konusu belgede, Veli Baba Dergahının ta’amiye ve İlegüb köyü a’şarı bedelinden alacakları sayılırken; Takiyüddin Efendinin Zaviyenin şeyhi, aynı zamanda mütevellisi bulunmasından dolayı harcadığı miktarı talep ettiği belirtilerek “pek ziyade kesb-i ehemmiyet eden işbu hususun meydana getirilmesi içün bin lirayı mütecaviz masraf ihtiyar edildiği de mumaileyhin yedindeki evrakın tedkikinden anlaşılmaktadır. Hasılat-ı vakfiye alınmadan icra kılınan bunca mesarif zamimeten ayende-i revendenin itam-ı ve mesarifat-ı saire-i vakfiyenin ifası dahi mumaileyden beklenilmesi mümkün olamayacağından mebaliğ-i mezakirenin” Mehmet Takiyüddin Efendiye ödenmesi istenmiştir. Mehmet Takiyüddin Efendinin harcama yaptığı büyük önem arz eden işin adı açıkça belirtilmemiştir. Ancak bu işin, menakıpnamede anlatılanları dikkate aldığımızda Veli Baba Dergahı ve su yollarının bakım-onarım işi olduğunu tahmin ediyoruz.

SONUÇ

Veli Baba Zaviyesi Mütevelli ve Postnişini Mehmet Takiyüddin Efendi, zaviyenin gelirlerini ve vakıf mallarına yapılacak müdahaleleri önlemek amacıyla, Evkaf-ı Hümayun Nezaretine müracaat ederek berat yenilenmesi talebinde bulunmuştur. Takiyüddin Efendiye verilen 10 Temmuz 1916 tarihli berat-ı alişanda; Veli Baba Zaviyesine 1913 yılında tahsis edilen yıllık 17.270 guruş İlegüb köyü a’şar bedeli, 1894 yılında tahsis edilen aylık 500 guruş ta’amiye bedeli ile Yassıviran köyü sınırları dahilindeki değirmen, iki kıta bağ, Kadı Evi demekle tanınan ev, misafirhane, aşevi, üç kazan ve iki sofra sahanı kayıt altına alınmıştır.

BELGELER

Belge 1
Belge yer numarası: COA EV.MKT.EVM 40-3
Tarih: 5 Mayıs sene 1332 (18 Mayıs 1916)
Not: Mehmet Takiyüddin Efendinin arz-ı hali
Evkaf-ı Hümayun Nezareti Celilesine
Maruz-ı Dai Dirineleridir ki
Konya vilayeti Hamidabad sancağının Uluborlu kazasına tabi Uluköy karyesinde kain mensubu olduğum sadat-ı azam ve e’izze-i kiramdan kutbu’l-arifin Veli Hazretleri Dergahı Şerifinin tamir ve termimine ve çeşmesinin mecra ve isalesine ayende ve revendeye kemakan
itam-ı ta’amına karşılık olmak üzere esasen ve kadimen evladiyet ve meşrutiyet üzerine karye-i mezkure hududu dahilinde ba-ferman-ı ali vakıf edilmiş evlad-ı evlad evlade-i ferman-ı mezkur ile idare ve tasarruf edilmekte iken bin elli üç 1053 (1643) tarihinde erbabı tımardan Ali nam kimesneye hile ile berat ettirmekle 1057 (1647) tarihinde sadır olan irade-i seniye ile ba-hat tevki’ karye-i mezkure vakfiyet üzere Defter-i Hakaniyesi tashih kılınmış Rebiul-evvel
1045 (1635/1636) tarihinde vakf-ı karyenin hududuna vaki olan münazaa üzerine erbab-ı vukufun şehadetleriyle kaza-i mezkur naibi bulunan İbrahim Lütfi Efendinin imza ve hükmünü havi elde mevcut fetvahane-i aliyyeleri musaddak ve nezareti celileleri vakfiye sicilatında mukayyed cihet tanzim ve tescil kılınmış ve 1208 (1793/1794) tarihinde ecdadımdan Sünbül zade Seyyid Şeyh Nebi Dede ibn-i Seyyid Mehmet Taki Efendiye askeri ruznemçesinden müceddeden berat-ı ali ita buyrulduğu nezareti celilelerinin Cihat İdaresinde mestur ve mukayyed bulunması mumaileyh Seyyid Şeyh Nebi Dedenin 1222 (1807/1808) tarihinde vuku’ vefatına mebni mahlulünden diğer ceddim Sünbül Pehlivan demekle meşhur Seyyid Hüseyin Sünbül Çeledi Defter-i Hakaniden mahrec tashih kaydını müştemil ve Divan-ı Hümayundan fermanı aliyye ita kılınmış iken mumaileyh Seyyid Hüseyin Sünbül esnayı rahda şehiden vefatıyla evraklar zayi olmuş onun mahlulünden 20 Receb sene 1287 (16 Ekim 1870) tarihinde pederim Seyyid Şeyh Musa Kazım Efendiye tevliyet ve meşihat beratı ihsan buyrulmuş ve onun mahlulünden 15 Safer sene 1312 tarihinde Maliye Hazinesi beş yüz guruş ta’amiye tahsis kılınarak sened-i resmisi ve Efkaf-ı Hümayun berat-ı şerifi yedime ita kılınmış ise de vakf-ı karye-i mezkureye bir aralık Maliye Nezareti Celilesinden müdahale olunduğundan men’i müdahale hakkında fi 3 Rabiul-evvel sene 1324 (27 Nisan 1906) tarihinde Mahkeme-i Teftiş-i Evkafdan sadır olan ilam Şurayı Devlete bi’t-tedkik arz ve takdim kılınarak ilam-ı hürriyette irade-i seniye-i ve sünuh buyrulmuş Maliye Arazi-i Mevkufe ilam-ı mezkur ve cihet ve emr ü ali ve irade-i seniye-i hilafete vakf-ı karyenin tımar olması hakkında sekiz defa itirazatta bulunmuşlar ise de sekiz defa Şurayı Devlet Mülkiye ve Maarif ve Heyeti Umumiyesinden itirazlara red ü cerhine verilen mukarrerat üzerine 26 Mart sene 1330 (8 Nisan 1914) ve 105 numaralı mazbatası Maliye Nezareti Celilesinden bi’l-kabul Maliyeden ve Defter-i Hakaniden yazılan tezkireler üzerine fi 13 Şaban sene 1326 (10 Eylül 1908) tarih ve Divan-ı Hümayundan vakf-ı karyenin vakfa tashihine tevki’-i efendiye hitaben tastir buyrulur ferman-ı alişan ile karye-i mezkure ba-hat tevki’-i vakfa tashih kılınmış ve Arazi-i Mevkufe Komisyonunca ceza-yı müterakimiyle bedel-i a’şarı on yedi bin iki yüz yetmiş guruş tahmini verilen karar Meclis-i Mebusan’ın tasdikine iktiran etmiş ise de yed-i daiyaneme berat ve ferman verilmediği gibi fi 12 Receb sene1047 (30 Kasım 1637) tarihli elde mevcut kaza-i mezkur naibi el-Hac Üveys bin Mehmet imza ve (..) havi kaza-i mezkur mahkemesinden tanzim ve tescil ve Mahkeme-i Teftişin fi 3 Rabiul-ahir sene 1304 (30 Aralık 1886) tarihli ilamında münderiç ve fetvahane-i celileden musaddak ve nezareti celileden vakfiye sicilatında ba-emr ü ali mukayyed vakfiyesinde mestur ve mukayyed olduğu vech-i ecdadıma Veli Baba Hazretleri karye-i mezkurede vaki mülk-i menzilini ve misafirhane ve aşhanesini ve nuhas iki kazgan ve iki sofra sahanını ve Yassıviran hududu dahilinde kain Uzun Oluklu Veli Baba Değirmeni demekle maruf mülk-i değirmeni ve eşcar-ı müsmire ve gayri müsmiresiyle iki kıta bağlarını evladiyet ve meşrutiyet üzere vakıf eylediği mezkur vakfiyede mestur ve mukayyed iken icra-i taviliyeden dolayı bir aralık Uluborlu ahalilerinden Sekilci? oğulları tarafından gasb olunarak 1288 (1871/1872) tarihinde kaza-i mezkure tabi Senirkent nahiyesinden Mehmet Ali Efendi oğulları Hacı Mehmet ve Ali ve Mustafa yed-i gasbına geçmiş bir defa yedlerinden hükümet-i mülkiye tarafından alınıp bi’t-tavil yedime teslim kılınmış tekrar gasb etmeleri ile elde mevcut ilam ve merbutu mukteza ilamından münfehim olunacağı (anlaşılacağı) derciyle tekrar yeniden icra olmasıyla 1321 (1903/1904) tarihinde bi’t-tavil yedime teslim olunmuş iken (..) ve saha-i tecavüz ad eyleyen eşrar-i meyanında ilanı hürriyet merkume Hacı Mehmet ve Ali ve Mustafa taraflarından bi-gayri hak gasb edilmiş olmasından buna dair de yedime berat verilmemiş olduğu malum nezaret-penahileri buyruldukta yedimde bulunan senedat-ı şer’iyeleri ve Şurayı Devletin mukarreratı bi’t-tedkik bundan böyle vakf-ı karyenin hududu dahilinde olan mera ve yayla ve a’şar bedeline ve ta’amiyesine ve vakf-ı değirmen ve sairesine tarafı aherde vuku’ bulmakta olan müdahalenin men’i hakkında işbu arz-ı hal daiyanemin nezareti celileleri Evamir Kalemine havale buyrulup yed-i daiyaneme bir kıta emr-i ali ve bir kıta müceddeden berat-ı alişan ita ve ihsan buyrulmasını istida-ı istirham ederim ol-babda irade efendim hazretlerinindir.
Fi 5 Mayıs sene 1332 / 15 Receb sene 1334 (18 Mayıs 1916)
Ed-Dai sadat-ı azam e’izze-i kiramdan (…) Veli Baba sülalesinden
Dergah-ı Şerifin Mütevelli ve Postnişini es-Seyyid Mehmet Takiyüddin

Belge 2
Belge yer numarası: COA EV.MKT.EVM 40-8
Not: Evrak üzerinde iki yazışma mevcuttur.
Münderecatı istidaya nazaran malumat kaydiyesi beyan olunmak üzere Kuyud-ı Vakfiye Müdüriyetine tevdi’ kılındı fi 5 Mayıs sene 1332 (18 Mayıs 1916)
Mühür / İmza

Tedkikat- kaydiye icra olunan evkaf-ı mülhakdan Uluborlu kazasına tabi İlegüb karyesinde vaki e’izze-i kiramdan Veli Baba Zaviyesi Vakfının şehri beş yüz guruş ta’amiye ile bervechi meşrut tevliyet ve zaviyedarlığı 15 Safer sene 1312 (18 Ağustos 1894) tarihinde Mehmet Takiyüddin Efendiye tevcih olunduğu tebeyyün etmiş ve Uluborlu kazasında İlegüb karyesi a’şarının kemafissabık zaviye-i mezkureye tahsisi hakkında mukayyed bulunan 3 Temmuz sene 1329 (16 Temmuz 1913) tarihli ilmühaberden istinsah edilen suret-i musaddakası dahi rapt edilmiş olduğundan beyanıyla Evamir-i Kalemi Müdüriyeti aliyyesine iadeten takdim kılındı fi 15 Mayıs sene 1332 (28 Mayıs 1916)
Mühür / İmza

Uluborlu kazasına tabi İlegüb (Ulgüp) karyesinde e’izze-i kiramdan Veli Baba Zaviyesi Vakfının meşrutiyet veçhile tevliyet ve zaviyedarı Mehmet Takiyüddin imzasıyla takdim edilen işbu istidanamenin hülasat-ı muhteviyatı karye-i mezkure a’şarının Veli Baba Zaviyesine meşrutiyetine dair olan 1227 (1812) tarihli ferman-ı ali hükmünün muhafazasıyla a’şar ve rüsumunun vakf-ı müşarünileyhe tahsisine ve kayd-ı hakaninin tashihine dair Şurayı Devlet kararı ile bi’l-istizan şeref-sadır olan irade-i seniye-i hazreti padişahi hükm-i münifinin infazı hakkında ahiren Şurayı Devlet Heyet-i Umumiyesinden verilüb 16 Haziran sene 1329 (29 Haziran 1913) tarihli buyruldu-ı sami-i ile Maliye ve Evkaf-ı Hümayun Nezareti celilelerine tebliğ buyrulan mazbata üzerine ol-vechile karye-i mezkure ba-hat tevki’-i vakfına tashih kılınmış ve yine karye-i mezkure a’şarının on yedi bin iki yüz yetmiş guruş bedele raptına dair verilen karar Meclis-i Mebusan’ın tasdikine iktiran etmiş ise de işbu muamelatı mutazammın yedine berat ve ferman-ı ali verilmediğinden ve evkafı mezkureden Veli Baba Değirmeni demekle maruf değirmeniyle eşcar-ı müsmire ve gayri müsmireyi havi iki kıta bağ ve karye ahalisinin bazıları tarafından vuku’ bulan tecavüz ve müdahale üzerine bi’l-muhakeme 1321 (1905/1906) tarihinde değirmen ve saire gasıplardan alınarak kendisine teslim edilmiş olduğu halde Hacı Mehmet ve Ali ve Mustafa tarafından yine tecavüz edildiğinden bahisle bu gibi tecavüze mahal kalmamak üzere mezkur vakf-ı karyenin hududu dahilinde bulunan mahaller ile a’şarını ve ta’amiyesini ve değirmen ve saireyi muhtevi yedine tecdiden bir kıta berat-ı ali itası talebini mutazammındır.
İlegüb namı diğer Ulgüb karyesinde vaki Veli Baba Zaviyesi Vakfının senevi beş yüz guruş ta’amiye ile ber-vechi meşrut tevliyet ve zaviyedarlığı 15 Safer sene 1312 (18 Ağustos 1894) tarihinde mumaileyh Mehmet Takiyüddin Efendiye tevcih buyrulduğu ve karye-i mezkure a’şarının kemafissabık zaviye-i mezkureye tahsis edilerek 3 Temmuz sene 1329 (16 Temmuz 1913) tarihinde ilmühaber verildiği Kuyud-ı Vakfiye Müdüriyetinin kaydından anlaşıldığı gibi salifü’z-zikr Veli Baba Değirmeninin vakf-ı mezkure aidiyeti hakkında müstedi’ mumaileyhin de ilam-ı şer’i ve muktezi ilamı mevcut olduğuna ve karye a’şarının on yedi bin iki yüz yetmiş guruş bedele rapt edilmiş bulunmasına nazaran a’şar bedeli ve değirmen ve saire-i mevkufatının derciyle mumaileyh yedine müceddiden tevliyet ve zaviyedarlık beratı itası hususu tedkik ve muktezası tayin olunmak üzere şura-i evkafa havalesi merhun-ı müsaade-i celile-i nezaret-penahileridir ol-babda emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 21 Mayıs sene 1331? (3 Haziran 1915 (1916)
Mühür /imza

Belge 3
Belge yer numarası: COA EV.MKT.EVM 40-1
Nezaret-i Evkaf-ı Hümayun Şurayı Evkaf
Aded: 787
Tarih: 25 Mayıs sene 1332 (7 Haziran 1916)
Mevzu’u bahs olan Veli Baba Zaviyesi Vakfının ber-vechi meşrut tevliyet ve zaviyedarlığı 15 Safer sene 1312 (18 Ağustos 1894) tarihinde müstedi mumaileyh Mehmet Takiyüddin Efendiye tevcih kılındığı ve karye-i mezkure a’şarı kemafissabık zaviye-i mebhus-anhaya tahsis edilerek ilmühaberi ita ve ahiren de bedeli rapt olunduğu anlaşılmış ve şu halde ber-muceb istida a’şar bedelatının derciyle tebdilen berat itası muvafık olduğu ve vakfiyeti beyan olunan değirmenle emvali saireden değirmenin rakabesine ve hukuk tasarrufiyesine dair müstedi mumaileyh ile zevat-ı saire beyninde tahaddüs iden davanın mahalli mahkeme-i şer’iyesince icra kılındığını mahkemesi neticesinde sadır olan ilamın inde’l-techiz nakıs ile (teçhizatı noksan olarak) iade olunduğu mumaileyh tarafından ibraz olunan evrak muhteviyatından anlaşılmış ve şu halde anifü’z-zikr değirmenin vakfiyeti münaza’a-fih bulunmuş olmasına nazaran bunlar hakkındaki istidanın tervici muvafık olamayacağı teemmül kılınmış olmakla ol-babda emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 25 Mayıs sene 1332 (7 Haziran 1916)
Mühür
Sual olunmak üzere Hukuk Müşavirliğine

Belge 4
Belge yer numarası: COA EV.MKT.EVM 40-5
Nezaret-i Evkaf-ı Hümayun Muhasebat-ı Muamelat Kalemi
Numara: 5383
Tarih: 19 Haziran sene 1332 (2 Temmuz 1916)
Evrak-ı merbut müfadından muhat-ı ilm-i ali-i cenab-ı nezaret-penahileri buyrulacağı veçhile ber-vechi meşrut tevliyetiyle türbedarlığı Takiyüddin Efendi uhdesine müvecceh bulunan Konya vilayetinin Hamidabad livasına merbut Uluborlu kazasında kain Veli Baba Zaviyesi tevliyet ve zaviyedarlığı içün bu defa tebdilen verilecek olan berat-ı aliye Şurayı Evkafın mukarrerat-ı müttehazesi (yürürlükte olan, kabul edilmiş) veçhile zaviye-i mezbureye ait olub ahiren bedeli rapt edilen karye-i merkume a’şarı ile vakfiyenin tazammun eylediği değirmen ve emval-i mevkufe-i sairenin derci lazım geldiği ve varidat ve mevkufat-ı mebhuseden cihet-i mezburenin muhasasatı (maaş, ödenek) bulunacağı (iki kelime silik) cihetle bir senelik varidat mikdarından başkaca rub’unun harc-ı tevcih olarak istifası icab edeceği beyanıyla evrak-ı merbut Evamir Kalemi Müdüriyetine tevdi’ kılınmıştı. Mevkufat-ı mebhuseden muhasasatları olmadığı sahib-i cihet Takiyüddin Efendiden ifade idilmekte olduğunun beyanıyla keyfiyetin tekrar tedkikine müdüriyet-i mezbure tarafından lüzum gösterilmekle lede’t-tedkik cihet-i mezburenin suret-i tevcihini natık evrak-ı atika müfadına göre salifü’l-arz tevliyet ve zaviyedarlığın mukaddema vuku’ bulan tevcihine yetmiş guruş maa-varaka-biha harç tevcih ahz edilmesine ve mülga Cihat İdaresinin bu babdaki derkenarlarında salifü’l-beyan tevliyet ve zaviyedarlık içün bir gune vazife ve muayenat gösterilmemekle beraber Hamidabad Meclis İdaresinin 22 Haziran sene 1310 (4 Temmuz 1894) tarihli mazbatasında mezkur cihetlere ait bedel-i mevkufe ve varidat-ı saire-i kaydiye zaferyab olunamadığından ber-vechi hasbi harç ahzı hususu gösterilüb ol-vechile iktizayı hal ifa edildiğine göre marü’z-zikr iki cihetin hasbi olduğu derkar olmakla beraber bu defa ita edilecek berata derci lazım gelen a’şarının zaviye-i mebhus-ı anhaya mahsus bulunduğu Şurayı Evkafın 25 Mayıs sene 1332 (7 Haziran 1916) tarihli kararında gösterilmesine ve vakfiyenin tazammun bulunduğu değirmen ile emval-i mevkufe-i saire de taraf-ı vakfa ait görüldüğüne binaen mumaileyh Takiyüddin Efendi tarafından vuku’ bulan beyanatın muvafık bulunduğu anlaşılmış olmakla mumaileyh namına tebdilen verilecek olan berata derç edilecek mevkufatın tevliyet ve zaviyedarlığa adem-i aidiyetinden naşi berat-ı mezbur içün akdemce ahz edilüb sebt-i nizamisine muvafık bulunan harcın nizam-ı mikdarı olan otuz beş guruşa ahz ile ve hazineye irad kaydından sonra berat-ı mezburun mumaileyhe teslimi hususunun Evamir-i Kalemi Müdüriyetine emir ve havale buyrulmasında ferman hazreti veliyül emrindir fi 19 Haziran sene 1332 (2 Temmuz 1916)
Muhasebat Müdür-i Umumisi namına
İmza

Belge 5
Belge yer numarası: COA EV.MKT.EVM 40-6
Evkaf-ı Hümayun Nezareti
Tarihi: 26 Haziran 1332 (9 Temmuz 1916)
Uluborlu kazasına tabi İlegüb nam diğeri Uluköy karyesinin a’şarı ile Veli Baba Değirmeni demekle maruf değirmen ve eşcar-ı müsmire ve gayri müsmireye havi iki kıta bağ ile emvali mevkufe-i sairenin ber-muceb vakf-ı mezkur Veli Baba Zaviyesine meşrut bulunduğu derciyle yedine tebdilen ve müceddiden berat-ı alişan itası istidasına dair e’izze-i kiramdan Veli Baba Zaviyesi Vakfının Mütevelli ve Zaviyedarı Mehmet Takiyüddin imzasıyla verilen arz-ı hal üzerine lede’t-tedkik evkaf-ı mülhakdan Uluborlu kazasına tabi İlegüb karyesinde kain e’izze-i kiramdan Veli Baba Zaviyesi Vakfına senevi beş yüz guruş ta’amiye ile ber-vechi meşrut tevliyet ve zaviyedarlığı 15 Safer sene 1312 (18 Ağustos 1894) tarihinde Mehmet Takiyüddin Efendi uhdesine tevcih olub karye-i mezkure a’şarının kemafissabık zaviye-i mezkureye tahsis edilerek 3 Temmuz sene 1329 (16 Temmuz 1913) tarihinde ilmühaber verildiği kayden Veli Baba Sultan ibni Hüseyin Gazinin 1047 (1637) tarihiyle müverrah ve 1332 (1916/1917) tarihiyle mukayyed vakfiyesinde medine-i Uluborlu tevabinden İlegüb nam karyede kain lede’l-ahali ve’l-ciran malümetü’l-hudud-ı mülk mahza ve hakk-ı sarfı olan Kadı Evi demekle maruf menzil cami-i tevabi ve’l-levahık ve taraik ve merafiki iki kıta bağları eşcar-ı müsmire ve gayri müsmiresiyle ve misafirhane aşhanesiyle ve üç kazgan ve iki sofra sahanı ve yine medine-i mezbure tevabinden Yassıviran sınırı dahilinde vaki Davud Değirmeni demekle maruf mülk-i değirmeni vakf ve habs edüb hayatta olduğu kendi mutasarruf olub vefatından sonra kebir oğlu Hüseyin Babaya ba’de kendisinin evladına evlad evladına batn-ı ba’de batın neslen ba’de nesil şürut ve tayin eylediği kuyud-ı vakfiye müdüriyetinden ihraç ettirilen vakıf kaydından anlaşılmış olmakla şu halde karye-i mezkure a’şarı bedelatının ve mezkur değirmenle emval-i mevkufe sairenin derciyle yeniden berat-ı alişan itası
-2-
Kararlaştırılmış olmakla ber-muceb karar karye-i mezkure a’şarı olan on yedi bin iki yüz guruşla Yassıviran sınırı dahilindeki Davud Değirmeni demekle maruf değirmen ve iki kıta bağları ile emval-i mevkufe-i saire-i mezkurenin zaviye-i mezkureye meşrut olduğunun derciyle müstedi’ mumaileyh işbu “ “ hakani Mehmet Takiyüddin Efendi
Zide ilmihu yedine selhi Şaban sene 1334 (3 Haziran 1916) tarihinde Nezaret-i Evkaf-ı Hümayunun işareti mucebince
tebdilen ve müceddeden berat-ı hümayunumu “ “ mumaaileyh salifüz-zikr
Beş yüz guruş taamiye on yedi bin iki yüz guruşla ve değirmen ve iki kıta bağ ve emval-i mevkufe-i saire ile evladiyet ve meşrutiyet veçhile vakf-ı mezkur-ı umurunu muhasebesini rüyet etmek ve zaviye-i mezkure derununda avende ve revendeye itam-ı taam ettirmek ve terk ve tekasül eder ise ref’inden ahare verilmek şartıyla kemakan mutasarrıf ola fi 26 Haziran
sene 1332 (9 Temmuz 1916)
İmza
Derkenar: Mahkeme-i şer’iden (..) tasdik ve kuyud-ı vakfiyece tescil edilen ilam şerhidir muharrer hudud ile mahdud

Belge 6
Belge yer numarası: COA EV.MKT.EVM 40-2
27 Haziran sene 1332 (10 Temmuz 1916)
Nezaret-i Evkaf-ı Hümayun Kuyud-ı Vakıf Kalemi
Numara 32/2196
Talep olunan evrak-ı atika ba’de’t-tedkik yine iade buyrulmak üzere me’muru Haydar Efendiye tevdian Muhasebat Müdüriyet-i Umumiyesine takdim kılındı 27 Haziran sene 1332 (10 Temmuz 1916)
Mühür
İmza
Muamelat
Mumaileyh Takiyüddin Efendiye tevcih olunan Veli Baba Zaviyesi Vakfının ber-vechi meşrut tevliyetiyle zaviye-i mezkure zaviyedarlığın esna-yı tevcihinde 70 guruş harc alındığı evrak-ı atikasının tedkikinden anlaşılmış ve bu defa mumaileyh namına tebdilen verilecek berat-ı ali içün harç-ı mezkurun nısf-ı miktarı olan otuz beş guruşun ahzı icab itmekte ise de bu defa verilecek berat- aliyye-i mebhusün’anh değirmenle emval-i mevkufe-i sairenin de derç idileceğine ve bunların hasılat-ı ber-muceb şerait-i vakfiye mumaileyh Takiyüddin Efendi ile evladı saireye verileceğine göre mezkur değirmen ve mevkufat-ı sairenin bir senelik varidat-ı miktarından (..) harç tevcih olarak istifadesi icab edeceğinden iktiza eden beratın tanzim ve mahalline tesyarında bu cihetin bildirilmesi lüzumunun beyanıyla Evamir Müdüriyetine iade kılındı. Fi 27 Haziran sene 1332 (10 Temmuz 1916)
İmza

Belge 7
Belge yer numarası: İsmail Boyacı Özel Arşivi
Tarihi: 9 Ramazan sene 1334 (10 Temmuz 1916)
Uluborlu kazasına tabi İlegüb nam-ı diğer Uluköy karyesinde kain Veli Baba Değirmeni demekle maruf değirmen ve eşcar-ı müsmire ve gayri müsmireyi havi iki kıta bağ ile emvali mevkufe-i sairenin ber-muceb vakf-ı mezkur Veli Baba Zaviyesine meşrut bulunduğunun derciyle yedine tebdilen ve müceddeden berat-ı alişanım itası istidasına dair e’izze-i kiramdan Veli Baba Zaviyesi Vakfı Mütevelli ve Zaviyedarı Seyyid Mehmet Takiyüddin imzasıyla verilen arz-ı hal üzerine lede’l-tedkik vakf-ı mülhakdan Uluborlu kazasına tabi olub kaza-i mezbur mahkeme-i şer’iyesinden bin kırk beş senesi Rebiul-evvelinin gurresinde lahik olarak Mahkeme-i Teftişden Fetvahane-i aliyyeleri tasdik ve kuyud-ı vakfiyece tescil edilen ilam-ı şer’ide muharrer hudud ile mahdud İlegüb karyesinde kain e’izze-i kiramdan Veli Baba Zaviyesi Vakfına şehri beş yüz guruş ta’amiye ile bervechi meşrut tevliyet ve zaviyedarlığı bin üç yüz on iki Saferinin on beşinci günü (18 Ağustos 1894) Mehmet Takiyüddin Efendi uhdesinde mevcud olub karye-i mezkure a’şarının kemafissabık zaviye-i mezbureye tahsis edilerek bin üç yüz yirmi dokuz senesi Temmuzunun üçüncü gününde (16 Temmuz 1913) ilm ü haber verildiği kayden Veli Baba Sultan ibni Hüseyin Gazinin bin kırk yedi (1637) tarihiyle müverrah ve bin üç yüz otuz iki tarihli mukayyed vakfiyesinden medine-i Uluborlu tevabinden İlegüb nam karyede kain lede’l-ahali ve’l-ciran ma’lumetil-hudud mülki mahzı ve hakk-ı sarfı olan Kadı Evi demekle maruf menzil cemi-i tevabi mahluli hak? (levahik?) taraik ve merafıkı ile ve iki kıta bağları eşcar-ı müsmire ve gayri müsmiresiyle ve misafirhane aşhanesiyle ve üç kazgan ve iki sofra sahanı ve yine medine-i mezbure tevabinden Yassıviran sınırı dahilinde vaki Oluklu Değirmeni demekle maruf mülk-i değirmeni vakf ve habs edüb hayatta oldukça kendisi mutasarrıf olacak vefatından sonra sulbi kebir oğlu Hüseyin Babaya badehu kendisinin evladına ve evlad-ı evlad ve yine batnen ba’de batın neslen ba’de nesil şürut ve tayin eylediği Kuyud-ı Vakfiye Müdüriyetinde ihraç ettirilen vakfiye kaydından anlaşılmış olmakla şu halde karye-i mezkure a’şar bedelatının ve mezkur değirmenle emvali mevkufe-i sairenin derciyle yeniden berat-ı alişanımın itası Şura-yı Evkafca kararlaştırılmış olmakla ber-muceb-i karar karye-i mezkure a’şar bedeli olarak on yedi bin iki yüz yetmiş guruşla Yassıviran sınırı dahilindeki Oluklu Değirmeni demekle maruf değirmen ve iki kıta bağları ile emval-i mevkufe-i saire-i mezkurenin zaviye-i mezkureye meşrut olunduğu derciyle müstedi’ mumaileyh işbu rafi’i tevki’-i refi’üş-şan hakani Seyyid Mehmet Takiyüddin Efendi zide ilmuhu yedine bin üç yüz otuz dört senesi Şaban-ı şerifinin selhi tarihinde Nezaret-i Evkaf-ı Hümayunumun işareti mucebince tebdilen ve müceddeden bu berat-ı hümayunumu verdim ve buyurdum ki mumaileyh ciheteyn ve mezkureteyn şehri beş yüz guruş ta’amiye ve on yedi bin iki yüz yetmiş guruş a’şar bedeli ve değirmen ve iki kıta bağ ve emval-i mevkufe-i saire ile evladiyet ve meşrutiyet vechiyle vakf-ı mezkure umurunu hüsn-i idare ile beher sene muhasebesini marifet-i şerle rü’yet etmek ve zaviye-i mezkurede ayende ve revendeye itam-ı ta’am ettirmek ve terk ve tekasül eder ise ref’inden dahi verilmek şartıyla mutasarrıf ola tahrir en fi’l yevmi’t tasi’ min şehri Ramazan sene bin üç yüz otuz dört 9 Ramazan sene 1334 (10 Temmuz1916)

Belge 8
Belge yer numarası: Haşim Öztoprak Özel Arşivi
Tarih: Teşrin-i sani 1332 (Kasım/ Aralık 1916)
Sadat-ı azamdan Takiyüddin Efendinin Hazine-i Maliyeden mahsus biri beş bin dört yüz guruş ta’amiyesinden yedi senelik otuz yedi bin sekiz yüz guruş ve diğeri senevi on yedi bin iki yüz yirmi guruş a’şar bedelinden müterakim dört senelik altmış dokuz bin seksen guruş cem’an yüz altı bin sekiz yüz seksen guruş matlubu olduğu ve bunlardan birincisine mahsuben on bin sekiz yüz ve ikincisine mahsuben yirmi iki bin iki yüz altmış dört guruş ki min haysü’l-mecmu otuz üç bin altmış dört guruşu nezareti celilelerince Takiyüddin Efendiye verilmek üzere Hazine-i Maliyeden tahsil edilmiş ancak dergaha havalesi sekiz seneden beri mesdudiyetinden (kapalı olduğundan) naşi tesviyesinde muvafık-ı ma’delet olamayacağı Uluborlu Kazası Meclis İdaresinin cümle-i mukarreratından bulunmuş olduğunu mahallinden iş’ar olunmakta ta’amiyenin müterakiminin defaten ve işleyeceklerin de mah ve be-mah tesviyesi Şurayı Devletin kararı iktizasından bulunduğu halde meblağ-ı mezburun tesviyesi lüzumu Şurayı Evkaf’da merbut kararın hülasa-i müfadından müsteban olmakla karar-ı mezkur üzerine tetkikat-ı mukteziye lede’l-icra evrak müdüriyetinde mevcut seksen üç bin altı yüz seksen altı numaralı ve tahrirat-ı müsveddesine Sadaret Umur-ı İdare Müdüriyeti tarafından musaddak buyruldu-ı sami ile müşerrah Şurayı Devlet Mülkiye ve Maarif Dairesinin beş numaralı ve 26 Mart sene 1321 (8 Nisan 1905) tarihli sureti merbut olup mazbata-i mezkurenin karar mahallinde (icab-ı lede’l-teemmül Maliye Nezaretinin tahsisat-ı hayriye meyanında Evkaf Nezaretine ita kılınmakta olduğu beyan ve Evkaf Nezaretince de tasdik olunarak beş bin dört yüz guruş ta’amiyenin müterakimini defaten ve ba’de ezin işleyeceklerinin de vakti zamanıyla usul dairesinde tesviye ve itasının Evkaf-ı Hümayuna havalesi tezekkür kılındı) diye muharrer bulunduğu görülmüş nezaret-i celilelerinden 19 Nisan sene 1331(2 Nisan 1915) tarihli ve yetmiş yedi hususi numaralı tahriratıyla ber-muceb buyruldu-i ali mebaliğ-i mezkurenin tahsil olunmuşlarının defaten işleyeceklerinin de tahsilat-ı vakıa tesbitinde ve vakt-i zamanında tesviyesi ve itası lüzumu Konya Vilayeti Evkaf Müdüriyetine iş’ar buyrulduğu ve müdüriyet-i mezkureden 27 Ağustos 1331 (9 Eylül 1915) tarihli tahriratıyla gelen cevapta vakf-ı mezkurun usulen mevcut ve mamur olduğuna ve hizmet-i lazimesi ifa kılındığına dair evrak-ı müsebbite ile şimdiye kadar zaviyedar ve tekke nişini tarafından müracaat vuku’ bulmadığı iş’ar kılınmış olmakla cevaben yazılan 14 Eylül sene 1331 (27 Eylül 1915) tarihli ve iki yüz doksan iki numaralı emirname-i nezaret-penahide dahi mebaliğ-i mezkurenin iş’arı ahire değin kimseye verilmemesi lüzumu tebliğ olunduğu anlaşılmıştır malum ali-i cenab-ı nezareti-penahileri buyrulduğu veçhile nezareti celilerince sayları rü’yet olunan evkaf-ı mülhakiye mütevellileri evvel emirde umur-ı vakfa sarfiyatta bulunub teyidinde bunları evrak-ı müsbiteleriyle memurin-i aidesine tasdik ettirdikten sonra hasılat-ı vakfiyeyi almaları usul-i müttehaza icabından olub mumaileyh Takiyüddin Efendi ise zaviye-i mezkurenin şeyhi olmakla beraber mütevellisi de bulunduğu cihetle şu usul tevfikan hukuk-ı vakfın istihlası içün sarf eylediği mebaliği taleb etmekte ve bu suretle mesarifatının kendisine itası öteden beri nezaretçe ittihaz olunan usule muvafık görülmekte olduğu gibi ahiren pek ziyade kesb-i ehemmiyet eden işbu hususun meydana getirilmesi içün bin lirayı mütecaviz masraf ihtiyar edildiği de mumaileyhin yedindeki evrakın tedkikinden anlaşılmaktadır. Hasılat-ı vakfiye alınmadan icra kılınan bunca mesarif zamimeten ayende-i revendenin itam-ı ve mesarifat-ı saire-i vakfiyenin ifası dahi mumaileyden beklenilmesi mümkün olamayacağından mebaliğ-i mezakirenin mumaileyhe ifasının ve bir de müstedi’ ta’amiye bedelinden matlubatının mecmu’ kırk bin dört yüz guruş olduğu iddia etmekte bulunduğu cihetle bu cihetin dahi ayrıca tedkikinin Muhasebe İdaresine emr ü havalesi mütevakkıf ferman-ı samileridir ol-babda emr ü ferman hazreti menlehü’l-emrindir.
Pul
Fi Teşrin-i sani sene 1332 (Kasım Aralık 1916)
Tıbk-ı aslihi
Mühür

KAYNAKLAR

- Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (COA) EV.MKT.EVM 40
- Haşim Öztoprak Özel Arşivi
- İsmail Boyacı Özel Arşivi

Dr. İbrahim KARAER
e-mail: i-karaer@ Hotmail.com