Palindrom – 22.02.2022

• 21 Şubat 2022 Pazartesi 23:39:15

Palindrom, hem düz hem de tersten okunuşlarında bir değişme olmayan sözcük, sayı ve tarihlere denilmektedir. Sözcük, 17. yüzyılda Yunanca palίn ‘tekrar, yeniden’ ve drom ‘dönmek’ sözcüklerinin birleşmesiyle oluşan palίndromos sözcüğünden gelir. Palindromlara örnek olarak “12321” sayısı, “21 Aralık 2002 günü saat akşam dokuzu on iki geçe (21.12.2002 21.12)” ifadesi, “küçük” kelimesi veya “Ey Edip Adana’da pide ye!” cümlesi gösterilebilir.

22.02.2022 çok özel bir tarih. Zira 22.02.2022 tarihini soldan sağa veya sağdan sola okumanız durumunda yine 22.02.2022 olarak okunur. Böyle palindrom bir tarih daha görebilmek için 03.02.2030’u beklemek gerekecek.

Palindrom sözcüğünün ilk geçtiği kaynaklardan biri ünlü düşünür Pisagor’un The Golden Verses adlı eseridir. Yine Herakleitos’un metinlerinde de bu sözcüğün yer aldığı görülmektedir. Bazı müzisyenlerde palindrom eserler vermiştir. Avusturyalı müzisyen Wolfgang Amadeus Mozart’ın tersten okunuşu da aynı olan notalarda yazdığı Der Spiegel adlı eseri buna örnek verilebilir.

Geçmişten günümüze palindrom olarak nitelendirilen az sayıda da olsa şiirler yayımlanmıştır. Ancak bu şiirlerin hepsinin sözcük olarak yer değişme şeklinde olduğu görülmektedir. Bu şiirlerin harf olarak soldan sağa ve sağdan sola doğru okunduğunda ise palindrom olmadıkları anlaşılacaktır. Bu sorunu gidermek için sözcük olarak palindrom olanlara ‘palindrom’, harf olarak palindrom olanlara ise ‘tam palindrom’ denilmesinin daha uygun olacağını düşünmekteyim.

Yavuz Sultan Selim’in sözcük olarak palindrom olan şiiri aşağıdadır:

Sanma şahım / herkesi sen / sâdıkâne / yâr olur
Herkesi sen / dost mu sandın / belki ol / ağyâr olur
Sâdıkâne / belki ol / âlemde bir / serdâr olur
Yâr olur / ağyâr olur / serdâr olur / dildâr olur

Yine XIV. asrın son yarısında yaşamış Nesimî’nin aşağıdaki şiiri de sözcük olarak yazılmış bir palindrom örneğidir:

Nûşîn lebinin la’li, la’li lebinin nûşîn
Şîrîn severim cândan, cândan severim şîrîn

Hûrî yüzünü görse görse yüzünü hûrî
Miskîn olur ol hayrân hayrân olur ol miskîn

Tûbâ kadini yârin yârin kadini Tûba
Temkîn kılarım cândan cândan kılarım temkîn

Hüsnün tutar âfâkı âfâkı tutar hüsnün
Tahsîn idedir hurşîd hurşîd idedir tahsîn

Devr-i kameri yüzün yüzün kameri devrin
Pür-çîn girih-i zülfün zülfün girih-i pür-çîn

Koçmuş belini her dem her dem belini koçmuş
Zerrîn-i kemer nâzik nâzik kemer-i zerrîn

Şâhâ yüzünüz ayı ayı yüzünüz şâhâ
Rengîn çü gül-i ahmer ahmer çü gül-i rengîn

Her kim yüzünü görmez görmez yüzünü her kim
Çendîn çeker ol hicrân hicrân çeker ol çendîn

Buldu Nesîmî valsı valsı Nesîmî buldu
Üstün kamudan sözü sözü kamudan üstün

Tam palindrom şiir ise yukarıda da belirttiğim gibi palindrom şiirden çok farklıdır. Bugüne kadar tam palindrom olarak yazılmış yani her dizesi düzden veya tersten okunduğunda aynı olan bir şiire rastlamadım.

Bu konunun benim gibi meraklıları tarafından Türkçemizdeki palindrom cümle sayısı her geçen gün artırılmaya çalışılmaktadır. Eldeki deneysel malzemeden yani daha önceden keşfedilmiş palindrom cümlelerden de yararlanarak tam palindrom şiirin bir denenmesi gerektiğini düşünmüş, uyaktan da vazgeçmeden biraz tuhaf, oldukça sıra dışı ve belki de komik bir deney yapmaya çalışmış, sonucunu ise edebiyatdefteri’ndeki sayfamda paylaşma cesareti göstermiştim.

22.02.2022’de sayfamda yeni bir tam palindrom şiir paylaşacağım. Yapılan çalışmanın, edebiyattaki bir şiir çalışmasından ziyade, edebiyattan çok farklı bir alan olan deneysel edebiyattaki bir deneysel çalışma olduğunu bir kez daha hatırlatmak isterim.