- 671 Okunma
- 0 Yorum
- 1 Beğeni
SARIVELİLER'DE KARAMAN OĞULLARI İMAR FAALİYETLERİ
KARAMANOĞULLARININ ERMENEK / SARIVELİLER’DE İMAR FAALİYETLERİ
Karamanoğulları, Anadolu coğrafyası tarihinde 1256 yılından itibaren Beylik (Devlet) olarak yerini alır. Karamaniler Beyliği Beyi, küçük ölçekli nüfusa sahip şehir ve kasabaları her yönüyle imar ede rek, Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezi Konya ve diğer büyük şehirleri Kayseri, Sivas benzeri aynı olanaklara sahip önemli bir merkez olması için çalışır. Ermenek, hükümran bölge dahili Niğde, Aksaray, Konya Ereğli ve Mut.. gibi şehirlerden farklı değerlendirilir. Zira Ermenek, hem stratejik merkez üssü hem de ilk başkent olduğu için, bölgede halkın ihtiyaçlarına cevap vermek, ayrıca imar etmek amacıyla dini, ilmi, sosyal ve kültürel içerikli sadakay-ı cariye türü sanat eserleri fazlasıyla inşa ettirilir. Allah cümle hayır, hasenat sahiplerinden razı olsun. Ermenek’te Osmanlı dönemi sanat eseri yok denecek kadar azdır.
Karamanoğulları Beyliğinin ilk merkezi ve Başkenti Ermenek’te Hoca Ferruh tarafından 1300 y.da Akça Mescid yaptırılır. Bu mescid, Ermenek’te Müslümanların yaptırdığı ilk dini eser olarak bilinir. Hanedanda görevli Emir Rüstem Paşa, Meydan mahallesinde Meydan Camiyi ve Ermenek Saras keri Emre v. Şah, Bednam (Tepebaşı/Halimiye) köyünde “Emre Bey v. Şah Camiyi” yaptırır.
Karamanoğulları Beyliği’nin hanedan üyelerince Ermenek harici şehirlere halkın ihtiyacı için sos yal, ilmi ve dini amaca uygun muhtelif hayır eserleri yaptırmasının yanı sıra Ermenek merkezli yap tırılan ilk hayriye sanat eseri, Şemseddin Mehmet Bey oğlu, Beyler Beyi Bedreddin Mahmut Bey (1301-1311 y.lı) devrinde Ermenek Gülpazar mahallesinde Ulu Camii inşa edilmiştir. Mahmut Bey, bu Camii için muhtelif vakıf eseri bırakmış. Nitekim şehrin çarşısında bulunan dükkanlar, özel mül kiyeti ken sahiplerince mülkiyeti cami için vakfedilir.
Beyliğin Hanedan üyelerince daha sonra Ermenek’te, “Halil Bey Evlad-ı Karaman Sipas” Camisi yaptırılmış. Sipas/ Çınarlısu mahallesinde bulunan Sipas Caminin bakım, onarım ve din görevlilerin giderleri için Ermenek’te muhtelif vakıfların iradı bırakılmış. Halil Bey, aynı zamanda Görmel (A la) Köprüsünün de banisidir. Bu köprünün bakım ve tamiri için Başdere köyünden dört şahıs gö revlendirilmiş ve bu kişiler, köprüye hizmetleri karşılığı için bazı vergilerden muaf tutulmuştur.
Osmanlı Seyyah Evliya Çelebi; “Ermenek’teki en eski Türk-İslam eserlerinin Karamanoğulları’na ait olduğu ve Ermenek’te, 4-Camii, 12-Mescid, 3-Medrese, 6-Mektebi sıbyan, 1-Mevlevihane, 2-Ha mam ve 3-Han bulunduğunu” belirtir. Ermenek ve çevresinde konar, göçerlikten yerleşik düzene ge çen Müslüman Türkmen’ler de, günlük ihtiyaçlarına teşkil ettikleri vakfiye sayesinde çözüm bulur.
Hanedan’dan Ermenek Beyi ve bir dönemde Karamanoğulları Beyler Beyi (Emir) olan Kerimeddin Karaman Bey torunu, Bedreddin Mahmut Bey oğlu Hacı Burhaneddin Musa Bey, Emir olduğu sürede ve ya Ermenek Bey’i iken vaktinin büyük bölümünü Ermenek ve Mut’ta geçirmiş ve Beyliği buralardan yönetmiştir. Bu dönemde, Ermenek merkezde (1339/ 1340 y.da) Tol (Emir Musa) Med reseyi ve kırsal yerleşim Lamos /Lemos Köyünde “Emir Musa Paşa Beğ Camiyi ve Lamos Paşa Zaviyesin” yaptırmıştır. Tol Medrese, Karamaniler’in yaptırdığı ilk, büyük eserdir. Lamos Musa Pa şa Beğ Camii de, hanedan üyesinin Ermenek kırsal yerleşiminde (köyde) yaptırdığı ilk dini eserdir. 1340-1344 yılları arasında inşa edilen cami ve Paşa Zaviyesi, gerek yöresel konumu ve gerekse banisi Emir Burhaneddin Musa Bey’in, mütedeyyin kişiliği, bölgede İslamiyet’in benimsenip geliş mesi için yaptığı hizmet açısından büyük önem arz etmektedir. Bu camii, vakti devrinin Selahattin Camisi hüviyetindedir.
Emir Burhaneddin Musa Bey, hem Tol Medrese ve hem de “Lamos Emir Musa Paşa Beğ Camisi” i çin yüksek gelirli vakfiye bırakır. “Tol Medresenin Vakfiyeleri”, Osmanlı Padişahı II. Beyazıt (Fati h’in oğlu) döneminde Karaman (Sancak) Eyaleti için ilk kez 1500 yılında yaptırılan Tahrir Def terinde (1 No.lu) yer alır. Tol Medresenin Mut, Gülnar gibi şehirlerde mevcut vakfiye gelirleri bir yana, Ermenek Merkez ve kırsal alanında önemli miktarda geliri olan vakfiyeleri de bulunur. Bu vakfiyeler, Tol Medresenin inşasından beş yıl sonra (1344 y.da) Ermenek Kadısı Safiyyüddin oğlu Mevlana Gıyase’ddin’ce düzenlenir. Vakıf Gelirleri, Medresenin bakım, onarım giderleriyle birlikte ayrıca müderris, muid, imam, mütevelli ve eğitilen talebelerin giderleri için harcanır.
Bu bağlamda, Osmanlı Devleti Tahrir Defterlerine göre, Tol Medreseye ait Ermenek merkezde ve Akmanastır, Çavuş, Cenne, Gargara, Görmel, Sarumazı, Adiller, Başdere, Fariske, Lemos, Sarıveli ler, Uğurlu köy yerleşimlerinde bağ, bahçe, zemin arazi türü taşınmaz vakfiyeleri bulunur. Bu vakıf arazilerin bulunduğu mevkiler genelde, “Beğ (Bey) Yeri, Melik Yeri, Paşa Bağı” gibi hanedan ü yelerini betimleyen belirgin isimlerle tanımlanır. Fariske, Adiller, Başdere gibi bazı köylerin tüm gelirinin yarısı (kalan Tımara) vakfa aktarılır. Hatta, konar göçer olarak yaşamlarını sürdüren Mu kadem, Hacı Alaeddin, İkizce ve Mumcıyan cemaatlerinden alınan vergiler de vakfa irat kaydedilir.
Tarihci Dr. Bilal Gök, “Tahrir Defterlerinde; Lamus Musa Paşa Beğ Camii, Ermenek Tol Medre se’nin banisi olan Karamanoğlu Mahmut Bey’in oğlu Burhaneddin Musa Bey tarafından yaptırıl dığına dair, < Vakf-ı Lamus inşa-i Musa Beğ minal-i Karaman ve Vakf-ı Camii der- karye-i La mus bina-i Paşa Musa Beğ an-ümera-i Karaman” ibaresinin kayıtlı olduğun bildirmektedir. Lamos Musa Paşa Beğ Camii’nin de Lamos Köyü ile Uğurlu, Daran ve Fariske Köylerinde vakfedilmiş bağ, bahçe ve ekenek arazileri bulunur. Esasında Lemos’un ekilebilir tüm taşınmazları, bilindiği kadarıyla üç vakıf (Tol Medrese, Lamos Camii ve Karaman merkezli Hacı Ala’eddin Medresesi ve Camii) ile dört Zaviye’nin (Paşa, Şeyh Kasım, Şeyh Ali ve Hacı İsmail) vakfiyesi olduğu görül mektedir. Karaman’da eğleşen Hacı Ala’eddin cemaatından Safer Beğ b. Ömer b. Hacı Ala’ed din’in, Lamos köyünde vakfettiği taşınmazlar içinde en bilineni, HacıAla’eddin Yeri / Hacılar ardı (Hacalardı) boğazıdır.
Lamos Musa Paşa Beğ Camii, Karamanoğulları Beyliği hanedan üyelerinin Ermenek kırsal yerleşi minde (köyde) yaptırdığı ilk dini eser olmasının yanı sıra, günümüzün Sarıveliler İlçesi sınırları içerisinde inşa edilen hem Karamaniler’in ilk eseri hem de bölgede yaptırılan ilk cami olması özelliği taşır. (Esasında sonradan İlçe merkezi (1989) olan Sarıveliler ve köylerinde Osmanlı döne mine ait sadakayı cariye kabilinden eser bulunmamaktadır.) Lamos Camii inşa edildiği tarihte ge nelde konar- göçer vaziyette olan Müslüman Türkmenlerin sosyal ve dini ihtiyaçlarını karşılıyor.
Antik dönemin Çukurbağ Köristanı (Gayisitrus), Fariske Köristanı (Balbasos ) ve Uğurlu Köristanı (Zenonopolis) yerleşkelerini dikkate alınmazsa Lamos, Sarıveliler ilçesinin tarihi süreci Türkmen ler’den de öncesi yüz yılların derinliğine kadar uzanan tek köyüdür. Sarıveliler İlçesi idari organi zasyonunda yer alan diğer tüm köyler, Türkmenler tarafından sonradan kurulduğu için tarihi ezeliyle ilgili geçmişi bulunmaz.
Bu bağlamda; mütedeyyin Müslümanlarca köylerimizde Sadakayı Cariye olarak yaptırılan cami ve mescitlerden vakfiyesi olanlar:
1-BAŞDERE KÖYÜ ULU CAMİİ: Caminin banisi ve inşa yılı bilinmemektedir. İkizceli ve Kızılalili ce maati ve Saruvelüler yörükan aşiret obalarının yöreye önce konar- göçer, sonra daimi yerleş meleri sonucu ihtiyaca binaen Ulu Cami yaptırılır. Başdere Ulu Camii hakkında, 1500, 1518 ve 1522, 1555 yılı Osmanlı Tahrir Defterlerinde bilgi bulunmuyor. Ancak, 1584 yılı Tahrir Defterin de; “Hızır v. Ali ve Hacı Hızır tarafından camiye vakfedilen 1000 akçelik vakfiye gelire sahip oldu ğu, ayrıca Cami imamının mülkiyetinde on adet ceviz ağacı bulunduğu” belirtilmektedir. Bu meblağda camide görevli imama tahsisli olduğu sanılmaktadır.
2-ÇUKURBAĞ CAMİİ: 1500 -1555 yılları arasına ait dört Tahrir Defterinde Camiyle ilgili bilgi bu lunmadığı halde, 1584 yılı Tahrir Defterinde Caminin; Melek Hatun’un, her Cuma gecesinde kendi ruhu için Yasin-İ Şerif okunması amacıyla vakfettiği yıllık 200 akçelik geliri olduğu, ayrıca vakfiye olan bir kıta bağın gelirinin de cami imamının tasarrufunda bulunduğu belirtilmektedir. Çukurbağ’da ayrıca Şeyh Halil b. Şeyh İsmail Zaviyesi’ de vardır. Banisi Şeyh İsmail. Bir dönüm tarla ve Yer köprü’deki bağ vakfiyeleridir.
3-LEMOS EMİR MUSA PAŞA BEĞ CAMİİ: Caminin; Daran’da on kıta (dönüm) tarla geliri, Uğurlu’da Hatıp yeri, Köristanda tarla, Lemos Köyünde, Asmalu bağ, Faki bağı, bahçesi, Halil Beğ bağı, Kapılı bağ, Müslih bahçesi, Bağçe-i Cellah, Ömer yeri, Boyalıca tarla, Medrese ve Tekke yeri vakfiyeleridir.
4-BAŞDERE DERZİLER MESCİDİ: Başdere Köyünde bulunan Mescidin banisi ve yapım yılı belli değildir. Sadece 1584 yılı Tahrir Defterine göre; İmam tasarrufunda vakfiyesi vardır.
5-FİT/FET KÖYÜ YUSUF MESCİDİ: Mescid, Yusuf isimli bir soydaş tarafından sadakayı cariye ola rak yaptırılmıştır. 1584 yılı Tahrir Defterine göre; yıllık bin akçelik vakfiyesi olup imam tarafın dan sarf olunur.
6-GÜNDER ŞEYH PAŞA MESCİDİ: Mescid; Şeyh Şuca oğlu Şeyh Paşa tarafından 1449 yılında sadakayı cariye olarak inşa edilmiştir. Mescidin bitişiğinde ayrıca Şeyh Paşa zaviyesi bulunur. Günderde beş dönüm vakfiyesi olup geliri, mescid ve zaviye için sarf olunmaktadır.
7-HACILARARDI: Günümüzün Fariske, Uğurlu, Lemos ve Günder Köyleri sınırları içinde akan Fariske Çayı boyunca uzanan vadi boğazın ekenek bağ, bahçe ve tarlaları Yiva boyundan HacıAl a’eddin cemaatının mülkiyetindedir. Bilahare merkezi Karaman’da olan cemaat önderlerinden Safer Beğ b. Ömer b. HacıAla’eddin bu boğazı; Karaman HacıAla’eddin Medresesi ve Camii adı na vakfeyler. Vak feyleyen cemaatın adından dolayı, “HacıAla’eddin Yeri” olarak söylenen bu yerin adı zaman içinde, “Hacılar ardı” veya “Hacalardı” şekline dönüşerek günümüze ulaşır.
8-LEMOS KÖYÜ ZAVİYELERİ: Lemos’ta; Emir Musa Paşa Camii yerleşkesi içinde bulunan “Paşa Zaviyesi”nden başka şahısların sorumluluğunda; Şeyh Ali Bey, Hacı İsmail ve Şeyh Kasım Zaviyeleri bulunur. Bu zaviyelerin de Lemos Köyünde, bağ, bahçe ve tarla türü vakfiyeleri var.
Sarıveliler, Fariske, Uğurlu, Daran, Adiller, Mençek, Civler, Mulumu köylerinin cami ve mescitle ri ne ait vakfiye bulunmamaktadır. Bu nedenle bu köylerin cami ve mescitleri Tahrir Defterinde yer almıyor. Ancak, bu köylerin cami ve mescitlerinde görevli imam, müezzin ve vergiden muaf görev lilere (Danişmend ve muhassıl.. gibi) ait bilgiler 1555 tarihinden sonra Tahrir Defterinde yer alma ya başlamıştır.
Ömrü yaşamlarında gerçekleştirdiği hayır hasenatlardan başka yaşarken yaptırdıkları Sadakayı Cariye türü hayır eserlerini vakfiyeleriyle yaşatmak suretiyle bunlardan istifade eden mütedeyyin Müslümanlar’ın ihlaslı dualarına nail olabilmek ve bu dualar sayesinde Amel Defterini sırat-ı Müs takime kadar açık tutabilmek amacıyla dünya malını Allah rızası için vakfeyleyen tüm soydaşları mızın ruhu şad olsun.
MAYIS- 2020
Süleyman Lemos Yıldız
YORUMLAR
Henüz yorum yapılmamış.