“Hanlar Hamalar, Selçuklu Mimarisi, Kümbetler ve Tarihi Eserlerin Yeridir Bitlis” / Antalya Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Sayın Vedat YAPA ile röportaj.

• 21 Aralık 2017 Perşembe 18:05:35

13 Bitlis; Türkü, şiir ve öykülere konu olan Beş Minare’si, Süphan Dağı, tarihi görkemiyle merkezinin ortasında bulunan kalesi ve Orta Asya Yörük Türk çadırlarının görüntüsünü andıran Ahlat Kümbetleri ile karşılıyor bizi.
***
Dünya düzeyinde dereceye girmiş Adilcevaz’da üretimi yapılan cevizi, ülkemizin en büyük gölü olma özelliğini koruyan Nemrut Krater Gölü’nü barındıran ve doğal gözeliklerin ortasında kurulan yerdir. Ayrıca “Haksızlığı hak zanneden adamlara karşı hak dâva etmek, hakka bir nevi haksızlıktır.” Diyen Said NURSİ’nin memleketidir Bitlis.
***
Bitlis ilimizin farklı topografyasında konumlanan geleneksel konutların kentsel görüntüsü ve anıtsal yapılarıyla geleneksel bir mimari zenginliğine sahiptir. Geçmişteki insan etkinliklerinin temel belgesini oluşturan arkeolojik mirasların kentidir. Örneğin Bitlis Beş Minare, dünya mirasına girmemiş olsa da kuşkusuz girmeyi hak eden ve ülkemizin değişmeyen simgelerinden biridir. Ancak tarihi beş minareden birinin nerede olduğu, ne zaman yıkıldığı bilinmemekle beraber bazı bilgilere göre diğer dört minarenin de bakımsızlıktan yıkılma tehlikesiyle ayaktalar. Özgün işlevini yitiren beş minarelerin günümüz koşullarına uygun ve yapıldığı dönemin özellikleriyle bağdaşan doğru bir işlevle onarılırsa toplumumuza ve tarihimize önem kazandıracaktır. Çünkü gelişimleri ve insanlığın kültürel ile sosyal yaşantılarını görme bakımından çok önemli olan arkeolojik miraslar, ülkelerin ve toplumların manevi değerlerinden biridir. Tarih ve kültürel yapının içinde yer alan değerlere milli ve toplumsal değerler de demek mümkündür.
***
Bitlis Geleneksel Evleri, tarihin en önemli arkeolojik mimari yapıların arasında yer alırlar. Yapılan bazı araştırmalara göre geleneksel konutlar hakkında kapsamlı bir çalışmanın yapılmamasından dolayı tarihi evleri gittikçe yok oluyor. Bitlis ilimizde sayıları binlerle ifade edilen tarihi evlerden günümüze 244’ü tescilli 435 kültür varlığı ulaşabilmektedir. Sürdürülebilir koruma ilkelerine göre anıtsal yapıların çağdaş kullanımlara adapte edilmesi işlev-yapı-çevre ilişkilerine bağlıdır. Günümüz ve gelecek nesillerin yararına yönelik arkeolog ve diğer bilim adamları, özel veya kamu girişimcileri tarafından, alanın kullanıcıları ile anketlerin yapılmasını, geleneksel kent dokusu ve geleneksel evlerin sürdürülebilir korumasına ilişkin detaylı çalışma yapmalarını dileriz.
***
13. haftamızda, Antalya Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Sayın Vedat YAPA bizlere kendi dernek faaliyetlerini ve Bitlis ilimizin özelliklerini anlatacaklar.

Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği hangi amaçlarla kuruldu?
-Hande Hanım öncelikle bize bu fırsatı verip Bitlis’imizin tanıtımına katkı sunduğunuz için size yönetim kurulu adına teşekkür ederim.
Dernek kuruluş tüzüğüne bağlı olarak Antalya’da yaşayan tüm Bitlis’lileri bir arada tutmak, acılarını ve sevinçlerini paylaşmak, örf adet ananalerini sürdürmek amacıyla 1998 yılında “Antalya Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği” kurulmuştur. Sosyal ve kültürel amaçlı geliştirmek, kültürel değerlerimizi korumak ve Bitlis ilimiz kültürünü ülke düzeyinde tanıtmak için buradayız.
Birazda kendimden bahsedeyim. 1953 Bitlis doğuluyum. 27 yıl Bitlis Milli Eğitim Müdürlüğünde çalıştıktan sonra 2000 yılında emekli olup Antalya’ya yerleştim. 2001-2003 arası 2 yıl 2006 yılından itibaren devam eden başkanlığımda hemşerilerime hizmet etmekten hep mutluluk duydum ve haz aldım. Hemşerilerim uygun gördükleri sürece onlara hizmet etmekten gurur duyacağım.
Peki, bizlere biraz faaliyetlerinizi anlatır mısınız?
-Dernek faaliyetlerimizin arasında genel konular dışında sosyal ve kültürel etkinlik içinde birlik ve beraberlik duygularımızı izinde tutmak amacıyla dayanışma geceleri, piknik ve kadınlar kolu tarafından organize edilen çay partileri düzenlemekteyiz. Derneğimiz bünyesinde oluşturduğumuz mesaj sistemiyle cenaze, kan ihtiyacı vb. konularda hemşerilerimizi bilgilendirmekteyiz. Ayrıca derneğimiz Anadolu Hemşeri Dernekleri Platformu üyesi olup platformca düzenlenen festivallere katılıp ilimizin tanıtımına katkı vermekteyiz. Ve bunlar faaliyetlerimizden sadece birkaçıdır.
Bitlis denilince akla ilk gelen nedir?

-HANDE HANIM TÜRKİYE’NİN HERHANGİ BİR YERİNDE BİTLİS DENİLDİĞİ ZAMAN İLK AKLA 5 MİNARE GELİR DERLER. BEN BUNLARLA SIK SIK KARŞILAŞIYORUM. AMA BANA SORARSANIZ 5 MİNARE İLE BİRLİKTE DÜRÜSTLÜK, SEVECENLİK, ÜLKESİNE VE VATANINA BAĞLILIK, SADAKAT VE HERŞEYİN TEMELİNDE SEVGİ GELİR. BİTLİS İNSANI MERTTİR, DÜRÜSTTÜR, İNSANCIL TARAFI ÇOKTUR. BİTLİS’E GÖREVLİ OLARAK GELENLER BİR GELİRKEN AĞLARLAR BİRDE GİDERKEN AĞLARLAR. BÜRYAN KEBABI AKLA GELİR, NEMRUT KRATER GÖLÜ, MEŞHUR BİTLİS KALESİ, HANLAR HAMALAR, SELÇUKLU MİMARİSİ, KÜMBETLER VE DAHA BİR SÜRÜ SAYAMAYACAĞIMIZ ESERLER AKLA GELİR.

Bitlis ismi nereden gelme?

-İSMİNİ MAKEDONYA KRALI BÜYÜK İSKENDER’İN ŞEHİRDEKİ KALEYİ YAPTIRDIĞI KOMUTANLARINDAN BETLİS’DEN GELMEKTEDİR.
TARİHSEL YAPILARIN AĞIRLIKTA OLDUĞU BİR VADİ İÇİNDE KURULDUĞUNDAN VADİDEKİ GÜZEL ŞEHİR DİYE ANILIR.

Bitlis’e özgü kültürel faaliyetler nelerdir?

-BİTLİS KÜLTÜREL FAALİYETLERİNİN BAŞINDA ÜLKEMİZDE VE AVRUPA’DA BİR ÇOK BAŞARIYA İMZA ATMIŞ OLAN HALK OYUNLARIMIZ GELMEKTEDİR.
8 AĞUSTOS BİTLİS’İMİZİN DÜŞMAN İŞGALİNDEN KURTULUŞUNUN ETKİNLİKLERİ HER YIL DÜZENLENMEKTEDİR.
KAYAK SPORUNUN İLERİ DÜZEYDE OLMASI,
TANITIM AMAÇLI GÜNLERİNİN SIK SIK YAPILMASI,
İLİMİZ YÖRESEL ÜRÜNLERİNİN ÜLKEMİZDE TANITIMA KATKI SUNMASI BAŞLICA FAALİYETLERİMİZDİR.
AYRICA ÇEŞİTLİ KENTLERİMİZDE İKAMET EDEN HEMŞEHRİLERİMİZLE OLUŞTURDUĞUMUZ BABA OCAĞI BULUŞANLARI GRUBUMUZLA HER İLİMİZİ ZİYARET ETMEKTE, KÜLTÜREL FAALİYETLERİMİZE KATKI SUNMAKTAYIZ.
ÖRF ADET VE GELENEKLERİMİZİ ÜLKE DÜZEYİNDE SOSYAL PAYLAŞIM ARAÇLARI İLE İLİMİZİ BİRÇOK KİŞİYE TANITMAYA KATKI SAĞLAMAKTAYIZ.

Daha önce sizleri radyo programıma davet ettiğimde, Beş Minare ile ilgili bir baba ve oğlun hikayesini anlatmıştınız. Rica etsem tekrar anlatabilir misiniz?

ŞEHRİMİZ RUS İŞGALİ SIRASINDA BİR HAREBE GÖRÜNTÜSÜ ALIR, DÜŞMANIN ÇEKİLMESİNDEN SONRA SAVAŞ ESNASINDA BİTLİS’TEN KAÇAN BİR BABA VE OĞUL BİTLİS’E DÖNMEK İÇİN YOLA ÇIKARAK ŞEHRE HAKİM KONUMDAKİ DİDEBAN DAĞI ETEĞİNE VARIRLAR. BABA ŞEHİRDE CANLI KALIP KALMADIĞINI ÖĞENMEK İÇİN OĞLU’NU ŞEHRE GÖNDERİR. BİR SÜRE SONRA OĞLU GERİ DÖNER VE UZAKTAN BABASINA ŞÖYLE SESLENİR “ŞEHİRDE YAŞAMA DAİR HİÇ BİR İZ YOK, SADECE BEŞ TANE MİNARE AYAKTA KALMIŞ” DER. BUNU DUYAN BABA YIKLIR, DİZ ÇÖKER VE BİR AĞIT YAKARAK OĞLUNU YANINA ÇAĞIRIR.
BİTLİSTE BEŞ MİNARE,
BERİ GEL OĞLAN BERİ GEL.
YÜREĞİM DOLU YARE
BERİ GEL OĞLAN BERİ GEL.
BU AĞIT ZAMANLA TÜRKÜ VE MANİLERE KONU OLARAK GÜNÜMÜZE KADAR GELİR

Bitlis’i diğer illerimizden ayıran özellikleri nelerdir?

-BİTLİS DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE VAN GÖLÜ’NÜN BATISINDA, DENİZ SEVİYESİNDEN 1550 METRE YÜKSEKLİKTE, VADİ İÇİNDE KURULMUŞ, 7000 YILLIK TARİHİ KÜLTÜRÜ’NÜ GÜNÜMÜZE KADAR TAŞIMIZ MEDENİYET YUMAĞIDIR.
BİTLİS TARİHİ; NEOLOTİK ÇAĞDAN BAŞLAYARAK URARTULAR, MAKEDONYA KRALI İSKENDER, PERS, ASUR, MED, BİZANS, SELÇUKLU VE OSMANLI MEDENİYETLERİNİN KUCAK KUCAĞA BÜTÜNLEŞTİĞİ SİNESİNDE ENGİN BİR TARİH HAZİNESİ YATAN, AÇIK BİR HAZİNE KONUMUNDA BİR İLDİR.

Bitlis’in turistik yerlerini kısaca tanıtır mısınız?

-BİTLİS KALESİ, SELÇUKLU MEZARLIĞI, NEMRUT DAĞI VE KRATER GÖLÜ, İHLASİYE MEDRESESİ, BİTLİS TARİHİ EVLERİ, AHLAT HARABE ŞEHİR, AHLAT BAYINDIR KÜMBETLERİ, AHLAT ABDURRAHMAN GAZİ KÜLLİYESİ, SÜPHAN DAĞI, ŞEREFİYE KÜLLİYESİ, EL-AMAN KERVANSARAYI, KÜFREVİ KÜMBETİ.

Bitlis’in yöresel yemekleri ve özellikleri nelerdir?

-BÜRYAN KEBABI, BİTLİS KÖFTESİ, HAS DOLMASI, KATIKLI DOLMA, ÇORTİ TAPLAMASI, CİĞER TAPLAMASI, GARİ AŞI, GEBOL, JAĞLI YUMURTA, ETLİ KEŞKEK, GILORİK.
***
Bizlere dernek faaliyetleri ile Bitlis ilimize büyük katkı sağlayan çalışmalarını ve ilimizin özelliklerini eksiksiz anlatan Antalya Bitlis Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Sayın Vedat YAPA’ya sosuz teşekkür eder ve saygılarımızı sunarız.
***

Bitlis
Yukarısı Süphan Dağı, kalesi ortayı alır,
Dibedan, Nemrut’un yüksekliği kenarı süsletir,
Doğal yapı, kıyıdan akan göller dizayn yaratır.
Kral Lat’ın kızı, babasına yaktığı ağıt mıdır?
Ahlat Kümpetleri, tarihi desenlerle anlatır.

Neolitik döneminde de varmış, yedi bin yıllık,
Ahlat Müzesi’nde ruh dünyayı gezermiş, bir anlık.
Kalesini kurmuş, İskender’in baş komutanı Lis.
Kimi Bağeş sözcüğünden türemiş, geçmişe tanık,
Soyluların namından alınmış, nettir adı: Bitlis.

Birçok kez yenilmişte olsa, düşmanlar yine gelir.
Mustafa Kemal Paşa, Mehmet’ler ordusu yetişir,
Ağustos’un başında, birlikle savaşlar verilir,
Sekizinci gün sonunda, istiklaline kavuşur.
Atamızın değerini Bitlis’liler iyi bilir.
***
Hande Hamdiye Ağırman
Önce Vatan Gazetesi