Türk-İslam âlimleri serisi – 30



BATTANİ
D. 850 – Ö. 926

Harran’ın Battan kasabasında doğmuştur,
Tam adı; Muhammed bin Cafer bin Sinan
Er-Rekki el Harani diye yazılıdır.
Ebu Abdullah künyesi ile nam bulmuştur.

Doğduğu yer nedeniyle Battani dendi,
Garp onu “Albategnius, Albategni” bildi.
Urfa topraklarının has gülü denilmiş,
Dünyanın en ünlü yirmiden birisiydi.

Lakabı Es-Sabi soyuna nispet denmiş,
Böylece Sabi dinine mensup bilinmiş,
O Müslüman ilim öncüsü bir dahidir,
Güneş yılını da hesaplayan bir ilkmiş.

Fırat Nehri kıyısında Rakka şehrinde,
Gökyüzünü incelemiş gözlem evinde,
Trigonometrinin kurucusu denilmiş,
Hesaplamış Kopernik’ten beş asır önce.

Sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjant demiş,
Bir yılı altmış beş gün diye hesaplamış,
Dakika, saniye, salise de tam tutar,
Zatü’l- Halak’ı icat edip çalıştırmış.

Müminler için Kıble tayini yapmıştır,
Boylam ve enlem hesabını tutturmuştur,
Astronomik cetveli (Zic) hazırlamış,
Trigonometriyi çok iyi kullanmıştır.

Matematikte Yunan kirişi yerine Sinüs,
Kotanjant ile dereceli tablo yapmış,
Ay’ın boylamdaki hareketini hesaplar,
Güneş ve Ay’ın görünür çapını ölçmüş.

Ay’ın tutulma derecesini bilmiştir,
Dik üçgenleri matematikle tarif etmiştir,
Sıfırdan doksan dereceyi hesaplamış,
Cebir çözüm metodunu uygulamıştır.

Onun buluşları Batıda okutulmuş,
Kopernik, Kepler ve Galile saygı duymuş,
Tycho Brahe Battani’den yararlanmıştır.
Eserleri Latinceye çevrilip basılmış.

“Kitabe’l Zic” de elli yedi bahisten söz var,
Âlimler astronomide üstün eser sayar,
İlimde bu eser önemli bir kaynaktır,
Dünya dillerinde bu eser baskı yapar.

Astronomiye dair pek çok eser yazmış,
Yıldız kategorilerini hesaplamış,
O zaman Batıda rasathane bile yok,
Asırlar sonra da faydasını anlamış.

Gibbs ve Kremers Battani’ye övgü yaparlar,
Erich Bell bu büyük zekâya saygı duyar,
Fransız Laland onu övgülerle anmakta,
Sarton ise Müslüman bir âlim diye anar.

Philip K. Hitti “beş asır sonra anladık” der.
Biruni de Battani’ye övgüler dizer,
Batıya bilimi Müslümanlar öğretmiş,
“Batı ilmi bilmezdi” diyor Jacques Risler.

Batıya biz öğrettik ilmi,
Aldılar altımızdan kilimi,
Sermaye sanıp hep konuştuk,
Bizlerde horladık âlimi.

Sormalı insan kendisine,
Vardı mı ilim medresesine?
Şetmetmeyi ilke edinir,
Hayran kalır Garbın ilmine.

Zatü’l- Halak: Dünyada yapılan ilk duvar saati.
Kitabe’l – Zic: Battani’nin astronomi cetveli kitabı.
Şetmetmek: Sövüp saymak, küfürleşmek.

Şair, Araştırmacı, Yazar: Abdullah Yaşar Erdoğan

Battânî, ilimdeki gâyesini şu esas üzerine bina eder: “İnsan, Allah’ın (cc) varlığını, birliğini, kudretini ve eserlerinin mükemmelliğini başta astronomi olmak üzere, ilimler sayesinde öğrenebilir. Meselâ şu görünen yıldızlar, üstünde yaşadığımız bu dünya ve dünyanın hareketleri Allah’ın (cc) varlık ve birliğinin açık bir delilidir.”
Onsekizinci asrın Fransız astronomu Laland Battani için der ki: "Beşer, ALLAH´ın birliğini ispata, O´nun emsalsiz büyüklüğünü, yüce hikmetini, muazzam kudretini ve eserinin mükemmeliyetini anlamaya yıldızlar ilmi sâyesinde muvaffak olur."