Teracim-i Ahval-i Felasife (Filozofların Biyografileri)

Bir zamanlar, filozof denildi mi , bundan dinsiz, derbeder, serseri birtakım insanlar anlayanlarımız pek çok idi. Hamd olsun, şu ilerleme dönemimizde kadınlarımız dahi şimdi bunu anlıyorlarsa da, meşhur filozofların biyografilerine dair kısa pasajlar yazarak namlarını bu zamana kadar bırakmış olan o filozoflara dair biraz bilgi vermek istedik.
Pek eski zamanlardan beri Babil, Hint ve Mısır'da hikemi ilimlere revaç olup, ancak oralardaki hikemi ilimler layıkıyla aleme yayılamamıştır. Hikmeti dünyaya yayan, Yunan hakimleridir. Şeylerin hakikatleri, nitelikleri ve hallerini kavramak için iki ekol vardır. Birisi, mantık kurallarına göre söz etmek ve düşünmektir. Bu yola girmiş olanlar, eğer bir dine sarılıyor iseler, onlara " mütekellimin " denilir. Sarılmıyorlar ise, " meşş'aiyyun" denilir. İkincisi, riyazetler ve teveccühler yoludur. Bu yola girmiş olanlara bir dine sarılıyor iseler, "sufiyye" ve sarılmıyorlar ise, "irakiyyun" denilip bunların ikisi de kalp aynalarını tasfiye ederek, ilahi sünühata mazhar olmak üzere ruhani aleme teveccüh etmiş olurlar. Ancak hak dine sarılmış olanların kalp aynalarını düzgün ve olmayanların aynaları çarpıktır.
-Fatma Aliye Hanım