Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi 8. Cilt

Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi’nin sekizinci ve son cildi ile insanlık tarihinin en önemli dönemeçlerinden birini almış oluyoruz. Edward Gibbon bu son cildin ilk üç bölümünde İstanbul’un fethine giden meşakkatli yolu anlatıyor. Bizans’ın içinde bulunduğu toplumsal, siyasal ve ekonomik karmaşayı, Batı’dan beklediği ama bir türlü gelmeyen yardımları, Batı’daki cumhuriyet ve krallıkların Bizans’a karşı umursamazlığını ortaya seriyor. Bu bölümlerde ayrıca Osmanlı’nın artık bir imparatorluk olarak anılmasına giden sürece, gerçekleştirilen siyasal, askerî ve ekonomik düzenlemelere ve nihayetinde İstanbul’un kuşatılmasına değiniyor.
İstanbul’un fethiyle birlikte Gibbon, dikkatini Batı Hristiyan dünyasına veriyor ve son üç bölümü papalık mücadelelerine, Roma’da yöneticiler, soylular, din adamları arasında yaşanan kargaşalara, gerçekleştirilen konsillere vb. ayırıyor. Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi’nin son noktasını ise şu sözlerle koyuyor: *Hayatımın yirmi yılını meşgul eden ancak kendi arzularıma göre yetersiz kalan bu çalışmayı ilk olarak Capitolinus’un kalıntıları arasında düşündüm ve nihayet halkın merakına sundum.*