Muhalif İslamın 1400 Yılı: İsmaililer

Daha fetihlerin getirdiği zafer coşkusu dağılmadan, Müslümanlar için kendilerinden önceki dinlerin inananlarını uğraştıran eski soruyla yüzleşmenin zamanı gelmişti: Her şeye gücü yeten ve adil bir Allah`ın yarattığı ve doğrudan ya da dolaylı müdahalelerle yönettiği bir dünyada haksızlık ve zulme yer var mıdır?
Emevilerin sert ve çıplak iktidarı bu soruya kuşkuya yer bırakmayacak biçimde yanıtladı. Bu sert ve açık yanıt birçok Müslümanı soru sormaktan vazgeçirecek nitelikte olsa da, bir azınlık sorgulamaya ve yanıt aramaya devam etti.
İsmaililik, İslam dünyasında iktidarın, özgürlükten ve zenginlikten uzak kalan, İslam adına kutsanan ve tanrısal iradeyle açıklanan düzenin kendi zararlarına işlediğini gören bir Müslüman kesimin, "Allah`ın yarattığı ve yönettiği" bir dünyada mahrum konumlarını ve düzene yönelik eleştirilerini, Allah`ın kudretine halel getirmeksizin ortaya koyma yönünde giriştiği büyük ve uzun soluklu bir çabadır.
İslam dünyasının savaşlar, iç savaşlar, istilalar, haneden değişiklikleriyle kurulan ve kurumlaşan hiyerarşik toplumsal yapısında, bu hiyerarşinin en alt katına itilerek siyasal düzenin dışında bırakılan ezilen yığınlardan kaynaklanan bir hareket olarak İsmaililiğin, hakim zihniyetin hışmını çekmesi olağandı. Ezilen sınıfların her siyasal temsilinde olduğu gibi, İsmaililiğin de ezilenlerin tümünü değil, ancak harekete geçmeye daha hazır "öncülerini" örgütleyebilen bir azınlık oluşturmasına rağmen, bu olgu, "yöneten çobanlar ve güdülen sürü" olarak iki temel sınıf şeklinde çizilen klasik İslam (Doğu) siyaset şemasını bozan bir ayrılıktı.