İstanbul’a Geliş ve Baskı Altında Düşünce
Manastır Askeri İdadisi'ni başarıyla tamamlayan Mustafa Kemal, 1899 yılında, imparatorluğun kalbi olan İstanbul'a geldi. Buradaki eğitimi, önce Harp Okulu'nda, ardından Harp Akademisi'nde devam edecekti.
İstanbul, II. Abdülhamid'in yoğun baskı ve istibdat yönetimi altındaydı. Gazeteler sansürlü, siyasi tartışmalar yasaktı. Ancak bu baskı, genç ve vatansever subay adaylarının düşünce dünyasını köreltmek yerine, daha da keskinleştiriyordu. Ülkenin içinde bulunduğu kötü gidişat, gençlerin en önemli "yasak konusu" ve "gizli dersi" olmuştu.
Mustafa Kemal, sadece askeri eğitim almakla kalmıyor, aynı zamanda bu gizli düşünce çemberlerinin de merkezine yerleşiyordu. Arkadaşlarıyla gizlice buluşuyor, yasak yayınları okuyor, İmparatorluğun neden çöktüğünü ve nasıl kurtarılabileceğini tartışıyordu. Harp Akademisi, onun için sadece bir okul değil, aynı zamanda bir fikir kulübü haline gelmişti.
Onun keskin zekâsı, mantığı ve etkileyici hitabet yeteneği, kısa sürede arkadaş çevresinde onu doğal bir lider yaptı. O, sadece konuşan değil, fikirlerini eyleme dönüştürmeye istekli olandı.
İlk Siyasi Hareket: Vatan ve Hürriyet Cemiyeti
Mustafa Kemal, 1905 yılında Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle Harp Akademisi’nden mezun oldu. Teoriyi pratiğe dökme zamanı gelmişti. Ancak mezuniyetten kısa süre sonra, yaptığı siyasi faaliyetler nedeniyle göze battı. İstanbul'daki gizli toplantıları ve fikirleri, sarayın jurnalcileri tarafından rapor edilmişti.
Bu durum, onun İstanbul'da kalmasını engelledi. İlk görev yeri, imparatorluğun ücra bir köşesi olan Şam'daki Beşinci Ordu olarak belirlendi. Bu, sarayın onu merkezden uzaklaştırma çabasıydı.
1905 yılı, Mustafa Kemal’in ilk siyasi hamlesine sahne oldu. Şam’ın çöken imparatorluğun umutsuzluğunu yansıtan atmosferinde, bu duruma kayıtsız kalamazdı. Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurdu.
Cemiyetin amacı basitti ama devrimciydi: Vatanın kurtuluşu için asker-sivil aydınları bir araya getirmek ve meşrutiyetin yeniden ilan edilmesini sağlamak.
Gizli Örgütlenme ve Selanik Bağlantısı
Şam, siyasi faaliyetler için zor bir yerdi. Merkezden uzaktı ve sıkı kontrol altındaydı. Mustafa Kemal, bu zorlu şartlarda bile yılmadı.
Cemiyeti kısa sürede organize etti, ancak daha etkin olabilmek için merkeze yakın olması gerektiğini biliyordu. Onun asıl hedefi, daha özgür bir siyasi ortama sahip olan, fikirlerinin doğduğu yerdi: Selanik.
Bir yolunu bulup gizlice Selanik'e geçti ve burada Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'nin önemli bir şubesini kurdu. Ancak Selanik’te, aynı amaçlar için kurulmuş, daha büyük ve güçlü bir yapı vardı: İttihat ve Terakki Cemiyeti.
Mustafa Kemal, vatanın kurtuluşu için güç birliğinin şart olduğunu görüyordu. Bu nedenle, kendi cemiyetini Selanik'teki İttihat ve Terakki'nin içine gizlice dâhil etti. Bu birleşme, onun siyasi kariyerinde bir dönüm noktası oldu. Artık ülkenin geleceğini belirleyecek, en etkili gizli örgütün içinde yer alıyordu.
Ancak, İttihat ve Terakki'nin askeri hiyerarşiye fazla karışan, iç siyasete odaklanan yapısı, Mustafa Kemal’i kısa sürede rahatsız etmeye başladı. Onun askeri dehası, siyasetten uzak durup ordunun modernleşmesi gerektiği yönündeydi.
Genç Kurmay Yüzbaşı, artık sadece kâğıt üzerinde değil, fiilen siyasi ve askeri mücadele alanına adım atmıştı.