Bir toplumun tarihi, yalnızca resmî belgelerden ve iktidarın kaleminden çıkan satırlardan ibaret değildir. Gerçek tarih; çoğu zaman görmezden gelinen, susturulmaya çalışılan ve hafızanın en derin köşelerinde gizlenen sözlü geleneklerde, deyişlerde ve ağıtlarda saklıdır. Bu kitap, Adıyaman’ın Xısor Aşireti’nin hikayesini, tam da bu görmezden gelinen alandan çekip çıkarma gayretiyle ortaya çıktı.
Kayıp Bir Sesi Kaydetme Zorluğu
Xısor Aşireti üzerine yapılan bu çalışma, geleneksel tarih yazımının ötesinde zorlu bir meydan okumayı beraberinde getirdi. Xısor, tarih boyunca inancını (Alevilik), dilini (Kürtçe Kurmancî) ve siyasi duruşunu merkezin baskısından korumak için gizliliğe (takiye) başvurmuş bir topluluktur. Bu durum, onların tarihi kayıtlarının kasıtlı olarak seyrek, dağınık ve çoğu zaman resmi belgelerde "isyancı" veya "rafızi" gibi damgalayıcı ifadelerle anılmasına neden olmuştur.
Dolayısıyla, bu kitabın en temel metodolojisi, arşiv belgeleriyle birlikte sözlü tarihi yan yana getirmek olmuştur. Aşiret büyükleriyle, pirleriyle ve kanaat önderleriyle yapılan derinlemesine görüşmeler, Şah İsmail'in etkisi altında yaşanan 16. yüzyılın travmasını, Osmanlı'nın zorunlu iskân politikalarını ve Cumhuriyet dönemi asimilasyonunu yaşayan kuşağın kendi ağzından kayıt altına almıştır. Bu kayıtlar, yazılı tarihin boş bıraktığı yerleri dolduran, kültürel ve inançsal bir zenginliği temsil etmektedir.
Bir Borcu Ödemek
Bu eserin varlık sebebi, iki yüz yıldır süren bu tarihi ve kültürel borcu bir nebze olsun ödemektir. Amacımız, Xısor'u izole bir sosyolojik olay olarak değil, Anadolu Aleviliğinin, Kürt kimliğinin ve Sol siyasetin kesişim noktasında yer alan, canlı, dinamik ve direnişçi bir topluluk olarak sunmaktır. Kitap, Xısor’un kimliğini oluşturan Ağuîçen Ocağı’nın manevi otoritesinden, büyük şehirlere göçün getirdiği dil ve kimlik krizine kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.
Bu kitap; tarihlerini, inançlarını ve direnişlerini anlatarak "Kızıl Hızırlar" kimliğini gelecek kuşaklara bir miras olarak bırakma çabasıdır. Okuyucudan beklentimiz, bu metni sadece bir tarih incelemesi olarak değil, yüzyıllardır süren bir kültürel hayatta kalma savaşının samimi bir ifadesi olarak okumasıdır.
Bu zorlu ve anlamlı yolculukta emeği geçen, sözlü tarihini paylaşan, kapılarını açan tüm Xısor Aşireti üyelerine ve destek olan tüm akademik çevreye en derin saygı ve şükranlarımızı sunarız.

Hüseyin TURHAL
Yazar