3.1. İbadet Kavramının Genişliği
Kur'an'da ibadet kelimesi, dar anlamda ritüelleri (Namaz, Oruç, Hac) ifade etse de, temel teolojik anlamı kulluk, boyun eğme ve teslimiyettir. Yaratıcının rızasına uygun olan her bilinçli eylem, ibadet kapsamına girer.
Kur'an'daki İslam'da ibadet; manastırlara çekilmeyi veya dünyadan el etek çekmeyi gerektiren mistik bir pratik değil, dünya hayatını Allah'ın emirleri doğrultusunda düzenleme çabasıdır.
Zâriyât, 51:56: "Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım."
Bu ayet, yaratılışın nihai amacını tanımlar. Kulluk, sadece seccade üzerinde geçirilen zamanla sınırlı değildir; dürüst ticaret yapmak, adaleti gözetmek, helal rızık peşinde koşmak, ilim öğrenmek ve aileye iyi davranmak da bu geniş ibadet tanımının parçalarıdır.
İbadetlerin Amacı: Takva ve Arınma
Kur'an, temel ritüel ibadetlerin (Namaz, Oruç) amacını net bir şekilde ortaya koyar: Takva sahibi olmak ve nefsi arındırmaktır.
Namaz (Salât): İnsanı kötülükten ve hayâsızlıktan alıkoyması (Ankebût, 29:45) ve Allah'ı anma (Zikir) eylemidir. Bu, bireyin günlük hayatın karmaşasında Tevhid bilincini taze tutmasını sağlar.
Oruç (Sıyam): Takva bilincini geliştirmek (Bakara, 2:183) ve iradeyi güçlendirmek için bedeni bir eğitimdir.
Zekât ve Sadaka: Malı ve nefsi arındırmak (Tevbe, 9:103) ve sosyal adaleti sağlamaktır.
3.2. Dua: Doğrudan İletişim Hattı
Kur'an'daki İslam'ın en merkezi ve aracı kabul etmez pratiği Duadır. Dua, kulun Allah ile arasına hiçbir aracı, peygamber, veli veya mezhepsel otorite koymadan kurduğu doğrudan, samimi ve kesintisiz iletişimdir.
Dua, yalnızca bir dilek listesi sunmak değil, aynı zamanda kulluğun itirafı, acziyetin bilinci ve Allah'a tam teslimiyetin ifadesidir.
Bakara, 2:186: "Kullarım, sana beni soracak olurlarsa, şüphesiz ben (onlara) yakınım. Bana dua ettiği zaman, dua edenin duasına cevap veririm..."
Bu ayet, Hüseyin Turhal'ın kitabının temel tezini destekler: Allah, kuluna çok yakındır ve araya bir aracıya gerek yoktur. Dua, aynı zamanda Kur'an'ın öngördüğü aktif yaşam felsefesinin de bir parçasıdır; insan, üzerine düşeni yaptıktan sonra sonucu Allah'tan diler (Tevekkül).
Dua'nın İçeriği ve Edebi
Kur'an, duanın içeriğini sadece dünyevi isteklerle sınırlamaz; en sık geçen dualar hidayet, bağışlanma, sırat-ı müstakîm (doğru yol) ve güzel ahlak üzerinedir.
İstek Duası: İhtiyaçların ve dileklerin Allah'a sunulması.
Şükür Duası: Nimetler için teşekkür ve övgü.
Tövbe Duası: Hataların itirafı ve af dileme.
Zikir Duası: Allah'ı anma ve O'nun isimlerini yüceltme.
3.3. Ritüellerin Ruhunu Kaybetmek: Şekilciliğe Karşı İbadet
Modern Müslüman toplumlarda karşılaşılan en büyük tehlike, ibadetlerin ruhunu yitirerek sadece şekle indirgenmesidir.
Namazın sadece bedensel hareketlerden ibaret hale gelmesi.
Orucun sadece aç kalmaktan ibaret olması, ancak gıybet, yalan ve kötü sözden kaçınılmaması.
Haccın, sosyo-ekonomik bir statü sembolüne dönüşmesi.
Hüseyin Turhal bu bölümde, ibadetin "niyet" (kast) ve "ihlas" (samimiyet) ile yeniden buluşması gerektiğini savunur. İbadetin amacı, ruhsal disiplin ve ahlaki eylemi tetiklemektir. Eğer namaz kılan kişi hâlâ yalan söylüyor, haksızlık yapıyor veya kibirli davranıyorsa, ibadet fonksiyonunu Kur'an'ın murat ettiği şekilde yerine getiremiyor demektir. İbadet, ahlakın pratik zemini olmalıdır.