ATATÜRK'E ANIT HAKARETİ...
ONDAN SONRA-17
ATATÜRK’e hakaret edebilmek için üretilen ithamlardan birisi de, “Ey Atatürk! Size ölmeyi emrediyorum dediğin o şehitler için bir anıt dikeydin ya!” demektir. Atatürk’e doğrudan hakaret etmek suç teşkil ettiğinden, bu zavallı ithamcılar, “Türkiye’nin dört bir tarafında fabrikalar açılmış, hastaneler yapılmış, Onuncu Yıl Marşında da belirtildiği gibi Yurdun dört bir yanı demir ağlarla örülmüştür… Bütün bunlara para bulunabilmiş ama Çanakkale Şehitleri’nin zaferini ölümsüzleştirecek bir abide için para bulunamamıştır nedense…” gibi laflarla da ithamlarını haklı çıkartma uğraşına girişirler…
Ondan Sonra;
Çanakkale Savaşı’nın Gelibolu sınırları içinde (park alanında) anıtlaştırılmasına ait örneklere baktığımızda, bu anıtlaştırma faaliyetlerinin hemen savaşın bitimiyle başladığını görürüz. Savaşa giren müttefik devletlerin çoğunluğu Fransız, İngiliz ve Anzaklardan (Avustralya ve Yeni Zelanda) oluşan ordusu 25 Nisan 1915’te çıkartma yaptıkları yarımadadan 9 Ocak 1916’da tümüyle çekildikten sonra TÜRK TARAFI HEMEN MEZAR VE ANIT YAPIMINA BAŞLAMIŞTIR.
(Bakınız: Bademli, Raci v.d. 1997 Katalog: Gelibolu Yarımadası Barış Parkı Uluslararası Fikir ve Tasarımı Yarışması, Ortadoğu Üniversitesi Yayınları. Ankara)
Ancak, 1918’de imzalanan MONDROS ATEŞKES ANLAŞMASI sonrasında Gelibolu’ya savaşsız çıkartma yapan müttefik devletlerin görevlileri kapsamlı bir araştırma faaliyetine girmiş ve bu süreçte Türklere ait herhangi bir anıt yapımına izin verilmediği gibi, yapılmış olanlar da yıktırılmış/yok edilmiştir. İngiliz ve Fransız anıt ve mezarlıkların hemen hepsi de bu süreçte yapılmıştır. (İngilizlere ait 33 mezarlık ve 3 anıt, Fransızlara ait bir mezarlık külliyatı ile bir anıt)
1923’te imzalanan LOZAN BARIŞ ANLAŞMASI’’ndaki bazı özel maddeler, mütefiklere ait anıt ve mezarlıkların kollanıp korunması hakkını vermiştir. (Adamlar kendilerinin Tür Mezar ve Anıtlarına reva gördüklerinin karşılığını vererek onlara ait mezarlık ve anıtları yok edeceğimizden korktukları için bu özel maddeleri ısrarla istemişlerdir) Aynı antlaşma gereği Savaşın Coğrafik Alanı da günümüze kadar korunabilmiştir.
1926’dan sonra genç Türkiye Cumhuriyetinin ekonomik idaresi 5 yıllık kalkınma planlarına dayandırılmakta ve bunun finansmanı genelde dış kredilerle ve dış ticaret gelirleriyle karşılanmakta idi. Ülkenin öncelikli ihtiyaçları vardı ve bunların yaşama geçirilmesi gerekiyordu. O dönemde yaptırılan tüm anıtlar ise bütçeyle Askeriyeye aktarılan paydan Askeriye tarafından finanse ediliyordu. Bu dönemde yapılmış KİREÇTEPE ANITI, HAVUZLAR ANITI, SONOK ANITI VE diğer ufaklı büyüklü anıtlar, İngilizlerin Helles, Fransızların Morto koyundaki aıt mezarlığından ve Avustralya’nın Lone Pine ve Yeni Zelanda’nın anıtları ile aynı biçimli anıtlardı.
1938’den sonraki dönem Savaş Ekonomisinin uygulandığı dönedi ve ekmeği bile karneye bağlanmış bir halkın karşısına geçip, biz Gelibolu’ya anıtlar yaptıracağız diyemezdiniz. BUNA RAĞMEM ÇANAKKALE ŞEHİTLER ANITININ PROJE YARIŞMASI 1944 YILINDA (2.Dünya Savaşı) üzerine mütemadiyen çamur atmaya uğraştığımız İNÖNÜ tarafından düzelettirilmiştir.
Çanakkale’nin asıl anıtlaştırılma süreci ise 1950’DEN SONRAKİ DÖNEMDE BAŞLATILMIŞ, Menderes hükümetleri temin ettikleri kolay kredilerle (ABD Marchal yrd. gibi) ANITIN YAPIMINI HIZLANDIRMIŞ ve maalesef bu devasa eseri açılışı Rahmetli Menderes’e NASİP OLMAMIŞTIR…
ANITIN İFADE ETTİĞİ ANLAMA GELİNCE:
Yarışma jurisinin tutanaklarında bu, tasarımcının Roma dönemiden beri kullanıla gelen ZAFER TAKI formatında farklı bir yorum,” diye izah edilmiştir. (Bkz. JURİ Raporu için: 1994. “Çanakkale Zafer ve Meçhul Asker Anıtı Müsabakası.” Mimarlık 3/1944 S.S.52-65)
Tasarımcının açıklaması ise: O, KARŞI-ANIT formatında ve boğazdan geçen gemilerden görünmesi ve fiziksel boyutları ile izleyicileri etkilemek için, v.b.gibi ile ilgilidir. Geleneksel-Anıt yapımından farklı, bazılarının bir benzerine ucube demek küstahlığını gösterdiği bir yapıdır.
Bu açıklamalar ışığında tekraren özetlersek, Çanakkale Anıtları ile ilgili süreç şu şekilde oluşmuştur:
1-) 9 Ocak 1916’dan itibaren, TÜRK TARAFI HEMEN MEZAR VE ANIT YAPIMINA BAŞLAMIŞTIR.
2-) 1918’de imzalanan MONDROS ATEŞKES ANLAŞMASI sonrasında müttefik devletlerin görevlileri kapsamlı bir araştırma faaliyetine girmiş ve bu süreçte Türklere ait herhangi bir anıt yapımına izin verilmediği gibi, yapılmış olanlar da yok edilmiştir.
3-) Bu sürec, 1923’te imzalanan LOZAN BARIŞ ANLAŞMASI’’na kadar sürmüştür. Lozan Barış Anlaşması ile birlikte Türk tarafının anıt yapma yasağı sona ermiş, bazı özel maddelerle mütefiklere ait anıt ve mezarlıkların kollanıp korunması da kendilerine bırakılmıştır.
4-) 1926’dan itibaren halkının refahı için büyük bir mücadeleye girişmiş olan Genç Türkiye Cumhuriyeti, 1950’ li yıllara kadar gerek bu ekonomik kalkınma çabaları, gerek krizler/savaşlar nedeniyle anıt yapımına her hangi bir bütçe ayırmamıştır.
Daha önce de arzettiğim gibi, 1950’li yıllara kadar inşa edilmiş olan tüm Türk anıtları askeriye tarafından finanse edilmiş ve yaptırılmıştır. Bu dönemde ÇANAKKALE’de askeriye tarafından yaptırılan anıt ve mezarlıkların listesi aşağıdadır:
ÇANAKKALE ANIT VE MEZARLIKLARI:
18 Mart 1915 Yazısı 57. Alay Şehitliği ve Anıtı
Akbaş Şehitliği ve Mezarı
Alçıtepe Garnizon Anıtı
Alman Hemşire Erika’nın Mezarı
Anafartalar Köy Mezarı Şehitlikleri
Asteğmen Halit Efendi Mezarı Atatürk Anıtı
Barbaros Deniz Şehitleri Anıtı
Binbaşı Çırpanlı Ali Zeynel Abidin Mezarı
Büyükkemikli Anıtı
Conkbayırı Anıtları
Conkbayırı Mehmetçik Anıtı
Çamburnu Balkan Harbi Şehitler Anıtı
Çamtekke Şehitliği Çanakkale Şehitleri Anıtı
Çanakkale Şehitliği Damakçılık Bayırı Anıtı
Dur Yolcu Yazısı
Eceabat Yüzbaşı Şehitliği
Er Halil İbrahim Mezarı
Erenköy Şehitliği
Gözetleme Tepe Şehitliği ve Anıtı
Hamidiye Şehitliği ve Anıtı
Hasan Mevsuf Şehitliği ve Anıtı
Hastane Bayırı Şehitliği
Havuzlar Şehitliği ve Anıtı
İlk Şehitler Anıtı
İsimsiz Topçu Şehitliği
İsimsiz Topçu Yüzbaşı Şehitliği
İstihkam Yüzbaşısı Tahir Bey Anıtı
Kabatepe Arıburnu Sahil Anıtı
Kabatepe Tanıtma Merkezi Anıtı
Kanlısırt Anıtı
Kemalyeri Anıtı
Kireçtepe Jandarma Anıtı ve Şehitliği
Kumkale İntepe Batarya Şehitliği
Küçük Arıburnu Anıtı
Mareşal Fevzi Çakmak Anıtı
Mecidiye Şehitliği ve Anıtı
Mehmet Çavuş Anıtı
Mehmetçiğe Derin Saygı Anıtı
Mesudiye Tabya Anıtı
Müftü Efendi’nin Mezarı
Mülazım Üsteğmen Mustafa Efendi’nin Mezarı
Onbaşı Seyit Anıtı
Sargıyeri Anıtı ve Şehitliği
Seddülbahir Cephanelik Şehitliği
Sonok Anıtı ve Şehitliği
Suyatağı Anıtı
Talat Göktepe Anıtı
Topçu Üstğm. Hasan Tahsin Mezarı
Turgut Reis Anıtı
Türk Askerlerine Saygı Anıtı
Üsteğmen Nazif Çakmak Anıtı
Üsteğmen Rıza Efendi’nin Mezarı
Yahya Çavuş Şehitlik ve Anıtı
Yalova Köy Mezarlığı Şehitlikleri
Yarbay H. Avni Bey’in Mezarı
Yarbay Halit Bey Mezarı
Yarbay Hasan Bey Mezarı
Yarbay Ziya Bey Mezarı
Yusufçuktepe Anıtı
Yüzbaşı Mehmet Şehitliği
Zığındere Nuri Yamut Anıtı
*
YORUMLAR
Henüz yorum yapılmamış.