Doğrusunu Öğrenelim!

• 10 Ekim 2011 Pazartesi 10:30:44

Hangi dille çalışma yapıyorsak, o dilin özgün kuram ve temel yazım kurallarına uymamız gerekir. Hiç kimsenin bu hususu göz ardı etmek yani yok saymak gibi bir lüksü yoktur. Ana dilimizde bile çok iyi bildiğimize inandığımız bazı kelime, terim ve deyimlerde hataya düşebilirken yabancı dillerden aldıklarımızın pek çoğunda ister istemez yanılabiliriz. Bu nedenle hem anlam, hem de imla açısından araştırıcı, titiz ve dikkatli olmalıyız.

Çalışmalarımızın edebi, edepli ve keyifli olması, yürekleri ısıtması ve beyinleri ışıtması beklenir.

Şiir ve düz yazılarda hiç noktalama işareti kullanmamak kadar cümle başlarındaki (şiirde her dizenin) ilk kelimenin ilk harfinin büyük yazılmaması da hatalıdır ve gülünçtür.

Üstelik noktalama işaretleri duygu ve düşüncelerin şiirde daha belirgin biçimde anlam kazanarak ve vurgulanarak okunmasına yardımcı olur.

Türk filozof ve siyaset bilimcilerinden Fârâbî (874 – 950) ise: “Önce doğruyu bilmek gerekir; doğru bilinirse yanlış da bilinir, ama önce yanlış bilinirse doğruya ulaşılamaz.” Yanlışlar komedyası ile içine düşülmesi kaçınılmaz trajikomik durumlar kimseyi yüceltmez.

__ Seni taktir ediyorum. (YANLIŞ!)
__ Beni takTir edemezsin, belki takDir edebilirsin.

Taktir
Arapça kökenli bu fizikokimya teriminin anlamları:
1-Damla damla akıtmak. Damlatmak. İmbikten çekmek, damıtmak.
2-Eksik etmek, güç olmak.

Takdir
Arapça kökenli bu sözcüğün anlamı:
Beğenme, beğenip belirtme, değer verme.

* * *

__ Saygılarımı arz ederim. (YANLIŞ!)
__ Saygılarınızı sunabilirsiniz, iletebilirsiniz, …

Arz etmek
Bünyesinde esasen saygı bulunan ve sıkça kullanılan bu çok anlamlı ve Arapça kökenli deyimin başlıca karşılığı:
Bir büyüğe bir şeyi hürmetle vermek. Bir işi büyüğüne hürmetle anlatmak. İzâh etmek. Takdim etmek. Bir kimseye bir şeyi izhar etmek.

* * *

__ …gereğini arz ederim. (YANLIŞ!)
__ …gereğini arz değil ‘rica’ veya ‘talep’ edebilirsiniz.

* * *

Tabiri (tabir) caizse

Bu deyim Türkçede iki biçimde kullanılır:
1- “Sözün özünü söylemek gerekirse” anlamında kullanılan bir söz: “Tabiri caizse medyatik olanların adlarını duymuşlar elbette.” -N. Meriç.
2- “Diğer bir deyişle, şöyle söylemek uygunsa” anlamında kullanılan bir söz: “Tabir caizse, yalanın böylesi vicdani bir suç değildir.” -N. Hikmet.

* * *

Haiz
Arapça kökenli bu sözcüğün anlamı:
Bir şeye sahip olan, elinde bulunduran, taşıyan.

Haiz olmak
Bu deyim dilimizde “-i” ekiyle oluşturulan.ismin belirtme (yükleme) hâli ile kullanılır ki bu
ismin fiildeki işten, hareketten, eylemden doğrudan etkilenme ve onunla ilgili olma hâlidir.

Bu eki alan isimler cümlede belirtili nesne görevinde bulunur.

İsimleri isimlere, fiillere, edatlara bağlayan, diğer kelimelerle ilişki kurarak isimlerin cümlede görev kazanmasını sağlayan eklere isim hâl ekleri denir. İsimlerin bu ekleri alarak yüklendikleri görevlere ismin hâlleri denir.

* * *

.. (iki nokta)

UYARI: Türk imlâsında iki nokta yan yana kullanılmaz.

__ Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.. (YANLIŞ!)
__ Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.

__ Daha neler var neler.. (YANLIŞ!)
__ Daha neler var neler…

Dilimizde cümle ya da mısra sonlarına yan yana iki nokta ( .. ) kullanılmaz; bu bir kuraldır. Ya bir nokta ( . ), ya da üç nokta ( … ) konulabilir.

* * *

^ (işareti)

Adı: Düzeltme işareti.
İşlevi: Sesi inceltir yani ince okunmasını sağlar.

Örnekler:
Kar: Havada beyaz ve hafif billurlar biçiminde donarak yağan su buharı.
Kâr: Kazanç, iş, yarar, fayda.

hala: babanın kız kardeşi (kalın okunur)
halâ: tuvalet, lâvabo
hâlâ: hâlen, şimdi

Not: Türkçede kullanılmakta olan Arapça kökenli hela= halâ (anlamı: tuvalet, lâvabo). Hela kelimesinin üzerine kesinlikle düzeltme işareti konulmadan /a/ sesi ince okunur. Burada çelişkiye düşmemek gerekir.

* * *

Ölü ölmez; canlı/lar ölür.
__ Kazada beş kişi öldü.

Yangın yanmaz; yangın çıkar/ılır, yangına verilir, yangın söndürülür, …
__ Üç katlı ev yandı.
__ Üç katlı evi yaktılar.
__ Üç katlı evi yangına verdiler.

Olay olmaz; olay çıkar/ılır, meydana gelir, yapılır, …
__ Yerleşkede olay çıktı.
__ Yurt genelinde bazı üzücü olaylar meydana gelmektedir.

* * *

Sel
Arapça kökenli bu sözcüğün anlamı:
Sürekli yağan yağmurdan veya eriyen kardan oluşan, geçtiği yerlere zarar veren taşkın su, su taşkını.

__ Sel taşkını/baskını bazı köylere zarar verdi! (YANLIŞ!)
__ Sel (= Su taşkını/baskını) bazı köylere zarar verdi!

* * *

__ (Telefon) hattımızın diğer/öbür/öteki ucunda … ile görüşmekteyiz. (YANLIŞ!)
__ (Telefon) hattımızda … ile görüşmekteyiz.

Elbet telefon hattının bir tek ucu olmaz! Telefonla bağlandığımız ya da bağlanan, karşımızda bulunan yani muhatap alınan kişidir. Telefonun ‘şu veya bu ucu’ diye vurgulamanın anlamı da, gereği de yoktur.

Herhangi bir kelimenin, terimin ve/veya deyimin tam anlamını, doğru yazılışını ve/veya nasıl kullanılması gerektiğini bilmiyorsak veya emin değilsek güvenilir bilimsel kaynaklardan araştıralım; aksi takdirde kesinlikle kullanmayalım, derim.

Sonuç olarak; dilimizi çok iyi, doğru ve sağlam öğrenmeliyiz. Dilin kuram ve kurallarını özümseyerek dil kültürümüzü engin ve zengin kılmalıyız. Bunun için iyi dinlemeli, çok okumalı ve yoğun biçimde araştırmalıyız. Düzeysiz ve özü bozuk konuşma ve yazılara asla iltifat ve itibar etmemeliyiz.

Yararlı olması dileğiyle…

Yararlandığım başlıca kaynaklar:
TDK Sözlükleri
Osmanlıca Türkçe Sözlük
Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü