Öncelikle geçmişin, geleneğin, kültürün canlı tarihi ozanına saygı ve vefayla dolu, her türlü yapaylıktan, beklentiden uzak ve geleceğe bir iz düşümü yalın ve dostane yürek sesine teşekkürlerimle, saygımla…

Ne mutlu bana ki; gerek saygıdeğer ozanımız Keskinli Haydari Baba’yı gerekse (yaşadığı çağdan, gelecek olan nesle karşı sorumlulukla iz düşüren) O’ nu özümsediği kültürün, geleneğin, tarihin bir parçası olarak yazı konusu yapan değerli hocam Mustafa Ceylan’ nı –aynı kentin havasını suyunu yan yana, dostça soluyarak- tanıma onuruna sahibim. Bu benim için çok anlamlı bir ayrıntı elbette.
Keskinli Haydari Baba’ yı yeniden tarif etmeyeceğim! Benden öncesi olan ve çokça derinden tanıyan değerli hocam Mustafa Ceylan yeterince tanıtmış, anlatmış yazısında. Ben, kısa alıntılarla yorum içine aldığım vurgulu, anlamlı ve düşündürücü paragraflara değinerek, yazının ve yazıya konu olanın bendeki yansımasını aktarmaya, paylaşmaya çalışacağım olabildiğince.
Ne diyor paragraf başlıklarında değerli hocamız Mustafa Ceylan:


1- ““Kaya Özlük, kaderinin çizdiği çizgiyi kendi güç ve kuvvetiyle kırmaya çalışmış ama her seferinde de ona yenilmiş bir Anadolu köy çocuğudur.”


Evet. Ozanımız, döneminde birçok taşra çocuğunun yaşadıklarını yaşamış… Okumakta olduğumuz bu yazıda kendi çabasıyla kendi kaderine yön vermiş olanları sembolik anlamda temsil eden biri Haydar Baba. Pek azı o kaderi kader olmaktan çıkarmış, özündeki o mağrur diklenişiyle. Tıpkı anam-babam gibi… Onlar da kader demedi, elleriyle ittiler kader diye sunulanı; daha hakkaniyetli, daha insancıl ve yaşanılır bir dünya için...
Var olan ve yolunda gitmeyen düzene başkaldırma, direnme, etrafını kuşatan köhne zinciri kırmak o kadar kolay değil ve o zincirin dayandığı geleneksel yaşam anlayışını, düşünce sistemini bir anda koparmak…
Her dönemde olduğu gibi o dönemde de bazı insanlar şanslı olabiliyordu tabii ki.

Yine diyor ki hocamız:

2-“ Elbette ki, o yıllarda “dedeler” müessesesi daha bir sağlam ve gelenekler daha sıkıcaydı.”

Evet… Alevi-Bektaşi geleneğinin vazgeçilmez müessesesi “Dede” lik makamı; insanı temel alan, inancın odağına sevgiyi koyan, Tanrı’ yı bu bakış açısıyla anlamlandırıp yücelten… Evreni Tanrı’ nın bir süreti, yansıyışı gören temel düşünceyi nefsi terbiye ve aydınlık dolu ussal bir bakışın derin irdeleyişiyle algılayarak yol gösterir; insanı, insani olanı sömürmeden, istismar etmeden, örselemeden; akıl muhakeme, ussal irade ve yürek gücüyle. Burada disiplin oldukça önemli bir yer tutar. Geleneğe bağlılıkla insan onuru, insani beklentiler ve daha yaşanılır bir dünya için omuz omuza bir anlayışın düşüncede ve yürekteki paylaşımı bu yoldaki engelleri aşmada en büyük güçtü. İnancı sömüren ve insan onuruna ters düşen konumlara indirgeyen bir duruşun adresi olmadı asla. Muhakkak ki her şey gibi bu müessese de zamanla koşullar ve sistem karşısında kan kaybetti.

Yazı içinde can alıcı pragraf başlıklarına devamla, alıntıların özündeki derinliği irdelemeğe devam edelim:

3- “Normal bir kab içine sığmayan sudur o. İçine girdiği kaba şekil verir. Yerinde sayan göl değil, kıyılarda çalkanan okyanustur o. Aydınlanmacı ve çağdaştır hep.”

Demiş hocamız...

İnsan nedir? Bu soruyu bir anda tanımlamak kimileri için kolay olabildiği gibi kimileri için de zordur. Zira insan, salt görünümüyle, biyolojik yapısıyla insan ise; evet, hepimiz insanız! Oysa insan, bu görünür tanımından çok daha derin, çok daha öte bir anlama sahip sureti bir varlıktır. O’ na o şekli veren, ruhu da vererek çeşitlendirmiş, farklılaştırmış, anlamlandırmış; algısıyla, akıl muhakeme ve ifade gücüyle, insani bütün değerlerin tanımı olan vicdan denilen yürek gücüyle… O, devingendir, statik değil! Algılarıyla düşünür, sorgular, irdeler ve neden sonuç diyalektiğiyle insan olmanın gereğini yapar; onurlu, erdemli dik duruşu ve engellere karşı koyabilen inançlı direnişiyle. Bu yüzden o, bir sel gibi akar dosdoğru, önüne geleni silip süpürerek, sarsarak, sürükleyerek… Zira insan düşünen bir varlıksa, sarsmalı düşünürken, sarsılmalı ve sürüklemeli ileriye yürürken! İşte bu temel düşünce ozanlığın odağında yer alır.


4- ““Arap tesirindeki” Alevilik ve dedeliği reddedip, “Anadolu Aleviliği” ni öne çıkaran bir anlayışa sahiptir.”

Alevilik ve onun dayandığı inanç sistemine hayatiyet kazandıran “Dede” lik müessesi, Arap kültüründen uzak, aslında ANADOLU geleneğinin arı duru ifadesidir. Çünkü kör bir inanç yani teokratik bir anlayıştan ziyade, güçlü felsefi bir dayanağı vardır. Anadolu Alevi – Bektaşisi, Emevi’ lerin Arap ırkçılığını ve İslam şovenizmini esas alan anlayışı reddeder. Zira bu anlayış Arap toplumu dışındaki bir Müslüman toplumunu dışlar, gerçek Müslüman’ nın kendisi olduğu inancıyla üstünlük taslar. Kısacası, diğer toplumları ikinci sınıf topluluk yani “ mevali Müslüman” olarak görür. Burada şunu açıkça söyleyebiliriz ki; Anadolu Alevi-Bektaşi anlayışı, Arap toplumunun bu gibi şovenist yaklaşımlarını ve Hz. Ali’ ye yapılan haksızlığı gerekçe sayarak bir tepki geliştirmiş. Bedevi toplumunun yaşam şekline göre oluşturulmuş kuralları olduğu gibi kabul etmek yerine, kendi coğrafyasında kendi gerçeğiyle, geçmişindeki köklü kültürüyle yeni bir sentez yapmayı daha doğru bulmuştur. Bu önemli ayrıntının yanında göçlerde etkili olmuştur.Doğu’ dan gelen Türkmenler, kendi inanç ve kültür miraslarını da beraberinde getirmiş; İslam’ da Allah’ tan başka bir varlığa tapınma olmamasına rağmen kendi inanç sistemleri içinde yer alan ve kutsal sayılan bir takım inançların harmanlanmasıyla Anadolu Alevi-Bektaşi oluşumuna kültürel bir ahenk, bir renk, farklılık katmışlardır.
Diğer bir etkense, üzerinde yaşanılan toprakların on bin yıllık Anadolu medeniyetleri tarihi; eski Anadolu din, inanç ve kültür mirasıdır.

Alevilik sadece dinsel bir bölünme değildir. O bir yanıyla toplumsal siyasal bir akım olurken, diğer yanıyla güçlü bir dinsel yapıya sahiptir.
İslamiyet içinde hilafet dolayısıyla haksızlığa ilk karşı koyan Hz. Ali yanlısı Araplardır. Bu başkaldırı İslam’ la birlikte yayılmış, bu yayılış içinde farklı isimlerle bir takım akımlar oluşmuştur.Bu akımlar içinde önemli yer kaplayan Şia akımının Hz. Ali ve Ehlibeytine olan sevgisi dışında Anadolu Aleviliği ile ortak bir bağı yoktur.

Bir yaşam biçimi, kendine özgü bir kültür olayı olan Anadolu Aleviliği, temelini ırka, dine dayamayan özgün bir kimliktir.

Hz. Ali ve Ehlibeyt sevgisini, insan sevgisini, kardeşliği, hakça bölüşümü, özgürlüğü, her türlü haksızlığa karşı koymayı kendine erdem bilmiş bir toplumsal akım, bir dünya görüşü, hayata felsefi bir bakış olan Anadolu Aleviliği;

Tarihsel ve toplumsal süreç sonucunda elde ettiği; çağdaş demokratik doktrinlerin tanımı içinde erdem kabul edilen düşünce sistemini yedi yüz yıl öncesinden geliştirmiş,

Her türlü baskı, bağnazlık ve asimilasyona rağmen direnme gücünü yitirmeyerek mücadelesini sürdürmüş,

Türkçe ağırlıklı ifade ve inanç anlayışıyla yerelden evrensele uzanan geniş yelpazeli rengârenk bir mozaiktir; içinde farklılıkları taşıyan, farklılıkları zenginlik olarak gören…

Yazı içerisinde bir paragraf vardı ki, paylaşmadan edemezdim. Ne demiş değerli ozanımızın ağzıyla hocamız, üstad Mustafa Ceylan:

5- “Hazırdan ve millet sırtından, bağışlarla ve hediyelerle geçinen; toplumdan geri olan ve önder-lider olamayan “dedelik” kurumunu kabul etmeyen bir koca yürek erendir o.”


Bu söyleme bütün içtenliğimle katılıyor, saygıdeğer ozanımızı da içtenlikle kutluyorum bu derinlikli yaklaşımıyla. Evet, o günkü şartlarda temel ve vazgeçilmez bir müessese olan "Dede" lik makamı, elbette etkin bir yapı ve önemli bir işleve sahipti. Bir kere lider-önderlik vasfına sahip kişi öncelikle cesaretiyle, ilkeli, kararlı, tutarlı, ileriye dönük aydınlık usu, vicdanî ve fikrî hür yaklaşımıyla, düşündürücü, sorgulayıcı, denetleyici, dönüştürücü devinimleriyle kitleleri peşinden sürükleyen, kendi içindeki ve dışındaki toplumu da etki alanına alarak hayata, insana katkılarını esirgemeyen yapıcı ve güçlü kişidir, itenektir. Bugün birçok şey gibi “Dede” lik müessesi de gelişen çağdaş koşullar çerçevesinde kendi içinde ve dışında tartışılır bir konuma gelmiş, böyle bir müessesenin gereksizliği ileri sürülmüştür. Bugünkü çağdaş teknolojiye koşut bir gelişmişlikle kolayca erişebildiğimiz bilgi, artık bu gibi müesseseleri gereksiz kılmıştır. Değer ve anlam kattığı kültürü temsilen sembolik yapısıyla kalması ve saygınlığını korumasının yeterli olduğu inancıyla, ozanımızın bu bağlamdaki düşüncesine katılıyor; bu yaklaşımıyla değerli ozanımızın, yaşadığı çağla barışıklığının, dürüst, hakkaniyetli, emeğe saygılı ve onurlu bir benliğe sahip olduğunun altını bir kez daha çiziyorum.


6- “Sözlerini eğip bükmeden, çekinmeden, ucu nereye giderse gitsin, mutlaka gerçekleri haykıran bir ozandır. Emperyalizmin ve sömürünün her türlüsüne karşı olan ozanımız, Anadolu köylerinin ve insanlarının köklerinden koparılmasını ve geriye götürülmesini asla istemez. Ömrü, bu acımasız asimilasyonla ve zalim emperyalizmle mücadeleyle geçmiştir.”

Demiş ozanımız, yine değerli hocamızın kalemiyle.

Anadolu Aleviliğinin özünde haksızlığa karşı gelme, mevcut düzenin yanlışlarına başkaldırı vardır. Ezenin karşısında, ezilenin yanında olmayı erdem bilmiştir. İnsanı, halkı, düşünceyi, inancı ayrıştırarak toplumu bölme ya da belli bir kalıbın içinde baskılayarak kendine ve yaşadığı topluma yabancılaştırma amacını güden her kişi ve düşüncenin karşısında olmayı – YARATAN’ a sevgi, Yaratılan’ a saygı -ve var olma gerçeğinin bir gereği olarak görmüştür.


7- “Atatürk ve Cumhuriyet derken, “Cumhuriyet Türküsü” nü söylerken, Türk’ün özgürlüğünü, hoş görüsünü ve insanlığını öne çıkarmaktadır. Asla ayırdımcı olmayan ozanımız, insanı insan olarak değerlendirmekte, uyanık, hakikatleri gören, genç nesli gelecek yüzyıllara hazırlayan bir toplumsal doku hasretiyle bir ömür çalıp söylemiştir.”


Büyük bir aşk, tutku olan cumhuriyet ve onu var eden değerlere söz sırası geldiğinde, kalp bir başka atıyor, us bambaşka algılıyor beynin kıvrım kıvrım derinliklerini! Böyle bir söyleme verilebilecek naçizâne yürek sesi ne/ nasıl olabilir?


Bir kere şunu unutmamalıyız: Anadolu Aleviliğinin temelinde yer alan toplumsal anlayışın odağını elbette aidiyetlik duygusuyla ulusal değerler, ortak ve vazgeçilmez paydalarla SEVGİ almaktadır. Özgürlüğü asla başıboşluk, anarşizm, haksızlık, kargaşa ortamı ve bağnazlığın yeşerdiği karanlık bir düşünce olarak değil; ülkesiyle, yaşadığı toplumuyla, bayrağı ve diliyle, kültürel değerleri ve bölünmez bütünlüğüyle bir düşünmekte. Cumhuriyete ve cumhuriyet değerlerine bağlılığıyla, Anadolu Alevileri ; dün olduğu gibi bugün de cumhuriyetin, rejimin vaz geçilmez unsuru, bel kemiğidir. İşte, Keskinli Haydar Baba da, bu anlayışa göre toplumun önünde aydınlatıcı, sorgulayıcı, başkaldırıcı ve yol gösterici sorumluluklarıyla ozanlığın gereğini yapmaktadır.

8- “Kaçıyordu insanlardan. İnsanların ve düzenin yalanlarından, oyunlardan ve iki yüzlülükten...”

Demiş ozanımız...Elbette bu kaçış bilinen anlamıyla olagelen bir kaçış değildir. Bu kaçışın altında yatan kanatıcı düşünce; örselenen, anlamından uzaklaşan/uzaklaştırılan değer anlayışı, toplumsal ve insani değerlerin kan kaybedişiyle bütün bu olagelenlerin göz ardı edilerek kör bir umarsızlığın kucağına itilmesi, sorumsuz, derinliğini yitirmiş bir anlayışın toplum üzerine ölü toprağı gibi serpiştirilmesi gerçeği...
Toplumun büyük kısmının suları tersine akıtırcasına “ kör parmağım gözüne, bana ne, adam sendecilik” tavırları karşısında; insanlık onuruna yediremediği, ülkesine ve değerlerine duyduğu sevgi, sadakat gereği bir kırılma, kırılırken de kendi içine akma, bununla birlikte; içinin derinliklerinde oluşturduğu kabukla bir direnç yaratma, biriktirdiği öfkelerini yine kendine kusma süreci yaşamakta ozanımız, sessizce. Dürüst ve gerçekçi kimliği eğilip bükülmesine ne kadar karşı ise, eğilip bükülenlere de o derece karşı.

Son olarak şu iki vurucu alıntıya dikkat çekmek ve naçizâne dizelerimle; aslında ozanlığın mesuliyet yüklü meşakkatli bir işleve sahip olduğunu ve Keskinli Haydar Babanın bu bağlamda anlaşılırlığını kendi çapımda ifade etmeye çalışarak, yorumumu noktalayacağım.

9- “Görünenle görünenin ardında saklı duran gerçeği bir arada çözümleyen, duvarı delen bakışları olan, hakikat aynasından olaylara ve çevreye bakan, okuyan, araştıran ve bunca yıl uğrunda çalıp söylediği halkını düşünen bir ozanın susması, kendini zincirin halkasından dışarıya atması şaşırtıcıydı.
Öylesine haklıydı ki; önderi olmaya ve uyandırmaya çalıştığı kitleler, maalesef o’ nun söylediklerinin aksine çıkmışlar, seçimlerde ve öteki alanlarda, O’ nun işaret ettiği noktayı görmemişlerdi.”

10- “Halk Ozanı, halkın ozanıdır. Çağının ozanıdır. Gelecek çağa halkını hazırlayandır diyordu. Lâkin, ömrünü tükettiği halk, kentsel dünyanın arabesk ve tüketici formatının dişlileri arasında, küresel ve beynelmilel sermayenin kuklası olmuş, ozanlarını dinlemiyordu. Kahretti Keskinli Aşık Haydari. Küstü. Çekildi kabuğuna. Kendi iç evine kilitledi kendini.”

Halk Ozanı ve ozanlık geleneği zaten yaşadığı toplumun bir adım önünde düşünen, eyleme geçen, toplumu ve olayları sorgulayan sarsıcı, irdeleyici özelliği ve sürekli kendisini geliştiren, çağcılken; halkının sözü, gözü, kulağı, vicdanı olduğu bilinciyle aydınlanma yolunda halkını gelecek çağa hazırlayan farkındalıklı, inkılâpçı bir anlayışa dayanır.
Böylece ozanımız, tanımına uygun bir anlayışı yaşam biçimine dönüştürerek; kendisiyle barışık, düstur edindiği ilkelere ters düşmeyen duruşuyla değer katıyor insan olma bilincine erdemli katkılarıyla.


Ozanım

özgür iradenin sesi ozanlarımıza ithafımdır...


Asırlar ötesinden günümüze gelen ses
Sazını halktan alır; ben halkım! Der, ozanım.
Onun anladığını anlaya/bilmez herkes
Sözünü halktan alır; ben halkım! Der, ozanım.

...Sözdür onun taşları
....Sazda ki nem yaşları
.....Çatıldıkça kaşları
......Nazıma seslenirim:
.......Sen halkımsın, ozanım!


Güzel Anadolumun yedi iklim köşesi
Cana canları katar ozanların nefesi.
Bin bir çiçekle dolu soylu gönül bahçesi
Özünü halktan alır; ben halkım! Der, ozanım.

...Otağı Anadolu
....Sevgiden geçer yolu
.....Her çiçekten balıyla
......Özüme seslenirim:
.......Sen halkımsın ozanım!

Aşk oduyla yanarken gönlünün mâbedinde
Bir avuç kara hasret kızıl lavlar derinde
Gönlüne kanat takıp sıla/gurbet elinde
Közünü halktan alır; ben halkım! Der, ozanım.

...Hak için halkı için
....Küllerinden doğan o
.....Arş-ı âlâyı gezip
......Yağmur olup yağan o
.......Bazıma seslenirim:
........Sen halkımsın ozanım!

Yağlı ilmek boynunda yürür mahşer yerine
Yiğitçe duruşuyla benzer gönül erine
Ozanlık bir çınardır, kök salar en derine
Düzünü halktan alır; ben halkım! Der, ozanım.

...Yaradan’ dan ötürü yaradılan’ a meyli
....Dik durana sözü yok, demez ki boynun eğri
.....Türlü türlü renklerin nakışındaki doğru
......Bezime seslenirim:
.......Sen halkımsın ozanım!

Aşk adına içerken al kadehten bâdeyi
Meşakkatli bu yolda, kim uzatmış vadeyi?
Refika' m der, ozanlar tercih eder sadeyi
Dozunu halktan alır; ben halkım! Der, ozanım.

...İçtin doluyu aşkın
....Yürüdün yolu, taştın
.....Bir hırka yalın ayak, coştun
......Ozanım coştun; karıştın
.......Yıldızlara


Güçlü kaleme ve her iki değerimize de saygımla…

Refika Doğan


yararlanılan kaynak: ( http://www.hubyar.net)



RefikaDogan/YeniEdebiAkım tarafından 8/17/2011 8:36:57 PM zamanında düzenlenmiştir.

RefikaDogan/YeniEdebiAkım tarafından 8/17/2011 8:40:54 PM zamanında düzenlenmiştir.

RefikaDoğan tarafından 12/11/2018 3:30:53 PM zamanında düzenlenmiştir.