e-devlet olarak türkiye ve kanada karşılaştırması

• 27 Nisan 2011 Çarşamba 17:28:13

SEVGİ TOPRAK
HİTİT ÜNİVERSİTESİ
SBKY BÖLÜMÜ

GİRİŞ

Dünyada’ ki e-devlet yaklaşımları öncelikli olarak yerel yönetimlerde uygulanmaya başlamıştır. Öte yandan batı toplumunda olan devlet- vatandaş ilişkisinde beyan edilen bilginin doğruluğu güvenine dayalı ilişki e- devlete geçişi kolaylaştırmakta ve kurulan güvenlik sistemi yalnızca bilgilerin yetkili olmayan kişilerce kullanılmaması üzerine tasarımlanmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde ise e-devlet servisleri ve uygulamaları konusunda birçok üniversitede araştırma projeleri başlatılmıştır. İngiltere ve Kanada’da ise e-devlet çalışmaları 90’ lı yılların ortalarında başlatılmıştır. Söz konusu olan ülkeler e-devlet oluşumunda yer alan STK ile Bilişim Teknolojileri sektöründen nasıl etkilendiklerini ve beklentilerinin ne olduğunu belirleyerek çalışmışlardır.
Bu çalışmada geleneksel devletle e-devletin farklılıkları üzerinde durulacak, dünyadaki e-devlet modellerine bakılacak ve çalışma Kanada ülkesi üzerinden devam ettirilecektir. Daha sonra ise Kanada ve Türkiye üzerinden benzerlikler ve farklılıklar tartışılacaktır. Ekonomict İntelligence Unit’ in yaptığı araştırmalar üzerinden çalışma sonlandırılacaktır.

1.E-devlet Geleneksel Devlet Ayrımı

Geleneksel devlet ve e-devlet arasında birçok farklılık bulunmaktadır. Bunları kısaca özetleyecek olursak:
Geleneksel Devlet E-devlet:
- Kağıt temelli iletişim - Elektronik iletişim
- Hiyerarşik yapılanma - Koordineli ağ yapılanması
- Nakit akışı/ çek - EFT
- Kurumsal merkeziyetçilik - Müşteri merkeziyetçiliği
- Zaman tüketen işlemler - Hızlı işlem ve sistemler
- Kapalı devlet - Açık devlet

Görülüyor ki e-devlet ve geleneksel devlet arasındaki farklılıklar çok keskin. Geleneksel devlet, vatandaş ile hizmet- ürün arasında aktif bir köprü görevi görür. Buna karşın elektronik devlette vatandaşla hizmet- ürün arasında devlet pasif olarak yer alır. Bunları aşağıdaki tanımlarda daha net olarak görmemiz mümkün.

E-devlet kurum ve kuruluşların kendi aralarında olan ilişkilerinin yanı sıra, vatandaş ve iş dünyası ile olan ilişkilerinde elektronik araçları en etkin düzeyde kullanarak, geleneksel devlet hizmetlerinin elektronik ortamda yürütülmesini daha etkin, yalın, katılımcı ve şeffaf yönetim anlayışının benimsenmesini, bürokratik engellerin azaltılması ile iş akış süreçlerinin kısaltılmasını ve kurumsal iletişimin büyük bir oranda elektronik ortamda sürdürülmesini olanaklı kılan devlet modelidir.

Başka bir tanıma göre ise; e-devlet, devletin vatandaşlara karşı getirmekle yükümlü olduğu görev ve hizmetler ile vatandaşların buna karşılık devlete karşı olan göreve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesidir.

1.1 E-devleti Kullanma Amaçları

- Devletin şeffaflaşmasının sağlanması
- Devletin hızlı ve etkin bir şekilde işlemesi
- Her düzeyde vatandaşın yönetime katılımının sağlanması
- Kurumlar arası bilgi alış verişinin sağlanarak iş ve veri yüklenmesinin önlenmesi
- Kamunun hizmet verdiği vatandaşların yaşamlarının kolaylaştırılması
- Karar vericilerin bilgiye dayalı karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve hızlandırılması

Bunların sağlanmasıyla birlikte:
- Verimlilik artar.
- Ekonomik gelişim desteklenir.
- Hayat kalitesi artar.
- Kağıt kullanımından tasarruf yapılır
- Güvenli bir ortamın oluşturulmasıyla toplumsal birliktelik sağlanır.

Bu koşulların sağlanması şüphesiz çok zaman alan ve masraflı bir süreçtir. Bu koşulları sağlayan ülkeler var mı? Tabi ki bu koşuların hepsini sağlayabilen bir ülke mevcut değil. Ancak bir kısmını sağlayabilen ülkeler bulunmaktadır. Şimdi dünyadaki e-devlet uygulama modellerine bakalım.

2. Dünyada’ ki E-devlet Modelleri
2.1.1 Dünyada Uygulanan Bazı E-devlet Modelleri
1) Yenilikçi Lider Olan Ülkeler:
Bu kategoride ABD, Singapur, Kanada gibi e-devleti büyük ölçüde uygulamaya koymuş ülkeler bulunmaktadır. Bu ülkeler e-devleti kullanmada öncü olmuş devletler arasındadırlar ve başarılı bir şekilde bunun uygulamasını yapmaktadırlar.
2) Vizyon Sahibi İzleyici Olan Ülkeler:
Burada ise; Norveç, Avustralya, Finlandiya, Hollanda, İngiltere gibi daha çok Avrupa ülkelerinin yer aldığını görmekteyiz.
3) Sağlam Geliştirici Olan Ülkeler:
Yeni Zelanda, Honk Kong, Fransa, İspanya, İrlanda, Portekiz, Almanya, Belçika bulunmaktadır.
4) Platform İnşa Eden Ülkeler:
Japonya, Brezilya, Malezya, Güney Afrika, İtalya ve Meksika bulunur.

E-devleti başarılı bir şekilde uygulayan ülkelerin daha çok gelişmiş ve hızla gelişmekte olan ülkeler olduğunu görmekteyiz. Bu ülkeler politik alanda amaç, internet yardımı ile katılım, şeffaflık ve hesap verebilirlik gibi alanlarda daha iyi bir platform sergilemektedirler.

Yenilikçi Liderlik olarak e-devleti uygulayan ülkelerden biri olan Kanada hakkında bilgi edinelim.


2.1.2 Kanada’nın sosyo- politik yapısı

Başkenti Ottowa, para birimi Kanada Doları, resmi dili İngilizce ve Fransızca olan Kanada’nın dinsel açıdan da çok fazla çeşitlilik gösterdiğini öğrendik. Kanada, 1867’ de Konfederasyon bir devlet olarak kurulmuş olup 1920’de tam bağımsızlığını ilan etmiştir. Ancak bir istisnayı da söylemeden geçmeyelim. Kanada, bir commonwealth ülke olmayı devam ettirmiştir ve İngiliz hükümdarını kendi devletinin de başbakanı olarak tanımayı sürdürmüştür. İngiltere Krallığı, Kanada hükümetinin önerisiyle atanan İngiliz bir genel vali tarafından Qttowa’da temsil edilir. Ancak bu valinin gerçek anlamda herhangi bir işlevi yoktur.
Parlemento sistemi İngiltere’dekine çok benzer. 5 yıl arayla yapılan genel seçimler sonucu Avam Kamarasına 264milletvekili seçilir. 102 senato üyesini de hükümet atar. Yasama gücü İngiltere’de olduğu gibi Avam Kamarası’ndadır. Senato bir çeşit danışma görevi yapar.
Seçimlerde çoğunluğu kazanan partinin başkanı, başbakan olur; hükümet üyelerini de genellikle kendi partisinin milletvekilleri arasından seçer. Başlıca partiler; Liberal Parti, İlerici Muhafazakar parti ve İşçi Partisi özelliğinde olan Yeni Demokrat Parti’dir.
Kanada Konfederasyonu’nun bütün iç ve dış siyasetini yönlendiren parlementonun Ottowa’daki hükümetin yanı sıra, on eyaletinin her birinin kendi yasama meclisleri ve yerel hükümetleri de vardır. Bunlar; bölge ya da eyalet çapındaki önemli konularda karar verirler. Bu kısa bilgilerden sonra şimdi de Kanada’nın e-devlet modeline / uygulamasına bakacak olursak:

Bilişim ve İletişim Teknolojilerinin yaygınlığıyla öne çıkan Kanada’da yetişkin nüfusun %67 sinden fazlası internet kullanmakta ve haftada ‘9’ saatten fazla internete bağlanmaktadır. Büyük işletmelerin hemen hemen tamamı, küçük işletmelerin ise %70 ine yakını internete bağlıdır. Kanada hükümeti ‘Çevrimiçi Devlet’ adını verdiği ulusal strateji kapsamında, 1980’lerin sonunda, kapsamlı bir Topluluk Erişim Programı’nı uygulamaya koymuş ve 1999’ da ’School Net ve Library Net ‘projeleriyle tüm kamu, kütüphane ve okullarını internet erişimine açan ilk ülke olma fırsatını kazanmıştır.

Kanada e-devlet uygulamalarının önemli bir özelliği de, sunulan hizmetlere duyulan güven ortamının, federal ‘ Mahremiyet Yasası’ ile güçlendirilmiş bir hukuksal zeminde, kullanıcıların kişisel verilerinin titizlikle korunması etrafında tesisinde önemli bir başarı kaydetmiş olmasıdır.

2.1.3 Kanada’nın e-devlet yapısında ise şu sonuçlara ulaşabiliriz:

- Servis Kanada
- Uluslararası ortamda Kanada
- Online Formlar ve Hizmetler
- Kanada post-online Araçları
- Öğrenci kredi Tahmincisi
- İnternet Raporlama Hizmeti
- Kanada Vergi Kurumu Hesabı
- Benim Servisim Kanada Hesabı: Bu hesaba erişimi tek bir noktadan görmeyi be bilgilerimizi güncellememizi sağlar.
- Kanada Emeklilik Planı
- Kanada Yaşlılık Güvencesi

Hükümet Hakkındaki Hükümler.

Bu bölümde Kanada Yapı ve Fonksiyonları hakkındaki bilgiler vardır.
- Bölümler ve Ajanslar: kanada hükümeti, daireleri ve kurumlarının web sitelerini alfabetik listesi yer alır.
- Kanada Hükümet Yapısı: Avam Kamarası, Senato hakkındaki bilgiler yer alır.
- Demokratik Reform
- Siyasi Partiler ve Partilerin Kayıt Kabul
- Ekonomik ve Mali Tablosu

3. Dünyada E-devlet Uygulama Sıralamaları

2002 ekonomict İntellegince Unit

2002 e-readness ranking 2001 Country e-readness score
1 1 US 8.41
2 10 Netharlands 8.40
3 3 Uk 8.38
4 11 Switzerland 8.32
6 2 Australia 8.30
7 9 Denmark 8.29
8 12 Germany 8.25
9 4 Canada 8.23
40 37 Turkey 4.37

2002 yılı dünya e-devlet uygulama sıraları raporu Ekonomict Unit

2003 Ekonomict İntellegince Unit

2003 e-readness ranking 2002 Country 2003 e-readness 2002 score
1 4 Sweden 8.67 8.32
2 7 Denmark 8.45 8.29
3 2 Netherlands 8.43 8.40
3 1 US 8.43 8.41
10 9 Canada 8.20 8.23
39 40 Turkey 4.63 4.37

2003 yılı e-devlet uygulama sıraları raporu Ekonomict Unit

2006 Ekonomict İntellegence Unit

2006 e-readness ranking 2005 Country 2006 e-readness 2005 score
1 1 Denmark 9.00 8.74
2 2 US 8.88 8.73
3 4 Switzerland 8.81 8.62
4 3 Sweden 8.74 8.64
5 5 UK 8.64 8.54
6 8 Netharland 8.60 8.28
7 6 Finland 8.55 8.32
9 12 Canada 8.37 8.03
45 43 Turkey 4.77 4.58
2006 yılı e-devlet uygulama sıraları raporu Ekonomict Unit

2007 Ekonomict İntellegence Unit

2007 e-readness ranking 2006 Country 2007 e-readness 2006 score
1 1 Denmark 8.88 9.00
2 2 US 8.85 8.88
2 4 Sweden 8.85 8.74
4 10 Honk Kong 8.72 8.36
5 3 Swetzerland 8.61 8.81
6 13 Singapere 8.60 8.24
13 9 Canada 8.30 8.37
42 45 Turkey 5.61 4.77

2007 yılı e-devlet uygulama sıraları raporu

Ekonomict Unit’in araştırmalarına göre:

Kanada ve Türkiye’nin yıllara göre e-devlet değerlendirilmelerine bakacak olursak;

2002 yılında birinci sırada ABD yer alırken Kanada dokuzuncu sırada, Türkiye ise kırkıncı sırada yer almaktadır. ABD’nin e-devleti kullanım oranı 8.41 iken Kanada’ nın e-devlet kullanım oranı 8.23 olarak saptanmaktadır. Türkiye’nin ise e-devlet kullanım oranının 4.37 olduğu görülmektedir.

2003 yılında birinci sırada İsveç 8.67’lik oranda yer alırken Kanada onuncu sırada yer almış, Türkiye ise otuz dokuzuncu sırada kalmıştır. Kanada’nın e-devleti kullanım oranı 8.20 iken Türkiye‘nin e- devleti kullanım oranı sadece 4.63’te kalmıştır.

2006yılında ise; birinci sırayı Danimarka 9.00 gibi ciddi bir rakamla almıştır. Onu izleyen ABD’ nin oranı ise 8.88 olmuştur. Kanadae-devleti kullanım oranı olarak 8.37 de kalmış; Türkiye ise; kırk beşinci sırada yer almıştır ve e-devleti kullanma oranı on üzerinden sadece 4.77 olmuştur.

2007 yılına gelindiğinde ise; Danimarka hızlı çıkışını sürdürmeye devam etmiştir ve e-devleti kullanım oranı 8.88 olmuştur ve bir önceki yıla göre bir düşüş yaşamıştır. Kanada on üçüncü sırayı 8.30 ile alırken ülkemiz kırk ikinci sıraya yükselmiştir ve bir önceki yıla göre kullanım oranını çok fazla artırarak 5.61 lik bir oran elde etmişyit.

Bir başka araştırmayı ise Brown Üniversitesi yapmıştır. Brown Üniversitesi’ nin yaptığı araştırmaya göre ise; 198 ülke içinden Türkiye 8. sırayı almıştır. Birinciliği Güney Kore’nin aldığını görmekteyiz. İkinciliği, Singapur Üçüncülüğü ise Tayvan almıştır. 2008 yılında yapılan bu araştırmada dördüncülüğü ABD almıştır. ABD’ nin arkasından ise İngiltere, Kanada ve Portekiz gelmektedir.

Yapılan bu araştırmaların birbirine çok tezat olduğunu görmekteyiz. Bunun nedenini araştırdığımızda ise vardığımız sonuç iki araştırmanın aldığı materyal sayısının farklı olmasındandır. Brown Üniversitesi 2 materyal üzerinden giderken Ekonomict Unit’in 50 leri bulan materyal kullandığına şahit olmaktayız. Farklı perspektiflerden alınan bu araştırmalarda oluşan zıtlığın konuyu çok fazla derinleştireceği görülmektedir.

Ancak; 1. araştırmayı ele alıp baktığımızda ülkemizin üst sıralardaki ülkelere göre hayli geride kaldığını ve diliminin ise 4’lere tekabül ettiğini görürüz. 2007 yılından sonra bu oranın hızlı bir gelişme gösterip sürekli arttığını ve iyi bir evrim yaşadığı açıktır.

4. Türkiye ve Kanada’nın e-devlet Yapısındaki Farklılıklar:

Bu bölümde Türkiye ve Kanada’nın e-devlet siteleri araştırılarak sonuçlara varılmıştır. İki ülke karşılaştırılmalı bir şekilde verilmiştir ve konu amacına ulaşmıştır.

Türkiye ve Kanada üzerinden devam ettirdiğim çalışmamın bu kısmında bazı veriler üstünden gidip konuyu bitireceğim. Kanada ve Türkiye’nin hükümet karşısında e-devleti ele alacak olursak; Türkiye’nin e-devleti daha çok devlet kuruluşları üzerinden götürdüğünü vatandaşa pek açık olmadığını görürken
Kanada’nın bunu daha büyük oranda ( eksiklikler de olsa) gerçekleştirdiğini görmekteyiz. Bir başka nokta ise eğitim faktörüdür. Kanada, kütüphaneyi ve okulu elektronik ortama çok uzun bir süre önce taşımış olup hatta ilk devlet diyebileceğimiz nitelikte olup başarıyla bunu sürdürmektedir. Türkiye ise; e-okulu daha birkaç sene önceye kadar kurmuş olup faaliyete geçirmesi ise 2 ya da 3 sene önce gerçeklemiştir.


Bir başka nokta ise gizlilik konusudur. Kanada Mahremiyet Yasası’nı uygulayarak bu konuda öncü bir devlet olurken Türkiye’nin bu konuda da geri planda kaldığını görmekteyiz. Öte yandan siyasal partileri elektronik ortamda takip etmede de Kanada’nın yine başarılı bir şekilde ipi göğüslediğini anlamaktayız.

Kamu kuruluşlarının e-Devlete hazır olmaları noktasında ise ülkemizin büyük bir oranda hazır olduğunu görürüz. Bu zaten Brown Üniversitesi’nin yaptığı araştırmalarda da belgelenmiştir.

SONUÇ:


E-Devleti kullanmak hayatımızda büyük bir rahatlığa yol açmıştır ve zaman kaybından tasarruf sağlanmıştır. Önceleri hastanelerden önce randevu alıp daha sonra muayeneye gidilmesi için ayrı ayrı iki gün hastanenin yolunu tutarken randevu artık elektronik ortamda alınıp sadece muayene için hastaneye gitmek usulü uygulanmaktadır. Katılımın artmasıyla ve internetin yaygınlaşmasıyla birlikte insanlar her işi elektronik ortamdan yapmaya başlamışlardır ve büyük bir rahatlığa kavuşmuşlardır.

E-devlet büyük oranda rahatlık sağlamıştır ancak; bunun için alt yapı sorunları henüz tam anlamıyla çözülememiştir. Bu durum yapılan araştırmalarda ülkemizin ne kadar vahim durumlardan hızla yükselişe geçtiğini gözler önüne sermektedir.

Bunun için ise; hepimizin bir vatandaş olarak yapması gereken görevlerimiz vardır. Bunları yapmak benim gözümde hem bir vatandaşlık görevidir hem de ilerde çocuklarımın güvenli ve rahat erişim kurabilecekleri bir ortamı sağlamamın temelidir.



KAYNAKÇA:

MURAT, Erdal, (2004), “E-Türkiye ve Kurumsal Dönüşüm “, İstanbul: Filiz Kitapevi.
ODABAŞ, Hüseyin. (2009), “E- Devlet Sürecinde Elektronik Belge Yönetimi” , İstanbul: Hiperlink Yayınları.
UÇKAN, Özgür, (2003), “E-Devlet, E-Demokrasi ve Türkiye” , Ankara: Literatür Yayınları.
YILDIRIM, H; ÇAKMAK, T; ÜSTÜN, C, (2006), “E- Devlet Başa “, Ankara: Macar Yayıncılık.