ERCİŞLİ EMRAH

• 17 Ekim 2010 Pazar 13:29:29

Ercişli Emrah 17. yüz yılda yaşamış ünlü bir saz şairidir. Emrah’ın babası Âşık Ahmet’tir. Âşık Ahmet, kimine göre Tiflis’ten, kimine göre Gence’den, kimine göre Ahlat’tan gelip Erciş’e yerleşmiştir. Kimine göre de Ercişlidir. Âşık Ahmet Kale Beyi Miroğlu Ahmet Beyin Divan âşığıdır.

Ercişli Emrah’la Erzurumlu Emrah Karıştırılmış, Ercişli Emrah’ın şiirleri Erzurumlu Emrah’a mal edilmiştir. Erzurumlu Emrah’tan başka, Emrah adında başka bir halk Şairinin olduğunu ilk defa 1927 yılında Ziyaettin Fındıkoğlu yazmıştır. Daha sonra birçok bilim adamı bu konu üzerinde çalışmalarını devam ettirmiştir.

Araştırmacılara göre Erzurumlu Emrah 19.yy da yani Ercişli Emrah’tan 200 yıl sonra yaşamıştır. Karakoyunlu olan Ercişli Emrah Türkçe’yi çok iyi kullanırken Erzurumlu Emrah şiirlerinde Farsça, Arapça ve Türkçe’yi kullanmıştır.

Ercişli Emrah; şiirlerinde duygularını ve sevgilisini anlatırken bitki, hayvan ve dini motiflerden yararlanmıştır. Kuş ve hayvan motifleri arasında turna, suna, bülbül keklik, ceylan, baykuş, kuzu koyun, yer alırken dini sembol olarak ta Mevla, Tanrı, Hak, Hazreti Muhammet, Hızır, Huri ve peri sembollerini kullanmıştır. Bitki dünyasından sadece gül, menekşe, nergis ve sümbül adlarını kullanmıştır.

Ahmet Poyrazoğlu’na göre Ercişli Emrah’ın 20 şiiri Erzurumlu Emrah’a, bir şiiri Summaniye, bir şiiri Bayburtlu Zihniye, bir şiiri de Karacaoğlan’a mal edilmiştir. Bir şiirini Âşık Reyhani ve Dursun Cevlani kendilerine tapşırmışlardır. Bir şiiri ise Keskin türküsü olarak geçmektedir.

Ercişli Emrah’ın Erzurumlu Emrah’a mal edilen şiirlerinden birisi “Dedim- Dedi” veya “Uykudan Uyanmış gözleri mahmur” şiiridir.
Bu şiir Ercişli Emrah’ın Selbi’ye söylediği ilk şiirlerinden (türkülerindendir) Erzurumlu Emrah şiirlerini hazırlayan Metin Karadağ’da bu şekilde zikretmektedir Erzurum bölge radyosuna Eflatun Cem Güney tarafından değiştirilerek okutulmuştur.

Ercişli Emrah’ın mezarının, Çelebibağı Kale mezarlığında olduğu kabul edilmekle birlikte, Emrah’ın İran dönüşü “köşk“ yaptırdığı üzüm bağlarındaki mevkide de olduğu da rivayet edilmektedir. Ancak bu çok zayıf bir ihtimaldir.

Ercişli Emrah hakkındaki bilgiler Hayatı etrafında oluşturulan Emrah ile Selbihan (Selvi) hikâyesi ile sınırlıdır. Bu hikâye Türk Halk Hikâyeleri arasında geniş coğrafyada bilinmektedir. Çeşitli yörelerde farklı anlatımları olmasına rağmen ortak nokta Emrah’ın Ercişli olmasıdır. Erciş anlatımına göre Emrah Selvi’sine kavuşamamıştır.

Hikâyenin sonunu özetlersek; Emrah yaşlı, bitkin ve yorgundur. Hastalanmış yatağa düşmüştür. Hasta yatağında selbihan’ı sayıklamaktadır. Bu arada İran Çapakurları tarafından reislerine götürülen Selbihan bir fırsatını bulur, ellerinden kurtulur, Erciş’e gelir.

Emrah; “Baba Selbihan’ın kokusu geliyor” diyerek sazını ister son türküsünü söyler. Selbihan o anda içeri girer. Emrah güçlükle başını çevirir büyük bir özlemle onu seyreder. Bir şeyler söylemek ister söyleyemez. Elini Selbihan’a uzatır ama son nefesini vermektedir. Eli yana düşer. Emrah ruhunu teslim edince Selbihan’ın feryadı dağı taşı inletir. Selbinin gözyaşları sel olup akar. Bu acıya daha fazla dayanamaz.

Emrah’ın naşı mezara konulacağında Ellerini gökyüzüne açarak cemaate döner: “Ey cemaat Allah’ını seven benim bu yapacağım duaya âmin desin” der ve başlar duaya. Son Peygamber Hazreti Muhammet hatırına, diğer peygamberler, evliyalar enbiyalar hürmetine pirler aşkına dileğinin kabulünü dua eder. Beni Emrah’ıma yoldaş et, Canımı al Allah’ım, Biz bu dünyada kavuşamadık öbür dünyada kavuştur Ya Rabbim der, cemaatten helallik ister, kendisini Emrah için açılan mezarın içine atar, ruhunu teslim eder. Emrah’ın mezarının yanına bir mezar daha kazılır. Bu mezara da Selbihan defnedilir.

Sonuç olarak: Bütün araştırmacılar Ercişli Emrah’ın var olduğunu Erciş’te yaşadığını, şiirlerinin Erzurumlu Emrah’a mal edildiğini kabul etmiştir. Erciş’teki yaşlılarında anlattıklarından yola çıkılarak mezarının Çelebibağı’nda olduğu ağırlık kazanmıştır. 19 Temmuz 1979 tarihinde düzenlenen “Ercişli Emrah Semineri ve Şenlikleri” sırasında büyük bir katılımla ziyaret edilerek burada gömülü olduğu kabul edilmiştir.

DEDİM DEDİ

Seherde uyanmış gözleri mahmur
Dedim sarhoş musun söyledi yoh yoh
Ağ elleri boğum boğum kınalı
Dedim bayram mıdır söyledi yoh yoh

Dedim inci nedir dedi dişimdir
Dedim kalem nedir dedi kaşımdır
Dedim on beş nedir dedi yaşımdır
Dedim daha var mı söyledi yoh yoh

Dedim duman nedir dedi aynımda
Dedim zulüm nedir dedi boynumda
Dedim gül memeler dedi koynumda
Dedim ver ağzıma söyledi yoh yoh

Dedim pişen nedir dedi zulümdür
Dedim zulüm nedir dedi ölümdür
Dedim Emrah nedir dedi kulumdur
Dedim satar mısın söyledi yoh yoh.

NUR

Geldi geçti erenlerin kervanı
Kervanı nur, seyranı nur, eli nur
Ellerinde Yaradan’ın fermanı
Fermanı nur, erkânı nur, yolu nur

Dokuz kat melaik Mevla’ya tapar
Onların şövlesi gökleri yakar
Cennet bahçesinde dört pınar akar
Pınarı nur, akarı nur, gölü nur

Sefil Emrah derki erler himmeti
Her olur olmaza etme mihneti
Çok derindir erenlerin sohbeti
Sohbeti nur, dudağı nur, dili nur

GÜL YAVAŞ YAVAŞ

Ala gözlerini sevdiğim dilber
Giyin al yeşili gel yavaş yavaş
Cazû kirpiklerin kana boyandı
Ağlama cananım gül yavaş yavaş

Doldur doldur nargileyi tazele
Sarardı gül benzim döndü gazele
Öz elinle indir beni mezara
Üstüme salları sal yavaş yavaş

Emrah diyer acım yerde kalmasın
Vefasız olanlar murat almasın
Gizli ağla düşmanların bilmesin
Akan gözyaşların sil yavaş yavaş

Kaynak:
Selahattin Koşar, Dünden Bugüne Erciş, 2008 baskısı
Ahmet Poyrazoğlu, Ercişli Âşık Emrah Deyişleri
Celal Gazioğlu, Bütün Yönleriyle Tarih ve Kültür Hazinesi Erciş
Cengiz Alper Çeşitli yönleri ile Van 4. baskı
ercisliler.net/ercis/modules.php?name=Kose_Yazilari&op=viewarticle&artid=274
ercisliler.net/ercis/modules.php?name=Kose_Yazilari&op=viewarticle&artid=10
www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=1340
www.turkuler.com/ozan/ercisliemrah.asp
Salahaddin Bekki Makelesi ( turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/salahaddin_bekki_ercisli_emrah.pdf)

Yayımlamayı düşündüğüm Ercişli şairler kitabımdan sayfa 13-14-15. Yapılacak düzenlemerle sayfa sayısı değişebilir.
Erol ÇELİK (ERCİŞLİ)
ALİAĞA/İZMİR