İNEBOLU ADI

• 12 Ocak 2009 Pazartesi 20:41:52

Harita Altyazısı:
Jean Baptiste Anville’in 1764 yapımı “Asya, Küçük Asya ve Suriye” haritasındaki Kerempe ile İnceburun arasında İlyasbey (Callistratia), İnebolu (Aboni-tichos ya da Ionopolis), Hacıveli (Aeginetis), Ginolu (Cinolis), Güllüsu (Anti-Cinolis), İstefan (Stephan) ve Cebelit (Potamos) var (David Rumsey Kolleksiyonu).
--------------------------------------------
İNEBOLU ADI
Hayati Tahsin YILMAZ
Güncelleme Ocak 2012
”İnebolu” adı ”Ionopolis”ten uyarlanmıştır. Ionopolis’in sonundaki ”s” kimi dillerde (örneğin Fransızca) okunmaz. Kimi durumlarda Yunancada da okunmaz. Bu sözcük Türkçeye şöyle aktarilabilirdi: İonopoli. Ama biz bu sözcüğü Latince kökenli bir dilden değil, Arapçadan aktarmışız (o dönemde ”Doğu Uygarlığı” daha öndedir). Arapçada ”p” sesini karşılayan tilcik (harf) olmadığından, ”p”ler de “b” ile yazılıyor. Bu nedenle Ionopolis, Türkçeye ”İnebolu” olarak aktarılmıştır. Bu durumdan Abana da etkilenmiş; özgün adı ”Apana” olmasına karşın, Türkçeye ”Abana" olarak geçmiştir.
İnebolu’nun Ionopolis’ten önceki adı ”Abonutechos”tur(*). Bu sözcüğün Abonteichos, Aboni Teichos, Aboni Tichos, Abonitichos, Abonitychos, Abonoteichos, Abonu Teichus, Abonuteichus, Avonotichos, Aponi Tichos gibi yazılışlarına rastlıyoruz. Bunun nedeni, bu adın zamanla değişime uğraması değil, Yunanca olan bu sözcüğün çesitli Batı dilleri ebece’leriyle yazılmasıdır. Fransızlar da önüne bir ”d” ekleyerek çeşitlendirmiş: d’Abonos, d’Abonus, d’Abonotique, d’Abonû-tichos.
Aboni Tichos (Abon Hisarı) adı, 2. yy’da kentte ortaya çıkan Alexandras adlı bir yalancı peygamber yüzünden (kentin adının kötüye çıkması nedeniyle) ”Ionopolis” (İyonya Kenti) olarak değiştiriliyor.
Ahmet Gökoğlu’na göre Ionopolis adı ilk kez İS 165 yılında paralarda görülür (Paphlagonia, 1952, sayfa 20).
Kaynaklarda İnebolu’nun adı Aboni-Moenia ve Aboni-Muro olarak da geçiyor. Kimi kaynaklarda da yalnızca Aboni olarak geçiyor. Özellikle Aboni-Moenia çok geçiyor ve birçok kaynakta İnebolu’nun Ionopolis’ten önceki adı olduğu belirtiliyor. Bu durumu anlamakta çok zorlandık ama gizemi de çözdük:
Aboni Tichos’taki ”Tichos”un Yunanca anlamı ”hisar”dır (sur, kale).
Aboni Moenia’daki ”Moenia”nın Latince anlamı ”hisar”dır (sur, kale).
Aboni Mura’daki ”Muro’nun İspanyolca, İtalyanca ve Portekizce anlamı ”hisar”dır (sur, kale).
Bu durumda, bunların üçü de İnebolu’nun Ionopolis’ten önceki adıdır. Elbette ”Aboni” de. Bu durum şuna benzer: Bizim ”Yeni Delhi” olarak bildiğimiz Hindistan’ın başkentine İtalyanlar ”Nuova Delhi”; İngilizler de ”New Delhi” der.
İnebolu’nun, çok az da olsa Junopolis, Jonopolis, Inopolis, Panapolis, Niopoli, Zinopoly gibi adlarına da rastladık.
İnebolu’nun bir de Ineboli, Ineboly, Yneboli, Ynebolu, Eneboli, Ainebal, Ainabal, Ainabol, Ainaboli, Ainehboly, Inehboli, Inebolua, Ainahboli, Aynabuli, Ainaliboli gibi yazılışları var. Bu da, Batılıların Arapça ya da Osmanlıca kaynaklardaki İnebolu’yu kendi yazı dillerine aktarmalarından kaynaklanıyor (örneğin bir Alman Osmanlıca ya da Arapça yazılı ”Çatalzeytin”i ”Tshatalzeitün”; ”Çayağzı”nı da ”Tshaiaghzy” olarak yazar).
*) Kastamonu Valiliği, Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Abana Kaymakamlığı ve Abana Belediyesi internet siteleri başta olmak üzere birçok kişi ve kuruluş “Abonutechos”u “Abana” olarak algılıyor! İnebolu Kaymakamlığı ve İnebolu Belediyesi siteleri de İnebolu’nun en eski adının Ionopolis olduğunu belirterek Abonutechos’tan hiç söz etmiyor!. Oysa, Kastamonu Valiliği’nin yayımladığı “Kastamonu 1973 İl Yıllığı” bile "İnebolu (Abunoteikhos) yahut İonopolis" diye yazıyor (sayfa 155). Ahmet Gökoğlu, “Paphlagonia” yapıtında (Kastamonu, 1952), “İnebolu”ya şöyle başlar: “İnebolu’nun en eski adı olan Abunoteikhos isminin ikinci kısmı Yunanca ‘kale’ anlamını taşımaktadır” (sayfa 20). Hele hele Abonutechos’un İnebolu olduğunu gösteren 6 tarihsel harita da içinde, bu konuda açığa çıkardığımız birçok belgeden sonra (Abana Belgeseli, 2005, sayfa 9, 10, 12, 13, 14 ve 49), Abonutechos’un İnebolu’nun adı olduğu gün gibi ortada. Kastamonu Valiliği bu konudaki başvurularımıza yanıt vermedi ve 2011’de ilçe tarihçelerini sitesinden kaldırdı. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü sitesinda (2012) “Abana” konusunda “Tarihteki adı Abanou Teikhes’tur (Abana Hisarı)” dendikten sonra şöyle sürdürülüyor: “1887 tarihli nizamname ile Sinop ilinin Ayancık ilçesine bağlı nahiye olmus, 1889 yılında Kastamonu İnebolu İlçesine bağlanmıştır. 1949’da İlçe olmuş, 1953’te ise tekrar köy olmuştur. 1968 yılında ise tekrar İlçe yapılmıştır.” Bu anlatımdaki “1968” sayısı dışındaki tüm bilgiler yanlıştır! Abana Belediyesi’nin turizm büroşürlerinde de Abonou Teikhos, Abana’nın eski adı olarak gösteriliyor. Abonou Teikhos’un İnebolu’nun adı olduğunu söylediğim öğretmen kökenli bir Abanalı yetkili, “Olmaz öyle şey, direnelim!” dedi. Günümüz “televole kültürü”nde doğru bilgiye hiç gerek yok. Kişi, bilginin doğrusunu bulunca sevineceğine, kızıyor! Dahası, ”Biz böyle biliyoruz” diyerek düzeyini daha da düşürüyor. ”Toplu bilgisizlik,” ve ”ancak eğitimle kazanılabilen cehalet” sürüyor! Kişi, hele bir okul bitirir ya da bir koltuğa oturursa daha da bağnaz oluyor! Kişisel ya da kamusallık farketmiyor.