İslam dininin temel ibadetlerinden biri olan namaz belli şartlar ve hazırlıklarla yerine getirilmesi gereken bir ibadettir. Bu şartlardan biri de abdest almaktır. Ancak abdestin nasıl alınacağı ve hangi durumlarda bozulduğu konusunda Kur’an-ı Kerim ile geleneksel anlayış arasında farklılıklar bulunmaktadır. Bu makalede, Kur’an’daki abdest ve gusül ile ilgili hükümler ele alınacak geleneksel anlayışın bunlarla ne derece örtüştüğü incelenecektir.
Abdest Kur’an-ı Kerim’de Maide Suresi’nin 6. ayetinde açık bir şekilde tarif edilmiştir: > “Ey iman edenler! Salata kalktığınız zaman yüzlerinizi ve dirseklere kadar ellerinizi yıkayın ve başlarınızı ve ayaklarınızı iki ayak bileğine kadar meshedin. Ve eğer cünüp iseniz tam temizlenin. Eğer hastaysanız yahut seyahat üzerinde yahut sizden biriniz tuvaletten gelmişse ya da kadınlara dokunmuşsanız ve su bulamamışsanız teyemmüm edin. Temiz toprağı yüzlerinize ve ellerinize sürün. Allah size hiçbir güçlük çıkarmak istemiyor. Fakat sizi temizlemek ve size olan nimetini tamamlamak istiyor. Umulur ki şükredersiniz.” Bu ayet abdestin temel unsurlarını net bir şekilde ortaya koymaktadır:
1. Yüzün yıkanması,
2. Ellerin dirseklere kadar yıkanması,
3. Başın meshedilmesi,
4. Ayakların meshedilmesi.
Görüldüğü üzere ayet abdest için dört temel eylemi şart koşmakta ancak bu unsurların ötesine geçmemektedir. Ayetin devamında cünüp olunduğunda temizlenmek gerektiği belirtilmekte ve su bulunamadığında teyemmüm yapılması emredilmektedir. Kur’an-ı Kerim’de abdesti bozan durumlar da aynı ayette belirtilmiştir:
Tuvalet ihtiyacını gidermek,
Kadınlara dokunmak (cinsel ilişkiyi içerecek şekilde)
Bu hüküm gaz kaçırma, kanama veya kadının adet görmesi gibi durumların abdesti bozduğuna dair geleneksel anlayışla çelişmektedir. Zira Kur’an’da bu tür durumlara ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Kur’an’da ayakların meshedilmesi gerektiği açıkça belirtilmişken bazı geleneksel yorumlar bu hükmü yıkama şeklinde anlamlandırmıştır. Ancak ayete dikkat etmekten aciz kalmışlardır. Zira ayette öncelikle baş sonra ayaklar geliyor. Yıkayın kelimesi bittikten sonra ayette baş gelmektedir. İkinci bir yıkama ayaklar için yer almamaktadır. Baş ile ayak arasındaysa ve bağlacı yer almaktadır. Ve bağlacı ile anlamındadır. Kur’an’da gusülle ilgili iki temel ifade bulunmaktadır:
1. Maide Suresi’nde geçen “tahare” (temizlenmek),
2. Nisa Suresi’nde geçen “gasale” (yıkanmak).
Bu ifadeler cünüp olan bir Müslümanın temizlenmesi gerektiğini ortaya koymakta ancak bunun detaylarını geleneksel anlamda “gusül abdesti” olarak bilinen ritüelle sınırlamamaktadır. Gusül Kur’an’daki tanımıyla genel bir temizlenme ve yıkanma eylemi olup özel bir ritüel formatına indirgenmemiştir. Geleneksel yorumlar abdest ve gusül konularında detaylara inerek ek şartlar getirmiştir. Ancak bu eklemeler Kur’an’ın açık hükümleriyle çeliştiğinden dini samimiyet ve tutarlılık açısından sorgulanmalıdır. Örneğin abdesti bozan durumlara ilişkin geleneksel anlayış Kur’an’da yer almayan unsurları içermekte ve bu durum İslam’ın kolaylaştırıcı özelliğiyle bağdaşmamaktadır. Abdest ve gusül Kur’an-ı Kerim’deki tarifleriyle oldukça sade ve anlaşılır ibadetlerdir. Ancak geleneksel anlayışın eklemeleri bu ibadetlerin asıl amacından uzaklaşmasına neden olmaktadır. İslam’da ibadetlerin Kur’an’a uygun bir şekilde anlaşılması hem dini samimiyetin korunması hem de gereksiz zorlukların önüne geçilmesi açısından önemlidir. Bu nedenle ibadetlerde Kur’an’ın rehberliği esas alınmalı ve dinin kolaylaştırıcı özelliği daima göz önünde bulundurulmalıdır.