Edebiyat türlerinin en başında gelen şiirin de kendine göre bazı terimleri vardır.
Kısaca bunlara da değinelim.

REDİF
Mısra sonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görevleri aynı olan eklerin, kelime ve kelime gruplarının tekrar edilmesine “redif” denir.

Bizim elde bahar olur, yaz olur
Göller dolu ördek olur, kaz olur
Sevgi arasında yüz bin naz olur
Suçumu bağışla, ben sana kurban ….. Ercişli Emrah
-
Bu ıslıkla uzayan, dönen, kıvrılan yollar,
Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar
Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu.
Gökler bulutlanıyor, rüzgâr serinliyordu ….. F. Nafiz Çamlıbel

KAFİYE (UYAK)
Mısra sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğine kafiye denir.

Yanıp tutuşmadan aylarca yummadım gözümü,
Nücuma sor ki, bu kirpikler uyku görmüş mü? ….. Mehmet Akif ERSOY

KAFİYE ÇEŞİTLERİ

1) Yarım Kafiye: Tek ses/harf benzerliğine dayanan kafiyedir.

Ben çektiğim kimler çeker
Gözlerim kanlı yaş döker
Bulanık bulanık akar
Dağların seliyim şimdi ….. Kul Mustafa
-
Üstümüzden gelen boran kış gibi
Şahin pençesinde yavru kuş gibi
Seher sabahında rüya düş gibi
Çağırta bağırta aldı dert beni ….. Pir Sultan Abdal

2) Tam Kafiye: İki ses/harf benzerliğine dayanan kafiye türüdür.
-
Yollarda kalan gözlerimin nurunu yordum,
Kimdir o, nasıldır diye rüzgarlara sordum,
Hulyamı tutan bir büyü var onda diyordum ….. Y. Kemal Beyatlı
-
Sen miydin o afet ki dedim, bezm-i ezelde
Bir kanlı gül ağzında ve mey kasesi elde,
Bir sofrada içtik, ikimiz aynı emelde,
Karşımda uyanmış gibi bir baktı sarardı ….. Yahya Kemal Beyatlı
-
On atlıya karar verdim yaşını
Yenice sevdaya salmış başını
El yanında yıkar gider kaşını
Tenhalarda gülüşünü sevdiğim.

3) Zengin Kafiye: Üç ya da daha çok ses/harf benzerliğine dayanan kafiye türüdür.

Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk,
Soğuk bir mart sabahı... Buz tutuyor her soluk.
Ufku tutuşturmadan fecrin ilk alevleri
Arkamızda kalıyor şehrin kenar evleri. ….. Faruk Nafiz Çamlıbel
-
Baygın bir ihtizaz ile bi-huş akar dere,
Sahillerinde çocuklar uzanmış çimenlere ….. Orhan Seyfi Orhon

Miskin Yunus biçareyim
Baştan ayağa yareyim
Dost ilinden avareyim
Gel gör beni aşk neyledi ….. Yunus Emre

4) Tunç Kafiye: Ses/harf benzeşmesinin üçten fazla olması durumunda kelimelerin biri genellikle diğerini içine alır. Bu, durumda zengin kafiyenin adı “tunç kafiye” olur.

Fikrim bir hulyaya bazı dalar da
Düşünür, derim ki: “Bu odalarda
Kim bilir kaç kişi oturmuş yatmış.” (5 harf) ….. Yusuf Ziya Ortaç

Ay asar kandilini,
Suya sarkan dilini. (14 harf)

Kimi solgun, sarışın; kimi ak, kimi kara;
Kiminin arkasından görünüyor Ankara. (4 harf)

Hey Emre’m Yunus biçâre
Bulunmaz derdine çâre (4 harf) ….. Yunus Emre

5) Cinaslı Kafiye: Anlamları ayrı, fakat yazılış ve okunuşları aynı olan kelime ve kelime gruplarının mısra sonunda tekrarı ile oluşan kafiyeye cinaslı kafiye denir.
Kerkük Hoyratlarında bu duruma sıkça ratlanır.

Kekürk indi
Ne hoştı Kerkük indi
Sağ gözüm İstanbul’a
Sol gözüm Kerkük’indi

Kerkükten geçer Yasa
Yas’a batıptı yasa
kerkükİ veran etti
Yad ayak basa basa

O Türkmen’e
Çok dottı o Türk mene
Seçim güni ses veri
Kurbanam o Türkmen’e ….. Sirvan Saçıuzun

Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Ben yârimden vazgeçmem
Götürseler asmaya
-
Bilmem ki yaz mı gelmiş
Niçin açmış gül erken
Aklımı kayıp ettim
Nazlı yârim gülerken
-
Kendin çöz kendin tara
Değmesin el başına
Ben yârime kavuştum
Darısı el başına
-
Bağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfün teli bağ bana

KAFİYE ŞEMASI

Mısraların son seslerine bakılarak bir dörtlüğün kafiye düzeni çıkarılır. Kafiye düzenlerinin, mısralarının son seslerindeki düzene göre çeşitleri vardır.

1. Düz Kafiye:

“a a a b” “bbbc” “cc” “a a b b” olmalı.

İftardan önce gittim Atik-Valde semtine
Kaç defa geçtiğim bu sokaklar, bugün yine,
Sessizdiler, Fakat Ramazan maneviyyeti
Bir tatlı intizara çevirmiş sükûneti

2. Çapraz Kafiye:

“a b a b” “cdcd” olmalı.

Hayran olarak bakarsınız da
Hülyanızı fetheder bu hali
Beş yüz sene sonra karşınızda
İstanbul fethinin hayali

3. Sarma Kafiye:

“a b b a” “cddc” olmalı.

İhtiyar, elini bağrına soktu,
Dedi ki: “İstanbul muhasarası
Başlarken aldığım gaza yarası
İçinden çektiğim bu oktu.

Türk Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri/Şekilleri

Âşık Edebiyatı Nazım Biçimleri

Koşma
Semai
Varsağı
Destan

Tasavvuf Edebiyatı Nazım Biçimleri

İlahi
Nefes
Deme
Nutuk
Devriye
Şathiye

Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri

Mani
Ninni
Türkü
Ağıt


Suat Zobu
-sevgiyle-

(Devam edecek)