İyi Huylar

• 29 Ocak 2024 Pazartesi 17:42:24

Yüce Allah’ın Kur’an-ı Kerim’de bizlere yapmamızı emir ve tavsiye ettiği güzel davranışları uygulayıp,hayata geçirmemize,iyi huylar adı verilmektedir.

İnsan yaratılışı itibariyle sosyal bir varlık olduğundan devamlı cemiyette insanlarla iyi münasebetler içinde olmak mecburiyetindedir.Bu bakımdan insanlarla devamlı Allah’ın emir buyurduğu güzel ilişkiler içinde olmalıyız. Peygamber Efendimiz Aleyhisselâtü Vesselâm aynı konuya değinerek, Müslüman’ın özelliğini şöyle buyurarak ifade etmişlerdir. "İnsanlarla iyi geçinen ve kendisi ile de iyi ilişkiler kurulabilen kişidir.Geçimi iyi olmayan kimseden hayır gelmez." (Ahmed b.Hanbel,Müsned,II,400-Müslim, Zekat, 56)

Peygamberimiz Aleyhissalatü Vesselam’ın buyurduğu gibi iyi insan olmak için İslam dininin emirlerine uymalı ve ahlaki güzelliklerin hepsini huy haline getirme yolunda gayret sarfetmeliyiz.

Şimdi iyi insan olma yolunda bizlere rehberlik yapacak iyi huylardan bazılarını aktarmak istiyorum.İyi huylara sahip olma noktasında bu yazılanların önce kendime faydası olmasını daha sonra da okuyucularımıza ışık tutması ümit ve duasıyla.

Haya 1

Hayanın özü utanmaktır.İnsanın haysiyet ve şerefinin incinmesinden doğan bir duygudur. Ayıplanması gereken,hoş görülmeyen bir söz veya davranıştan dolayı insanın,Allah’a ve insanlara karşı mahcup olup,üzüntü duyması yani utanması haya olarak ifade edilir.

İslam ahlakına göre haya,bütün dini ve ahlaki vazifelerin ihmalinden doğan bir haldir. Vicdanın,vazifelerin çiğnenmesi karşısında duyduğu suçluluk ve küçüklük heyecanıdır.

Edebe zıt olan hadiseler meydana geldiğinde, kalp bundan müteessir olur,hassasiyeti artıp, ızdırap duyar.Bu durum haya sahibi olan kişinin yüzünde görülür.Çünkü bu çirkin olay karşısında haya faziletine sahip olan kişinin nefsi bundan etkilenir.

"Haya, kişiye fazilet yollarını,maddi ve manevi terakki yollarını gösterir.Edep ve hayadan mahrum olan insan her türlü iğrenç işlere girişir.Yaptığı çirkin işlerden üzüntü duymayan insanı ahlak ve fazilet yollarına sevketmek zordur. Cemiyetlerin tekamülü, milletlerin terakkisi, utanmak hissinin canlı bir şekilde aralarında yaygın olmasıyla yakından alakalıdır.

Bu bakımdan haya,insanın en güzel,en ciddi ölçüsüdür. İnsanın haddini bilmesi utanılacak bir durumdan yüzünün kızarması büyük bir fazilettir.Bu fazilet kişiyi kötülüklerden korur. Utanılacak işler yapmaktan uzak durup,iyi işler yapmasına vesile olur.

Haya,insanı günahlardan alıkoyan bir duygudur. Cenab-ı Hak sonsuz rahmetiyle,bizi nefis ve şeytanla mücadelemizde yalnız
bırakmamış, bazı silahlarla donatmıştır.Bunlardan biri de haya duygusudur.Şeytanın bizi çağırdığı, nefsimizin de hoşlandığı öyle günahlar vardır ki, haya sebebiyle onlara kapılmaktan kurtuluruz.
Öyleyse,bir insanda haya duygusu ne derece kuvvetliyse, günahlara karşı da o kadar mukavemetli demektir.Bu duygu zayıflarsa günaha dayanıklı olmada zayıflar.

Bu seciye kimde bulunursa,onu şehvani arzulardan uzaklaştırır,fazilet sahibi ahlaklı kişilerle birlikte olmasını sağlar.

Gerçek haya,insanın yüce Yaratana karşı duyacağı hayadır.Gizli açık her şeyi bilen Allah Teala’dan utanan bir insan ancak edepli davranabilir. İnsanlardan utanmak da iyi bir şeydir. Bu kişinin ahlaki değerini, Hayanın derecesini düşürmez. Çünkü Peygamber Efendimiz Aleyhissalatü Vesselam: "Hayanın hepsi hayırdır." buyurmuşlardır. (Buhari,Ebu Abdullah Muhammed b.İsmail,el-Camius-Sahih,edep,76)

Hayanın bu üstünlüğü sebebiyledir ki,çok utangaç oluşu sebebiyle kendisine şikayet edilen bir sahabe için Allah’ın Resulü (a.s.m.) "Bırakınız onu,zira haya imandandır." (Buhari,a.g.e.,Edep,770, Müslim,a.g.e.,İman,59) buyurmuştur.

Her konuda olduğu gibi haya konusunda da en büyük rehberimiz Peygamberimiz Aleyhisselatü Vesselam’dır.Onda edep ve haya duygusu zirveleşmiştir.Onun yaşadığı cahiliye devrinde ahlaksızlık ve her çeşit kötülük son noktasına ulaşmıştı.İnsanlar Kabe’yi çıplak olarak tavaf edip başkalarının görmesinden utanmadan çıplak yıkanırlardı. Hz.Muhammed (a.s.m.)ise bütün edep dışı uygulamalardan uzaktı.

Ebu Said el-Hudri(r.a.)diyor ki:

"-Nebi(s.a.v.) haya cihetiyle,kendi köşesinde oturan bakire kızdan daha utangaçtı" (Tecrid,IX,276/1459,İbn Sa’d,Tabakat,I,368)

Peygamber Efendimizin Aleyhissalatü Vesselam’ın sözleri ve fiillerinin bütün hal ve hareketlerinin hepsi edeptir. Her meselesi nurdur. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm ferman etmiş: "Rabbim bana edebi güzel bir surette ihsan etmiş, edeplendirmiş. (Keşfü’l-Hafa,1:70)

Ahmet TULGANER