EV.d 23408 NUMARALI EVKAF DEFTERİNE GÖRE HAMİD SANCAĞINDAKİ VAKIFLAR

• 15 Nisan 2023 Cumartesi 13:31:32

Dr. İbrahim KARAER

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan Hamid Sancağı vakıflarıyla ilgili defterleri incelemeye devam ediyoruz. Bu yazımızda, Hamid Sancağı dahilinde bulunan vakıflarda 1290 senesi Kanun-ı evveli iptidasından Şubat nihayetine kadar (1 Aralık 1874 - 12 Mart 1875) üç ay zarfında gerçekleştirilen harç-ı ferağ ve intikalat-ı müstagallat ve varaka-i baha ve kalemiyenin miktarını gösteren EV.d 23408 numaralı defteri değerlendireceğiz.

Defterde kayıtlı vakıflar önce kaza, nahiye ve köyler başlığı altında sıralanmıştır. Daha sonra defterdeki sırasına göre vakıflarda yapılan ferağ ve intikal işlemlerinin sayısı ve bu işlemlerden alınan harç, varaka-i baha ve kalemiye bedelleri gösterilmiştir.

***
EV.d 23408 numaralı Evkaf Defterinde; Burdur kazasında 4, Isparta kazasında 6, Isparta kazasına bağlı Sav köyünde 1, Eğirdir kazasında 5, Agros nahiyesinde 1, Barla nahiyesinde 1, Gönen nahiyesinde 1, Keçiborlu nahiyesinde 1, Uluborlu kazasında 7, Uluborlu kazasına bağlı Bisse (Başköy)’de 1, Kabaca-i Kebir (Büyükkabaca) köyünde 1, Senirkent köyünde 2 ve Yassıviran köyünde 1 vakıf olmak üzere toplam 32 vakıf kayıtlıdır. Defterde kayıtlı Hamid sancağındaki vakıfların adları ve bulundukları yerler aşağıda gösterilmiştir.

Burdur Kazasındaki Vakıflar
Burdur’da Cami-i Kebir Hitabeti Vakfı
Burdur’da Manastır Cami-i Şerifi Vakfı
Burdur’da Piri Baba Zaviyesi Vakfı
Burdur’da Şeyh Gaybi Zaviyesi Vakfı

Isparta Kazasındaki Vakıflar
Isparta’da Abdülkerim Medresesi Vakfı
Isparta’da Hızır Abdal Zaviyesi Vakfı
Isparta’da Hisar Efendi Cami-i Şerifi Vakfı
Isparta’da Kutlu Bey Cami-i Şerifi Vakfı
Isparta’da Sadiye Bukası Vakfı
Isparta’da Şeyh Recep Zaviyesi Vakfı
Isparta’da Sav Köyünde Abdü’l-Vahab Mekteb-i Şerifi Vakfı

Agros (Atabey) Nahiyesindeki Vakıflar
Agros Nahiyesinde Atabey Medresesi Vakfı

Barla Nahiyesindeki Vakıflar
Barla Nahiyesinde Çaşnigir Paşa Cami-i Şerifi Vakfı

Eğirdir Kazasındaki Vakıflar
Eğirdir’de Hoca Yakup Zaviyesi Vakfı
Eğirdir’de Kabasakal Zaviyesi Vakfı
Eğirdir’de Mesih Paşa Muallimhanesi Vakfı
Eğirdir’de Sureti Baba Zaviyesi Vakfı
Eğirdir’de Şeyh Murat Hankahı Vakfı

Gönen Nahiyesindeki Vakıflar
Gönen Nahiyesinde Pazar Mescid-i Şerifi Vakfı

Keçiborlu Nahiyesindeki Vakıflar
Keçiborlu’da Şeyh Şikem Zaviyesi Vakfı

Uluborlu Kazasındaki Vakıflar
Uluborlu Kazasında Abrurrahim Cami-i Şerifi Vakfı
Uluborlu Kazasında Bülbül ve Alemdar Zaviyesi ve Cami-i Şerifi Vakfı
Uluborlu Kazasında Evliya Paşa Zaviyesi Vakfı
Uluborlu Kazasında Fakih İshak Paşa Zaviyesi Vakfı
Uluborlu Kazasında Kargulala Medresesi Vakfı
Uluborlu Kazasında Sultan Alaeddin Cami-i Şerifi Vakfı
Uluborlu Kazasında Tahta Pazar Mescid-i Şerifi Vakfı
Uluborlu Kazasında Bisse Köyünde Bula Hatun Zaviyesi Vakfı
Uluborlu Kazasında (Kabaca-i Kebir Köyünde) Çaylak Kuyusu Vakfı
Uluborlu Kazasında Senirkent Köyünde Ahi Hüseyin Zaviyesi Vakfı
Uluborlu Kazasında (Senirkent Köyünde) Elperek Cami-i Şerifi Vakfı
Uluborlu Kazasında (Yassıviran Köyünde) Zekeriya Zaviyesi Vakfı


Defterde Kayıtlı Vakıflarda Yapılan Ferağ ve İntikal işlemleri ve Elde Edilen Gelir

1- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Eğirdir’de Sureti Baba Zaviyesi Vakfında; on iki ferağ ve intikal işleminden 345 guruş 20 para gelir elde edilmiştir. Bunun 297 guruş 20 parası ferağ ve intikal harcı; 48 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

2- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Agros nahiyesinde Atabey Medresesi Vakfında; yüz seksen iki ferağ ve intikal işleminden 3.238 guruş 20 para gelir elde edilmiştir. Bunun 2.449 guruş 20 parası ferağ ve intikal harcı; 744 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

3- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Eğirdir’de Mesih Paşa Muallimhanesi Vakfında; dokuz ferağ ve intikal işleminden 215 guruş 20 para gelir elde edilmiştir. Bunun 179 guruş 20 para ferağ ve intikal harcı; 36 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

4- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesi dahilinde Isparta’da Abdülkerim Medresesi Vakfında; bir intikal işleminden 34 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 30 guruşu ferağ ve intikal harcı; 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

5- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Gönen Nahiyesinde Pazar Mescid-i Şerifi Vakfında; bir ferağ ve bir tarla senedi tebdili işleminden 83 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 75 guruşu ferağ ve intikal harcı; 8 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

6- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Isparta’da Sadiye Bukası Vakfında; altı ferağ ve intikal işleminden 224 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 200 guruşu ferağ ve intikal harcı; 24 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

7- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Keçiborlu’da Şeyh Şikem Zaviyesi Vakfında; iki ferağ ve senet tebdili işleminden 28 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 20 guruşu ferağ ve intikal harcı; 8 varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

8- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Eğirdir’de Şeyh Murat Hankahı Vakfında; yirmi yedi ferağ, intikal işleminden 937 guruş 30 para gelir elde edilmiştir. Bunun 829 guruş 30 parası ferağ ve intikal harcı; 108 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

9- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Eğirdir’de Kabasakal Zaviyesi Vakfında; bir ferağ işleminden 6 guruş 20 para gelir elde edilmiştir. Bunun 2 guruş 20 parası ferağ ve intikal harcı; 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

10- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Isparta’da Hızır Abdal Zaviyesi Vakfında; bir ferağ işleminden 29 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 25 guruşu ferağ ve intikal harcı; 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

11- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Isparta’da Şeyh Recep Zaviyesi Vakfında; on beş ferağ ve intikal işleminden 345 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 285 guruşu ferağ ve intikal harcı; 60 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

12- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Burdur’da Şeyh Gaybi Zaviyesi Vakfında; iki ferağ işleminden 1.038 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 1030 guruşu ferağ ve intikal harcı; 8 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

13- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Isparta’da Kutlu Bey Cami-i Şerifi Vakfında; bir ferağ işleminden 34 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 30 guruşu ferağ ve intikal harcı; 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

14- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Isparta’da Sav Karyesinde Abdü’l-Vahab Mekteb-i Şerifi Vakfında; bir ferağ işleminden 9 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 5 guruşu ferağ harcı; 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

15- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Eğirdir’de Hoca Yakup Zaviyesi Vakfında; on üç ferağ işleminden 138 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 86 guruşu ferağ harcı; 52 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

16- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Burdur’da Cami-i Kebir Hitabet Vakfında; on ferağ işleminden 585 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 545 guruşu ferağ harcı, 40 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

17- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Barla Nahiyesinde Çaşnigir Paşa Cami-i Şerifi Vakfında; otuz dokuz ferağ ve intikal işleminden 426 guruş 20 para gelir elde edilmiştir. Bunun 274 guruş 20 parası ferağ ve intikal harcı; 152 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

18- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Elperek Cami-i Şerifi Vakfında; bir ferağ ve bir tarla senedi tebdili işleminden 38 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 30 guruşu ferağ harcı, 8 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

19- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Senirkent Karyesinde Ahi Hüseyin Zaviyesi Vakfında; iki ferağ işleminden 58 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 50 guruşu ferağ harcı; 8 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

20- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Kargulala Medresesi Vakfında dört ferağ işleminden 105 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 89 guruşu ferağ harcı, 16 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

21- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Çaylak Kuyusu Vakfında; sekiz ferağ, intikal ve senet tebdili işleminden 146 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 114 guruşu ferağ ve intikal harcı; 32 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

22- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Fakih İshak Paşa Zaviyesi Vakfında dokuz ferağ işleminden 402 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 366 guruşu ferağ harcı, 36 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

23- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Tahta Pazar Mescid-i Şerifi Vakfında iki intikal işleminden 43 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 35 guruşu intikal harcı, 8 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

24- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Bisse Karyesinde Bula Hatun Zaviyesi Vakfında on sekiz ferağ işleminden 135 guruş 30 para gelir elde edilmiştir. Bunun 63 guruş 30 parası ferağ harcı, 72 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

25- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Evliya Paşa Zaviyesi Vakfında iki ferağ işleminden 108 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 100 guruşu ferağ harcı, 8 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

26- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Bülbül ve Alemdar Zaviyesi ve Cami-i Şerifi Vakfında bir intikal işleminden 14 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 10 guruşu intikal harcı; 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

27- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Burdur’da Manastır Cami-i Şerif Vakfında bir ferağ ve bir intikal işleminden 298 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 290 guruşu ferağ ve intikal harcı, 8 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

28- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Burdur’da Piri Baba Zaviyesi Vakfında bir ferağ ve üç intikal işleminden 291 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 275 guruşu ferağ ve intikal harcı; 16 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

29- Evkaf-ı Hümayun Nezaret-i Celilesine Mülhak Evkaftan Isparta’da Hisar Efendi Cami-i Şerifi Vakfında bir ferağ işleminden 79 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 75 guruşu ferağ harcı, 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

30- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Sultan Alaeddin Cami-i Şerifi Vakfında bir ferağ işleminden 29 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 25 guruşu ferağ harcı; 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

31- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Abrurrahim Cami-i Şerifi Vakfında üç ferağ işleminden 193 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 181 guruşu ferağ harcı; 12 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

32- Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayuna Mülhak Evkaftan Uluborlu Kazasında Zekeriya Zaviyesi Vakfında bir ferağ işleminden 23 guruş gelir elde edilmiştir. Bunun 19 guruşu ferağ harcı; 4 guruşu varaka-i baha ve kalemiye bedelidir.

Defterin sonunda elde edilen gelirin dökümü yapılarak kayıt altına alınmış ve ilgili makamlara bilgi verilmiştir. Buna göre; 10.216 guruş 30 para maa varaka-i baha ve kalemiye ve kaffe-i harç-ı ferağ ve intikalat; 847 guruş 37 para ez-gayri varaka-i baha ve kalemiye yüzde on hesabıyla aidat-ı muhasebeci evkaf; 427 guruş beher kıtada birer guruş yoklama masraf karşılığı ve 893 guruş 37 para hisse-i mütevelliye olarak gösterilmiştir.

Hamid sancağı dahilinde kain evkaf-ı şeriflerde 1290 senesi kanun-ı evveli iptidasından Şubat nihayetine kadar üç ay zarfında on bin iki yüz on altı guruş otuz para (12.236 guruş, otuz para) arazi harç ferağ ve intikalatı vuku bulmuş ve bundan iki bin yüz altmış sekiz guruş otuz dört para aidat ve yoklama masraf karşılığı ve hisse-i mütevelliye olarak balada ez-bakıyesi olan sekiz bin kırk yedi guruş otuz altı para şuhur-ı merkume cedveliyle hane-i mahsusasına idhalen mahsubu icra kılınmış olmakla icabı babında emr ü ferman hazret-i veliyyün emrindir
15 Rabiul-ahir sene1292 / 9 Mayıs sene 1291 (21 Mayıs 1875)

Yazı sancak merkezinde yetkili on kişi tarafından mühürlenmiştir.

İşbu defter ile beraber ma’lumu’l-adet koçanlar evkaf-ı hümayun hazine-i celilesinden ba-irade-i seniye defterhane-i Hakaniye nakil olunan senedat odası tatbikdik ettirildikte mutabık ve ruhsatları nizamına muvafık zuhur eylemiş ve zikr olunan koçanlar dahi oda-i mezkur marifetiyle derdest tesviye olunmuş olan hesap ve iktizası evkaf-ı hümayun varidat odasından derkenarı lazım gelir 21 Rabiul-evvel sene 1293 / 4 Nisan sene 1292 (16 Nisan 1876)

Hamid Sancağı Evkaf Defteri, 21 Mart 1875 tarihinde bir üst yazı ile Evkaf-ı Hümayun Nezaretine takdim edilmiştir. Ancak bu yazıda, yapılan işlem sayısı 454, elde edilen gelir 13.581 guruş 20 para olarak gösterilmiştir. Bu artışın nereden kaynaklandığı hakkında herhangi bir bilgi verilmemiştir.

Evkaf-ı Hümayun Nezareti Celilesi Canib-i Alisine
Devletli Efendim Hazretleri
Hamid sancağı dahilinde kain evkaf-ı şerifelerin doksan senesi Kanun-ı evvel iptidaisinden Şubat nihayetine kadar üç mah zarfında on üç bin beş yüz seksen bir guruş yirmi para varidat vuku’bulmuş ve bundan maaş ve mesarifat ve aidat olarak sekiz bin dört yüz kırk altı guruş on dört parası bi’l-ifraz baki kalan beş bin yüz otuz beş guruş yirmi altı parası bir kıta (poliçe?) senedi mucebince bu kere irsal kılındığı gibi şuhur-ı (aylar) merkume cetveliyle masraf pusulası ve arazi ve mukzat? defterleri bir kıta cedvel-i mezkurun havi olduğu beş kıta muhasebe koçanıyla dört yüz elli dört kıta arazi ve mukzat ferağ ve intikalat koçanları kezalik bir torba derunine vaz’an ve Isparta postanesine teslimen takdim kılınmış olmakla icra-yı icabı babında emr ü ferman hazreti menleh’ül emrindir.
15 Rabiul-ahir sene 1292 / 9 Mayıs 1291 (21 Mayıs 1875)
Bende
Mühür

Sonuç

EV.d 23408 numaralı Evkaf defterine göre; Hamid sancağında 1 Aralık 1874 - 12 Mart 1875 tarihleri arasında 32 vakıfta 427 ferağ ve intikal işlemi yapılmış, 12.236 guruş 30 para gelir elde edilmiştir. En fazla ferağ ve intikal işlemi Agros (Atabey) nahiyesinde bulunan Atabey Medresesi Vakfında gerçekleştirilmiştir. Atabey Medresesi Vakfında gerçekleştirilen 182 ferağ ve intikal işleminden 3.238 guruş 20 para gelir elde edilmiştir. Bu defterde kayıtlı bilgilerden; vakıfların vakfa ait taşınmazların işletmeci/kiracılar arasında el değiştirmesi işlemlerini yürüttükleri ve bu işlemlerden gelir elde ettikleri anlaşılmaktadır. Bu gelirin büyük bir kısmı ferağ ve intikal harcı, varaka-i baha ve kalemiye vergisi olarak devlete gelir kaydedilmiştir. Vakıflarda yapılan ferağ ve intikal işlemlerinden vakıfların ve mütevellilerin bir miktar gelir elde ettikleri anlaşılıyor.

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

Dr. İbrahim KARAER
Ankara / 10 Nisan 2023