“Kutül Amare Kuşatması” pek çoğumuz tarafından bilinmeyen, fakat günümüz insanlarına önemli mesajlar veren, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusu’nun Irak cephesinde kazandığı önemli bir savaşın adıdır.

1914-1918 tarihleri arasında cereyan eden I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı orduları pek çok cephede savaştı. Çanakkale gibi görkemli direnişin gösterildiği, Sarıkamış gibi hüsranın yaşandığı bu büyük savaşta, Kutul Amare Savaşı sonuçları itibariyle ilk ikisi gibi olmasa da Ortadoğu toplumlarının sosyal yapısını anlamak bakımından irdelenmesi gereken bir savaştır.

Kutül Amare, Dicle nehri kıyısında, Basra körfezinin 350 km. kuzeyinde ve Bağdat’ın 170 km güneyinde bulunan bir kasabadır. 1915 nüfus sayımında bu kasabada 6500 kişi yaşamaktadır. 19 Nisan 1916 tarihinde buradaki Osmanlı Ordusu’nun başına Halil Paşa atandı. Halil Paşa, Enver Paşa’nın kendisinden yaşça küçük olan amcasıydı. Irak cephesinde Anadolu’dan götürdüğü disiplinli bir ordu emrindeydi. 20.000 kişilik ordusuna, Irak dolaylarından topladığı 10.000 kişilik bir Arap gücünü de katmıştı. İngiliz ordusuyla savaş başlayınca Arap birlikleri düzenli savaşı bilmediklerini bahane ederek tabanlarını yağlayıp kaçtılar.

Halil Paşa, emrinde kalan kuvvetlerle Kut şehri yakınlarında konuşlanmış bulunan İngiliz Ordusu’nu kuşattı. Askeri tarih açısından ilk havadan ikmal denemesini de yapan İngiliz Ordusu’nun çabaları yeterli olmadı. 26 gün boyunca devam eden çarpışmalar sonunda İngiliz Ordusu teslim oldu. 13 general, 481 subay ve 13.300 er esir alındı. İngilizler savaş meydanında 30.000 de ölü bıraktılar. Osmanlı Ordu’su 350 subay ve 10.000 erini şehit verdi. Şehitlerin tümü de Anadolu’dan götürülen Türk çocuklarıydı.

İngiliz tarihçisi James Morris, Kutul Amare’nin kaybını “Britanya askeri tarihindeki en aşağılık şartlı teslim” olarak tanımlamıştır.

Halil Paşa, zaferinden sonra 6. Orduya yayınladığı mesajında, “…Şu iki farka bakılınca, cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı yazmak için kelime bulmakta müşkülat çekecektir. İşte Türk sebatının İngiliz inadını kırdığı birinci zaferi Çanakkale’de, ikinci zaferi burada görüyoruz” demiştir.

I. Dünya Savaşı, yenilgiyle bittiğinde Halil Paşa, İstanbul hükümetinden aldığı emir doğrultusunda Basra cephesinden geri çekilmiş ve bölgeye tekrar İngiliz birlikleri yerleşmişlerdir. Aynı emir, Suriye cephesinde Mustafa Kemal Paşa’ya da gönderilmiş, fakat Mustafa Kemal Paşa, bu emre itaatsizlik ederek Hatay ve Adana’yı, haklı olarak boşaltmamıştı.
*
Not: Halil Paşa ve I. Dünya Savaşı’nda olup bitenler konusunda daha ayrıntılı bilgi sahibi olmak isteyenler, İlhan Selçuk’un “Yüzbaşı Selahattin’in Romanı” adlı iki ciltlik eserinden yararlanabilirler.