D A R A N

• 17 Mart 2022 Perşembe 10:08:07

DARAN
Karaman/ Sarıveliler İlçesi Daran Köyü sakinleri, özbe öz Türkmen yiğidi. Ermenek Gökdere Çayı Gevne kolunun güney yamacında ladin ve çam ormanı içinde konuşlu şirin bir yerleşim yeri. Konar-göçer Türkmen obaları gü neyden kuzeye karşılıklı sürüyle revan olurken aşarak teptiği Yunt Dağı eteklerinde küçük bir köy. Yerleşim yeri olarak en yakın coğrafik komşusu Fet, Mulumu ve Muzvadı. Hepsi orman denizinin temiz havasına gömülü. İnce yapraklı çam, sedir ağacı yaprağı gıpraştıkça gö nül bağrın serinletir. Yörede üretilen bal, kaymak, süt ve yoğurt insan yaşamına en az yüzde on sekiz KDV kadar katkı sağlayıp uzattığına inancım tam. Keçi sürüsü peşi sıra bozlak türkü çığıran gençleri yaşlılıkla arkadaş olmayı sevmeyip, misafir ve yarene can ciğer yoldaş. Her Daran’ lı misafiri, Hızır kılığına bürünmüş bir dost bilir. “Tanrı misafiri” görerek en üstün hürmet aşkıyla el üstünde tutan birer hiz metkarlar.

Daran’ın yüksektende yüksek Koçaş Dağı yamacında bulunan yaylanın Kızıl çukur ve Beşikköristan mevkileri antik kaya mezarlarına ev sahipliği yapmakta. Arkeoloğ Prof. Dr Osman Doğanay Hoca:
“Daran’ın yaylasında bulunan antik kaya mezarları yerinde görmek amacıyla arke oloğ Sterret 1885 yılında ziyaret ettiği, bilahare 1964 yılında Arkeoloğ Bean-Mit ford’unda nekropol sahası kaya mezarları yerinde gördüğünü” be lirtir.

Karamanoğulları Beyliği, Nure Sofi liderliğinde 1256 yılında Ermenek’te kurulup tarih sahnesinde yerini alınca Ta şeli Bölgesi güvenli hale gelir. Bakir Ermenek yöre sine en az on bin obadan teşekkül Karamaniler akın akın gelip yerleşir. Daran Kö yünün konuşlu olduğu yer küçükbaş hayvancılık için uygun bir ortam sunduğu, yol güzergahında olduğu için Türkmenler özellikle tercih eder.

Taşeli’ni yurt edinen Türkmenler, yerleştikleri mekana; Ya antik tarihi geçmişin den (Lemos, Fit, Fariske..gibi), Ya da yerleşen obaların soy geçmişinden (Daran, Mulumu, Uğurlu..gibi), Ve ya coğrafik özelliğinden (Muzvadi..gibi), Ya aşiret liderinin adını çağrıştıran (Hamzahacılı..gibi) isimler koymuşlar. Daran Köyü, ismini köye yerleşen, “NARDARAN” obasından alması kuvvetle muhtemel. Daran, Taşeli’nde konar-göçer yaşayan Türkmenlerin güneyden kuzeye karşılıklı geçiş güzergahında yer alır. Göçerler azğın akan Gevne Çayını, yörenin ladin, meşe ağaçların dan imal edilen ahşap köprü (Daran Köprüsü) üzerinden geçerek aşar. Yüz yıllara meydan okuyarak Türkmen yiğitleri vari dimdik ayakta heybeti ve güzelliğiyle bakanları imrendiren Daran Köprüsü, kanımca Karamaniler’in yöreye yerleştiği tarihle yaşıt. Soydaşlarımızın yadigarı bir sanat eseri niteliğinde. İlgili resmi ma kamlarca mutlaka koruma altına alınmalı.

XIII. yüzyılın ikinci yarısında Ermenek bölgesinde tarihi geçmişi antik döneme ka dar uzanan ve gayrimüslümlerin (cemaatı gebran/zımmıyan) yaşadığı Davdas, Alakisse (Gargara), Aşağı İzvid, Ezvendi, Başdere, Bednam, İrnebol, Lafza, Lamos yerleşimleri bulunuyordu. Ermenek bölgesine gelen Türkmenler öncelikle bu yerlerin civarına konmak için çabalar. Bu durumun mümkün olmaması halinde doğada mevcut büyük su kaynakları, dede ağaç gölgeleri, devasa kayaların dipleri ve kayalara oyulmuş taş odalarda (İn) yanyana konaklar. Bu tarihi köyler, zaman içinde müslüman Türkmen yerleşiminin artması sonucu tamamen Türkmen köyüne dönüşmüştür. Bu bağlamda Sarıveliler İlçesi dahilinde günümüzde var olan tüm köy yerleşimlerin hepsi Türkmen Köyü.

Karamanoğulları Beyliği (Devleti) Beylerinden Mahmud oğlu Burhaneddin Emir Musa Beğ, 1339 yılında Ermenek Tol Medrese’yi ve 1344 yılında Lamos Emir Musa Paşa Beğ Camii ve Lemos Paşa Zaviyesin yaptırır. Lemos Köyüne yaptırılan Sada kayı Cariye eserlerin ilelebet baki kalması için banisi (yaptıran) Burhanettin Emir Musa Beğ;
“Vakf-ı Lamus inşa-i Musa Beğ minal-i Karaman, Vakf-ı Camii der karye-i La mus bina-i Paşa Musa Beğ an umera-i Karaman” vakfın tesis eder. Tol Medrese ve Le mos Camisi için, Sarıveliler ilçesi sınırları (Ermenek’tekiler hariç) dahilinde Lemos, Uğurlu, Daran, Fet ve Başdere köylerinde taban arazisi, bağ, bahçe ve ekenek ara zisi vakfeder. Daran, Fet ve Uğurlu taşınmazları bu dönemde Lamos’a yerleşik sa kinlerin mezrası konumunda. Daran varoşu Ayasa ve aşağı Fet’in mümbit bahçele rinde üretilen pamuk, susam, mısır, üzüm, ceviz...türü ürünler için Lamos’lu mülk sahipleri Devlete örş’i vergisin vermekte.

Gevne Çayı boyunda yer alan yerleşim yerlerinde yayla ve kışla mekanı şeklin de konar göçer vaziyette yaşayan Türkmen soydaşlarımız Oğuz’un boyundan:
DARAN Köyünde: Nardaran, Mumcıyan, Kızılalili, İkizceli, Karakayalu, İğdeli, oba ları,
FET Köyünde; İkizceli cemaatı (aşireti) Karakayalu obaları,
MULUMU Köyünde: Mumcı/ Mumcıyan, İkizceli aşireti obaları,
MUZVADI Köyünde: Mumcıyan, İkizceli aşireti Karakayalu obaları,
Mensupları iskan olmuşlar.
Karamanoğulları Beyliği 1475 yılında tamamen tarih sahnesinden silinip böl genin Osmanlı İmparatorluğu Eyaleti haline gelmesi sonucu 1500 yılında böl gede maddi varlık sayımı yapılır. Sayımla ilgili Osmanlı Tahrir Defterlerinde:

*-1500 yılı sayımında: Daran: 6 hane (oba), Muzvadı: 23- hane (oba) yerleşik,
*-1518 yılı sayımında: Daran: 9 hane, Fet: 34 hane, Mulumu: 27 hane, Muzva dı: 36 hane yerleşik,
*-1522 yılı sayımında: Daran:10 hane, Fet: 40 hane, Mulumu: 34 hane, Muzva dı: 41 hane yerleşik,
*-1555 yılı sayımında: Daran:11 hane, Fet: 38 hane, Mulumu: 34 hane, Muzva dı: 38 hane yerleşik,
*-1570 yılı sayımında: Daran: 10 hane, Fet: 46 hane, Mulumu: 82 hane, Muzva dı: 54 hane yerleşik, vaziyette yaşar. Diğer eğleşenler konar –göçer obalar.
Bu durumdan; Daran’da yerleşik düzen başladığı vakit henüz Fet ve Mulumu’ da yerleşik düzene geçen soydaş bulunmayıp konar göçerliğe devam ettikleri anlaşıl makta. Bu köylerde konar göçer vaziyette yaşayan Türkmenler sayıma dahil edil memiş olup sadece yıl boyu yerleşik yaşayanlar sayıma dahildir. Zira konar göçer ler devlete daha az vergi verdiği için her oba yerleşik düzene geçerken biraz nazlanmakta ve kendisi için en uygun zamanı beklediği anlaşılır.

Helalinden rızık için çabalayan Gevne Çayı vadisnde yerleşik köy sakinlerinin yıl lara göre toplam vergi geliri:
*-Daran Köyü: 1500 yılı geliri: 508-Akçe, 1518 yılı: 722-Akçe, 1522 yılı: 728-Akçe, 1555 yılı: 773- Akçe, 1584 yılı: 900- Akçe dir. Köy taşınmazları, 1516 yılın da Kuşaklu Ali’ye Tımar olarak verilmiş.
*-Fet Köyü: 1500 yılı geliri: 2042-Akçe, 1518 yılı: 2429-Akçe, 1522 yılı: 2667 Akçe, 1555 yılı: 3342- Akçe, 1584 yılı: 4300- Akçedir. Fet Köyüne Yusuf isimli bir hayırsever 1584 yılında mescid yaptırır ve Mescidin yıllık 1000- Akçe geliri olup imamın tasarrufundadır.
*-Mulumu Köyü: 1518 yılı geliri: 2737-Akçe, 1522 yılı: 2789-Akçe, 1555 yılı 3536- Akçe, 1584 yılı: 5500-Akçedir. Köye 1522 yılında 5 nefer sipahizadeğan yerleşirken bu sayı 1555 yılında 9’ a yükselir. Ayrıca köy taşınmazları 1516 yı lında; Mumcıyan obasından Güzel’in çocuğu İsmail v. Sinan’a, 1522 yılında; Emre v. Orhan’a ve 1583 yılında; Memi v. Mustafa’ya Tımar olarak verilir.
*- Muzvadi Köyü : 1518 yılı geliri: 2510- Akçe, 1522 yılı : 2652-Akçe, 1555 yılı: 3961-Akçe, 1584 yılı: 4300- akçedir. Köy taşınmazı 1516, 1522, 1523 yllarnda İlbeği b. Yağlu’ya ve 1583 yılında ise, Hüseyin v. Halil’e Tımar olarak verilir.

Ayrıca, Kıbrıs adasının fethinden sonra 1572 yılında Ermenek Bölgesinden Elli Dört aile zoraki Kıbrıs’a göç ettirilir. Bu ailelerin on adedi (Başdere’den: 4, Faris ke’den: 1 ve Çukurbağ’dan: 1 aile) Sarıveliler İlçesi köy lerinden. Fet, Mulumu’ dan birer, Lemos’tan iki aile göç ettirildiği halde Daran, Muzvadı köylerin den göç eden aile ön görülmez.
Mükremin Kızılca Hoca(*), “1830 Sarıveliler Nüfus Kayıtları” Eserinin Önsöz’ünde ; “Osmanlı İmparatorluğu’nda belli başlı ilk nüfus sayımı 1831 tarihinde II. Mahmut zamanında yapıldığını” belirtir. Bu sayımda beşiktekide dahil olmak üzere sadeceerkek kişiler sayılmış, kadınlar sayılmamış. Söz konusu e serin Daran Köyü Bölümünde” yaz kış yerleşik 12 kişiden söz eder. Daran’lı bu şahıslar:
1- Mehmet oğlu Hasan,
*-Oğlu Mehmet (9 yaşında), *-Oğlu Mevlüt 5 yaşında,
2- Mehmet’in oğlu sarı sakallı Mustafa (30 yaşında),
*-Oğlu Mehmet (sabi- Yaşı küçük), *-Oğlu Ahmet (sabi),
3- Ali Kethüda oğlu Karabıyıklı Hüseyin (35 yaş),
4- Deli Veli Oğlu Mustafa (yalınız)
*-Kardeşinin oğlu Hasan (13 yaş), *-Kardeşi Abdülkerim (10 yaş), *-Kardeşi Osman (8 yaş),
5- Mehmet’in oğlu Ali.
olarak belirtilmektedir. Soy kütüğü şeceresine vakıf olanlar, atalarını daha ko lay bulması mümkün olabilir.

Lemos/ Esentepe Köyünden milli şairimiz Ahmet Tufan Şentürk, doğup (1920), bü yüdüğü ve çocukluğu geçen Taşeli yöresini, “Tekerleğin Değmediği Memleket” ola rak tanımlar. Tekerlek gelişim, kalkınma ve refahın timsalidir. Çocukluğumun ilk gurbeti Daran Köyü İlkokulu 5. sınıfa kadar eğitim vermesi ve karayolu vasıtası te kerlekle tanışması XX. yüzyılın üçüncü çeyreği yıllarda mümkün olur. Teknolojik gelişimden yıllarca uzak kalarak yaşam sürdürür. Bu durum Türk halkının matba ayla takribi üç yüz yıl sonra tanışmasın hatırlatır. Mahrumiyetin cümle yarenler den uzak olması kalbi temennim. Ahvali durum ne olursa olsun, Daran Köyü sakin leri hep mahrumiyetle savaşan birer er yiğit.

Cümlesine Selam Olsun…
(*- Araştırmacı, Gazeteci, Arşiv uzmanı )
(Kaynak: Prof.Dr. Salim Cöhce, Ermenek Araştırmaları.)

Süleyman YILDIZ
(Lemos5303)