G E D İ K A H M E T P A Ş A

• 15 Mart 2022 Salı 20:34:33

GEDİK AHMED PAŞA
Fatih Sultan Mehmed Han, İstanbul’un fethinden sonra Veziriazam Çandarlı Halil Paşa’yı görevden azleder ve bu göreve devşirme kökenli devlet adamların getirir. Böylece devlet/saray içerisinde etkili olan Türk kökenli aile lerin/paşaların iktidar ortaklığın bitirir. Padişah Yıldırım Bayezid döneminde başlayan iç oğlan istihdamı uygula ması çerçevesinde Gedik Ahmed Paşa, Padişah 2. Murad Hüdavendiğar döneminde devşirme iç oğlan olarak saraya girer. Yaşamı süresince Osmanlı devletinin XV. yüzyılda yetiştirdiği en önemli devlet adamlarından (Paşa lardan) birisidir. Ancak üstün meziyet ve becerilerin yanı sıra dik başlı ve kibirli yapısı hep başına iş açmış. Açık sözlü ve düşün düğün çekinmeden söylemesi, hatta padişahların emirlerine bile karşı gelebilecek kadar mağrur olması hayatına mal olmuş. Fatih S. Mehmed Han’ın 1473 y.da yaptığı Otlukbeli Savaşından önce şehzade 2. Baye zid’in sorumlu olduğu askerleri denetlemiş. Alayların disiplinsiz, gayri ihtiyari düzensizliği nedeniyle şehzadeyi sert bir dille uyarmış, Şehzade Bayezid’e; “Yemin ederim ki, günün birinde eğer sen hükümdar olursan ben bu kılıcı senin için kuşanmam ” demiş tir. Padişah 2. Bayezid, bu sözü unutmadan Gedik Ahmet Paşaya hem kuşkulu yaklaşmış ve mudaresi kalmayınca idam ettirmiştir.
Venedikli gezgin Giovanni Maria Angiolello’ya göre; Gedik Ahmed Paşa, Sırbistan’da doğdu. Osmanlı Tahrir (1570 yılı) Defteri’nde İvranye’ye (Vranye) bağlı Punuševce (Polnosevce) köyünün diğer adı, “Gedik Ahmed Paşa” olarak belirtilmesi üzerine doğum yerinin bu köy olduğun düşündürür. Ayrıca İvranye’de bir cami yaptırması ve vakıf tesis etmesi bu görüşü pekiştirir. “Gedik” lakabı ise, Âşıkpaşazâde’ye göre, “Kale açmak, kale tamir ve ya inşa etmek becerisine” dayanılarak namlanır.
Gedik Ahmet Paşa adını, Afyonkarahisar’a görevim gereği taşınınca daha çok işitmeye başladım. Duydukça da merakım arttı. Gedik Ahmet Paşa, Afyonkarahisar’ın en merkezi yerine sadakay-ı cariye amacıyla şaheser bir kül lüye (Cami, Hamam, Medrese, Sıbyan mektebi) yaptırmış. Küllüye içinde bulu nan Gedik Ahmet Paşa Cami, Afyon i çin “Selahattin Cami” konumunda. Afyo n’a 1277 y. da Sahipata Nusreddün Hasan (Veya Sivastos oğlu Ali Bey) tara fın dan yaptırılan kırk ahşap direkli Ulu Camiyle birlikte yüzyıllardır müslümanların “Allahüekber” terennümleriyle Selahattin Cami hüviyetiyle yaşamakta.
Mütedeyyin müslümanlar 1471 yılından beri huşu içinde ibadet edi yor Paşa Camisinde. Paşa Camii ima mı her Cuma Namazında hutbe okumak için mimbere çıkınca caminin banisi olan Gedik Ahmet Paşa’nın ruhuna dua okuyarak şad ediyor. Türk Milleti, Türk Vatanı ve Türk Bayrağı ve dini islam için daha büyük eserler yapan, hatta en büyük değeri canını seve seve, gözünü kırpmadan veren kahraman, gazi ve şehitlerin ruhu bu derece duayla okşanmıyor. Kahramanların, Gedik A. Paşa duasında hakkı olduğunu sanıyırum.
Gedik Ahmet Paşa, Fatih Sultan Mehmed zamanında askeri rütbede yükselip kısa sürede Rum Beylerbeyliği, Anadolu (1462 den sonra) Beylerbeyliği, Vezirlik ve 1474 y.da Veziriazamlık görevlerinde bulunur. Anadolu Beyler beyi olduğu yıllarda Karamani Türkmenleriyle savaşmaya giderken Afyonkara hisar’da yaptırdığı küllüyeden başka Kütahya’ya da bir mektep, bir arasta (be desten), Konya Ladikte bir mescid yaptırmış ve Konya Mevlevi Tekke’yi de tamir ettirmiştir. Hatta Afyonkarahisar’a yaptırdığı küllüyenin yeri şehrin dışında olduğu için tepki gösteren halk, “-Gedik Paşa, Dağ başına cami yaptırıyor. Sabah-akşam- yatsı namazlarına gitmek yürek ister” diye serzenişte bulunduğu söylenir. Pek tabi caminin bulunduğu mevki zaman içerisinde şehrin merkezi yeri haline gelmiş ve kolayca ulaşılan mekan olmuştur.
Sultan Fatih Mehmed Han, vezirlerinden Rum Mehmed Paşa’yı Kara man Beyliği/ Devleti üzerine savaş mak için gönderince Anadolu Beylerbeyi Gedik Ahmed Paşa’da ordusuyla destek verir. 1471 yılında yapılan Kara man seferi sonucunda, Larende (Karaman) kesin olarak zapt edilir. Taş taş üstünde cansız ve baş baş üstünde canlı varlık bırakılmaz. Zalimin zulmü inlettikçe inler.
Şikari Karamanoğuları Tarihinde; “Bu sefer sırasında yirmi altı gün cenk eylediler. Sahra leşle doldu. Dağ ve taş kırmızı kan oldu. 9400-yiğit toprağa düştü. 4- Beylerbeyi helâk oldu(öldü). 7- Sancakbeyi, 102- Müteferrika (ulak görevli) öldü. Dünya dünya olalı böyle cenk olmadı idi. Karamanoğlu sınıp (yenilip) Sultan Mehmed gelip şeh re kondu (yerleşti). Karamanoğlu’nun sarayların yıkıp yerine bir hisar yaptı. Sarayın kulesi âsmâna (göğe) erişti.
Diledi ki; “Bu şehri yakıp katliam ede (tamamını öldüre)” Ulemâ icâzet vermedi. İstanbul’u yeni almış idi. Murad eyledi (istedi) ki; “Cümle halkı İstanbul’a süre” Şehrin içinden otuz bir bin Müslüman evi, yedi bin kâfir sürgün eyledi. Üç yüz şeyh, Va’iz, Müftü, Alim ve Abid sürdü. Lakin bunlar İstanbul’da sakin olmayıp (oturmayıp) üç yıldan sonra kaçıp yine Karaman’a geldiler.”
Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmed Han, Gedik Ahmed Paşa’yı tek rar Karaman üzerine gönderdi. Gedik A. Paşa, Larende’ye gelip ateşe urup (ve rip) yakıp, yıkıp harap eyledi. 117- mahalle, 4- Cami’-i selâtin (Sultan Camisi), 307- Vakit Mescidi, 29- Hamam, 4- Medrese, 33- Tekke, 7- Hânkah (tarikat tek kesi) olmak üzere cümle şehri harap edip, koyun, kuzu sürer gibi insanların oğlunu, uşağını önüne bırakıp şeyh, ulemâ ve fukarâ feryat ederken yirmi, otuz bin adam Karadağ dibine cem’edip (toplayıp) sürgün edildi.”diye açıklanır.
Tarihçi Âşıkpaşazâde; “Gedik Ahmed Paşa, Konya’ya gelerek Şehzade’ nin ordusuyla beraber Konya’dan Larende’ye gelir. Gedik A. Paşa, Karaman o ğulları Beyi Pir Ahmed Bey’e bir elçi göndererek anlaşma yapmak istediğini söyler. Pir Ahmed Bey, meselenin savaşsız çözülmesi teklifinden memnun olur. Gönderilen elçi bir ziyafette ağırlandığı sırada, Gedik Ahmed Paşa yanında ki kuvvetlerle ziyafete baskın verir. Pir Ahmed Bey bu baskından da kaçmayı başarır. Pir Ahmed Bey’in kaçması üzerine Gedik Ahmed Paşa Ermenek (Firan) Kalesine ilerler. Kaleyi zapt etmek için yapılan hazırlıkları görüp dehşete kapı lan halk, kaleyi sulh ile teslim etmiştir.”
“Gedik Ahmed Paşa Ermenek’ten Mennan kalesi üzerine yürür. Men nan kalesi yüksek bir kayanın üzerinde ulu burçlarla yükselen çok sağlam ve ulaşılması çok zor olan bir kaledir. Pir Ahmed Bey bu kaleyi; “Orası kartal yuvasıdır, Ne top çıkar ne zaptedilir” diye tasvir eder. Mennan Kalesine tek giriş var. Kale yakınında bulunan başka bir yüksek kayadan buraya uzatılan köprü dür giriş kapısı. Köprü imha edildiği için bu kaleye giriş imkânı kalmaz .
Gedik Ahmed Paşa’nın ordusunda bulunan topçular ve kaleleri zapt etmekte usta askerler bu kalenin alınamayacağın Paşa’ya iletirler. Bunun üzerine Gedik Ahmed Paşa topları kurmak için uygun bir yer belirler. Ancak askerler topların oraya çıkarılmasının mümkün olmadığın söyler. Askerin umutsuzluğunu fark eden Gedik Ahmed Paşa, atından inerek topu çeken ipe sarılır ve “Gedik öküz çekmeyince bu top yukaru çıkmaz” dediği aktarılır.
Gedik Ahmet Paşa’nın kaleyi koruyan dizdar Yusuf’a teslim olması için etkili bir çağrı yapar. Hisarın sağlamlığına güvenmemelerini, imkânsız sandıklarını yapma kudretinin bulunduğunu, Pir Ahmed Bey’in ailesinin II. Mehmed’ in akrabaları olduğu için canlarına dokunulmayacağını ve saygı göreceklerini taahhüt eder. Gedik A. Paşa’nın söyledikleri karşısında ikna olan dizdar Yusuf, Mennan Kaleyi Paşa’ya teslim eder. Pir Ahmed Bey’in ailesi ve diğer kadınlar güvenli bir şekilde Konya’ya gönderilirken, Beyin tüm hazinesi ele geçirilir.”
Fatih Sultan Mehmet Han’ın oğlu Şehzade Mustafa vefat edince Gedik Ahmed Paşa Konya’ya gelir. Fatih Sultan Mehmed’den bir emir alır ve hemen Larende’ye (Karaman) doğru yola çıkar. Taşeli’nde fethedilmeyen kale kalmamasına rağmen dağlık bölge içinde yaşayan halkın isyan çıkardığı söylenir. Ge dik Ahmed Paşa, Taşeli bölgesinde bulunan aşiret reisleriyle iyi ilişkiler kurar ve devlet hâkimiyetin kabul etmeleri halinde ödüllendirileceklerin söyler. İki ay boyunca, buradaki beylerle birlikte ava gider, yemekler tertip edip eğlen celer düzenleyerek güvenlerin kazanır. Nihayetinde aşiretleri devletin hizmeti ne girmeye ikna eder.
Gedik Ahmet Paşa günlerden bir gün İstanbul’a dönmesi gerektiği, an cak gitmeden önce beylerin davetli olduğu bir şenlik tertip ettiğin bildirir. Ge dik A. Paşa, davetine gelen tüm beyler ziyafeteyken askerlerine gizlice baskın emri verip şehrin tüm ileri gelenlerin öldürtür. Canını kurtarıp ölmeyenleri ise Karaman’dan sürğün edile rek Sırbistan, Bosna ve Trakya’ya yerleştirilir.”
Gedik A.Paşanın bu mezalimi Türkmenlerin yüreğini dağlar. İnim inim inletir. Gedik A. Paşa, gerçekleştirdiği bu zalimlikle Karamanoğulları Beyliğini ortadan kaldıran komutan olarak anılır. Karamani Türkmenler’in köküne kibrit suyu dökerek tarih sahnesinden silen paşadır. Diğer taraftan Karaman oğulları için yazılan destan ve ağıtlarda ise, Paşa’ya duyulan öfke ve serzeniş açıkça dile getirilir.
Gedik A.Paşa, Karamani Türkmenleri bir nevi soy kırıma tabi tutar. İkinci dünya harbinden sonra Rus Stalin’in Ahıska Türklerini Sibirya’ya sürdüğü gibi Karamani Türkmenleri’ni de Gedik Ahmet Paşa, hem sürer hem de gaddarca mezalime tabi tutar. Her şerde bir hayır olduğu üzere belki Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Gazi Mustafa kemal Atatürk’ün balkan Türkleri arasından doğuşuna olanak sağlamıştır. G.A.Paşanın karamanilere yaptığı za
limliği G.A.Paşanın Karamanilere yaptığı zulmü anlatmak için Mevlana Veli yüddinoğlu Ahmed Paşa tarafından “Tarih-i Feth-i Karaman” terkibi yazılmış.

SAY BİZİ
“Gedik paşa geldi, Otağ kuruldu,
Karamanlıya nice sorgu soruldu,
Boyunlara kalın zencir vuruldu,
Gedik Paşa itme, İlden say bizi,

Çoban ölür sürü kalmaz, dağılır,
Sarı inek sağ oldukça sağılır,
Vezirleri yargılara çağrılır,
Aman Paşa kovma, İlden say bizi,

Acep İller hep böylemi bozulur,
Kara yazı hep böylemi yazılır,
Kişi sağken mezarımı kazılır,
Gedik Paşa itme, İlden say bizi.

Kanın‟oldu Karamanın beyleri,
Noldu acep yayaları, seymeni,
Kanı farsak, Turgut oğlu, candarı
Aman Paşa sürme, İlden say bizi,

Yeşil bayrak Karamandan söküldü,
Çoluk çocuk sokaklara döküldü,
Kale yandı, ahalisi sürüldü,
Gedik Paşa itme, İlden say bizi,

İmaretin kapanırmı kapısın,
Örenemi dönecektir yapısın,
Bunca hayrat, hem türbesi, hepisin,
Gedik Paşa itme, İlsen say bizi.

Rum Mehmet‟in sayılırmı yaptığın,
Görürmüyüz bu zülümün bittiğin,
Bire kâfir sana kalmaz ettiğin,
Aman Paşa itme, İlden say bizi.

Pir Ahmed Bey yetiş diye ah ider
Kasım Beyle Uyuz oğlu vah ider
Karamanlu yalnız günahlar ider
Aman Paşa itme, İlden say bizi.

Yurt kavgası beter imiş bilene,
Ağlıyorsam, inliyorsam kime ne,
Diyemedim, ağam paşam gelene,
Aman Paşa itme, İlden say bizi

Bu illerin bülbülleri ötmesin,
Ocakların tütünleri tütmesin,
Çobanların sürülerin gütmesin,
Aman Paşa itme, İlden say bizi

Devre yıldız doğmuş görmüş görenler
Yere girmiş, sultanlıklar sürenler,
Yazık olsun, bu beyliği virenler,
Gedik Paşa itme, İlden say bizi.

Aşık Muslu yurdun yıkık görünce,
Karamanun işi sona erince,
Destanını göz yaşı ile diyince,
Gedik Paşa kovma, İlden say bizi”

Devşirme Osmanlı Paşası, yaşamı boyunca doğduğu sılası Polnesevce köyünü unutmadan oraya devletin tüm imkanlarıyla hayır eserleri yaptırır. Çocukken soydaşları olan insanların yaşadığı Arnavutluk gibi ülkeye Fatih Sul tan Mehmet’in yapacağı (1474 yılı) sefere bilinçli olarak katılmak istemez ve mahkum olur. Anadolu Selçuklu Devletinin tek varisi olduğunu ileri süren Karamanoğulları Türkmenlerin soyunu kuruturcasına zalimlik yapar. Bu gaddar lığı için Gedik Ahmet Paşa’nın Amel Defteri heybe benzeri iki gözlü olur. Sıratı Müstakimde heybenin hangi gözünün (Günah-Sevap) ağır basacağını Allah-ü Teala bilecek.
Halk ozanı Aşık Mahzuni Şerif’in bir türküsünde; “-Mevlam gül diyerek iki göz vermiş, Bilmem ağlasam mı, ağlamasam mı” dediği gibi, Gedik Ahmet Paşa’nın yaptığı eserler ve zalimliği için;
Hayırlı dua mı etsem, Yoksa Lanet mi okusam bilmiyorum. En iyisi bu hassas konuyu Allah-ü Zül Celal bilir inancıyla Rahmanı Rahime havale etmek.

Kaynak:
*-Şikari Karamanoğulları Tarihi
(Karamanname)
*-AşıkPaşazade Tarihi
*-Gökçen Günek Görgöz/
Doç.Dr.Alper Bağer
(Gedik Ahmet Paşa hayatı-eserleri)

Süleyman YILDIZ
(lEMOS5303)
Mart- 2022