SENİRKENT KÖYÜ TIMAR TEVCİHİ HAKKINDA 1731 VE 1816 TARİHLİ İKİ BELGE

• 30 Eylül 2021 Perşembe 13:04:24

Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan AE.SMHD.I 93-6446-1 numaralı belge, Uluborlu nahiyesinde iki kılıç tımarının tevcihi hakkındadır. Osmanlı mali sisteminde, devletin tarımdan elde edeceği gelirlerin büyük bir kısmı tımar sistemine dayanıyordu. Buna göre devlet tarım gelirlerinden alacağı vergiyi, kendisi araya girmeden doğrudan doğruya büyük bir kısmı asker olan tımar sipahilerine bırakıyordu. Tapu sayımları ile her köyün geliri, nüfusu, otlakları, ormanları tespit edilerek eyaletler oluşturuluyordu. Eyaletler sancaklara, sancaklar da tımar, vakıf ve ocaklık olarak hak sahiplerine tahsis ediliyordu. Osmanlıda Tımar sistemi üçe ayrılmıştı. Senelik geliri 20.000 akçeye kadar olanlar “tımar”, 20.000-100.000 akçe geliri olanlar “zeamet” ve 100.000 akçeden fazla geliri olanlara “has” adı verilirdi. Tımar, zeamet ve haslar divan-ı hümayundan padişah tuğrasını taşıyan beratlerle genellikle, sipahi denen eyalet askerlerine tahsis edilirdi. Sipahi tımarının bu hizmeti yapanlara verilen çekirdek kısmına “kılıç” denirdi. Sipahilerin sefer zamanlarında, tımarlarının verimine göre, cebelü (zırhlı asker) götürmek mecburiyetleri vardı. Sefere gelemedikleri yıla ait vergi gelirleri devlete kalırdı. Sipahi ölünce, dirliğinin kılıç kısmı berat ile çocuklarına bırakılırdı. Aşağıdaki belgede görüldüğü gibi, tımar sahibinin çocuğu yoksa tımar başkasına tevcih edilirdi.

Belge yer numarası: COA AE.SMHD.I 93-6446-1
Tarih: 22 Şaban 1143 (2 Mart 1731)
Devletlü, Saadetlü Sultanım
Hala Hamid sancağında Uluborlu nahiyesinde vaki Senirkent ve Alahan/Alaman? nam karye ve gayrıdan otuz üç bin sekiz yüz altmış üç akçe olmak üzere nısfı tımara mutasarrıf olan Yusuf Ağa bila-veled fevt olmakla merahim-i aliyyelerinden mercudur ki (umulur ki) müteveffa merkumun mutasarrıf olduğu nısf-ı tımarı mahallinden bu kullarına tevcih ve ihsan buyrulmak babında emr ü ferman devletlü saadetlü sultanım hazretlerindir

Belgede adı geçen Alaman köyü hakkında Hayati Kuzucu’nun açıklaması şöyledir: Bu köy 18. Yüzyıla kadar bölgede mevcuttu. Bu köy, 16. Yüzyıl tahrirlerinde başlamak üzere Gönen kazasına bağlı bir köydü, ama sonraları Uluborlu sınırına yakın bir yerde konumlu olması sebebiyle zaman zaman Uluborlu’ya da bağlanıp arkasından tekrar Gönen’e iade olunmuş gözüküyor. Veya sıkça görüldüğü üzere tımar defterlerinde veya müsellem defterlerinde idare olarak tapu defterlerinde bir kazaya bağlı köylerdeki bazı tımarlar ve müsellem çiftliklerinin başka bir kazaya bağlı olduğunu da görürüz ki, buradaki tımar tevcihi kaydı böyle olmalıdır. Bana göre, bu arşiv belgesinde Alaman karyesi açıkça Uluborlu kazasına tabi yazılmamış gibi geliyor. Ama Senirkent açık, arşiv belgelerinde görüldüğü üzere aynı adla 18. yüzyılda görülürken, 19. yüzyılda en azından ben göremedim. (Alaman köyünün okunuşu ile ilgili facebookta sorduğum bir soru üzerine Hayati Kuzucu’nun yaptığı açıklama / 11.09.2021). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan 438 Numaralı Muhasebe-i Umumiye Defteri Dizin ve Tıpkı Basım adlı eserde biz, Hamid sancağı köyleri arasında Alaman köyü adına rastlamadık. Alaman köyünün adı, belki daha sonra değişmiş olabilir.

*****
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan AE.SMHD.II 34-2125-1 numaralı belge; Senirkent köyünde bulunan Mesut Çiftliği ve Burdur’a tabi Şahkulu Çiftliğinin 1816 yılı tımarının iltizamı hakkındadır. Bu belgeden, ilk bakışta Senirkent’in o tarihte Ağlasun kazasına bağlı gibi görülmektedir. Ancak durum böyle değildir. Tımar defterlerinde veya müsellem defterlerinde bir kazaya bağlı köylerdeki bazı tımarlar ve müsellem çiftliklerinin başka bir kazaya bağlı olduğunu da görürüz ki, aşağıdaki tımar kaydı da böyledir. Çünkü elimizdeki Senirkent köyü ile ilgili XVIII. ve XIX. yüzyıl belgelerinin tamamında Senirkent’in Uluborlu kazasına tabi olduğu yazılıdır.

Belge yer numarası: COA AE.SMHD.II 34-2125-1
Tarih: 1231 (1816)
Bais-i tahrir-i huruf oldur ki
Hamid Sancağında Çiftlik-i Mesut der karye-i Senirkent tabi Ağlasun Çiftlik Şahkulu tabi Burdur gayrıdan altmış bin akçe gelirli timar-ı mezkur işbu bin iki yüz otuz bir senesi martına mahsuben iltizamına talip olan saadetlü ağaya zabıtamız tarafından ita olunan defter-i celile-i amal taraf-ı devleti aliyeden ihsan buyrulan emr-i ali muciplerince her bend-ü hüma meharemi deruhde-i ve ilzam ve olduğu bedel iltizamı kabul etmekle bir meadi kadim zabt-ü fıtri tarafımızdan ve taraf-ı aherden hiçbir kimesne mani olmaya 231 (1816)