SENİRKENT İLÇE MERKEZİNDEKİ ŞEYH AHMET ZAVİYESİ HAKKINDA BELGELER (1730-1889)

• 7 Haziran 2021 Pazartesi 21:21:52

Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak göstermeden alıntı yapılamaz.

Şeyh Ahmet Zaviyesi, XIV. yüzyılın ikinci yarısında Senirkent köyünün Bayramcık mevki’ne yerleşen Şeyh Ahmet Sultan tarafından kurulmuştur. Günümüzde Bayramcık’ta Şeyh Ahmet adına bir cami ve türbe mevcuttur. Arşiv kayıtlarında zaviyenin Hamidoğlu Beyliği zamanında kurulduğu, Murat Hüdavendigar’dan berat aldığı, ancak vakfiyesi ile ilgili kayıt bulunmadığı belirtilmektedir. 1530 tarih ve 438 numaralı defterde Şeyh Ahmet Zaviyesinin geliri “Mezra-i Engelburnu 200 dönüm olarak kaydedilmiştir. Bu zaviye ile ilgili 1570-1571 tarihli defterde de kayıt vardır. Şeyh Ahmet Zaviyesi, Tekke ve Zaviyelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar faaliyetini sürdürmüştür. Senirkent Yükseliş Vakfı tarafından 2018 yılında yayımlanan “Senirkent İlçesi Kültür ve Tabiat Varlıkları” adlı eserimizde, Şeyh Ahmet Sultan Türbesi ve Zaviyesi ile ilgili ayrıntılı bilgi vermiştik (s.73-89). Bu yazımızda Şeyh Ahmet Zaviyesi ile ilgili yeni tespit ettiğimiz belgeleri değerlendirecek, yazının sonunda ekler kısmında belge transkribelerini vereceğiz.

Bu belgelerden ilki Şubat 1730 tarihli zaviyedar atamasıyla ilgilidir. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan C.MF 52-2557-2 numaralı belgede; Şeyh Ahmed Zaviyesinin evladiyet ve şurutiyet üzere bir akçe vazife ile zaviyedarlık görevini yürüten es-Seyid Mustafa kendi rızasıyla vakıftaki görevinden feragat ederek beratini iade etmiş, yerine yeni atama yapılması istenmiştir (Belge 1)

Osmanlı Arşivinde bulunan H.1252 M.1 - 1264 Ca.15 (M.18 Nisan 1836 - 19 Nisan 1848) tarihli EV.d 10248 numaralı evkaf defterinden, Uluborlu kazasına tabi Senirkent köyündeki Şeyh Ahmed Zaviyesi Vakfının beş yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) 1.006 guruş hasılat elde ettiğini öğreniyoruz. Bu hasılatın yıllara göre dağılımı şöyledir: 1255 (1839) yılında 134, 1257 (1841) yılında 362, 1258 (1842) yılında 181, 1259 (1843) yılında 113, 1260 (1844) yılında 216 guruşdur. 1840 yılında vakfın geliri yazılmamıştır. Vakfın elde ettiği 1.006 guruş gelirden; 251 guruş muhasebe harcı ve maaş düşüldükten sonra geriye kalan 855 guruş zaviyedar tarafından alınmış ve bu paranın tamamı zaviyeye gelen gidenlerin yedirilip içirilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması için harcanmıştır (Behset Karaca, XV. ve XVI. yüzyıllarda Uluborlu Kazası, 2012, s.113-114). Zaviyenin H.1262-1264 (M.1845-1850) yılları arası beş yıllık geliri 822 guruş olup buğday ve arpadan oluşmaktadır (COA EV.d 12970). Hicri 1269-1271 (1852-1855) yıllarını kapsayan EV.d-15150 numaralı Hamid Sancağı Evkaf defterinde, Senirkent karyesinde Şeyh Ahmet Zaviyesinin Zaviyedarı Ahmet ile rü’yet olunan (incelenen) muhasebesine göre; 1852 yılında 120, 1853 yılında 85 ve 1854 yılında 200 guruş olmak üzere toplam 405 guruş hasılat (gelir) elde ettiği kayıtlıdır. Bu gelirden 111 guruş masraflara, 30 guruş maaş ve 8 guruş muhasebe harcı olarak ödenmiştir. Geriye kalan 256 guruşun vakfın kasasında olduğu anlaşılmaktadır. Şeyh Ahmet Zaviyesi Vakfının hasılatında önceki yıllara göre düşüş olduğu görülmektedir. Zaviyenin 1845-1850 yılları arası beş yıllık geliri 823 guruş olup buğday ve arpadan oluşmaktadır. 1863 yılında zaviyesini mütevellisi Şeyh Ahmet, geliri 588 guruş 30 para, gideri ise 196 guruş 10 paradır (M. Sadık Akdemir, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Uluborlu’daki Vakıf Hizmetleri, Arayışlar, yıl:7, sayı:13, 2005, s.134).

EV.BRT 186-5-1 numaralı dosyada yer alan belge, Senirkent’te bulunan Şeyh Ahmed Zaviyesinin 1863 yılı aşar bedeli olan 785 guruşun Hamid Mal Sandığından 1868 yılında Vakfın Zaviyedarı ve Mütevellisi Şeyh Ahmed oğlu Mehmet’e ödendiğine dair senettir (Belge 2).

Maliye Nezareti Muhasebat-ı Atika Muhasebesi Dairesince hazırlanan 24 Mart 1889 tarih ve ŞD 322-15 numaralı belgede Senirkent köyünde bulunan Şeyh Ahmed Zaviyesinin gelirinin 1867-1871 yıllarında 1.000 guruşun üzerine çıktığı görülmektedir. Belgede, zaviyenin 83 senesinden seksen yedi senesi sonuna kadar beş yıllık müddet-i bedelatı olan beş bin üç yüz altmış kuruşun bittahmis (beş yıllık) senevisine (yıllık) bin yetmiş üç guruş isabet ettiği belirtilmiştir (Belge 3).

Dört numaralı belgeden, Isparta kazasına tabi Senirkent nahiyesinde bulunan Şeyh Ahmet Zaviyesi hesaplarının tesviyesi ile ilgili Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan 24 Mart 1889 tarihli tezkerenin karara bağlanmak üzere Şurayı Devlet (Danıştay)’e intikal ettiği anlaşılıyor (Belge 4).

Sonuç

Senirkent tarihi ve kültüründe önemli bir yere sahip olan Şeyh Ahmet Sultan ve zaviyesini yeni nesillere daha iyi tanıtabilmek için, konu ile ilgili belge okumalarına devam edeceğiz.

BELGELER

Belge 1
Belge yer numarası: COA C.MF 52-2557-2
Tarih: Evahir-i Recep 1142 (Şubat 1730)
Der-i devlet mekine-i arz-ı dai-yi kemine budur ki medine-i Uluborlu kazasına tabi Senirkent nam karyede vaki Şeyh Ahmet zaviyesinin evladiyet ve şurutiyet üzere bir akçe vazife ile zaviyedarı olan es-seyyid Mustafa hüsn-ü rızasıyla yedinde olan vakıftan işbu raf’i rakki hüsn-ü daiyelerine feragat eylediği huzur-ı şer’ ile sabit ve beratini dahi vermekle vech-i meşru’ üzerine feragatından tevcih olup yedine berat-ı şerif alişan sadaka ve ihsan buyrulmak ricasıyla hala iltiması paye-i serir-i alaya arz ve ilam olundu baki ferman menlehü’l emrindir Hurrie fi evahir-i Recebi’l-ferd li-sene isna ve erbaine ve miete ve elf (1142 yılı Recep ayının sonlarında) yazıldı.
El-abdü’d-da’i li’d-devleti’l-aliyye es-Seyyid Mehmed
el-müvella hilafe bi-medieti Uluborlu

Belge 2
Belge yer numarası: COA EV.BRT 186-5-1
Tarih: 1285 (1868)
Ber-veçhi bedel-i aşar ve vakfı Şeyh Ahmet der karye-i Senirkent der kaza-i Uluborlu
Der liva-i Hamid bin 285 (1868) seneyalnız yedi yüz seksen beş guruş
Balada terkim-i senet oldur ki
Ba-berat-ı şerif-i ali-şan mütevelli ve zaviyedarı olduğu Uluborlu kazasına muzaf Senirkent karyesinde Şeyh Ahmet Zaviyesi vakfının seksen senesi (1863) bedeli aşarı olan ber-vechi balada yedi yüz seksen beş guruş hamid mal sandığından tamamen makbuz-i acizanem olduğunu mübeyyin işbu memhur (mühürlü) senedim sandık-ı mezkura ita kılındı
Şeyh Ahmed bin Mehmed
Mütevelli ve Zaviyedarı

Belge 3
Belge yer numarası: COA ŞD 322-15
Orijinal kayıt nu: Maliye 9/623
Nezareti Umur-ı Maliye Muhasebat-ı Atika Muhasebesi
Adet 21
Tarih: 12 Mart 1305 / 22 Recep 1306 (24 Mart 1889)
Maruz-ı çakeraneleridir ki
Hamid Sancağında Isparta kazasına tabi Senirkent nahiyesinde kain Şeyh Ahmet Zaviyesine meşrut (şartlı) mezraların (tarım arazisinin) seksen üç senesinden seksen yedi senesi nihayetine kadar müddet-i bedelatı olan beş bin üç yüz altmış kuruşun bittahmis (beş yıllık) senevisine bin yetmiş üç guruş isabet eylediği ve mezkur seksen üç senesinden bin üç yüz senesi nihayetine değin tam ve alelhesap veçhile ve kaza tarafına on sekiz bin altı yüz seksen dokuz guruş yirmi para verildiği beyanıyla hazinece ifa muktezası Konya vilayetinden varid olan tahrirat ile beraber bulunan liva-i mezbur idare meclisinin mazbatasında inha olunması üzerine tedkikat-ı lazime ledelicra nezaret-i evkaf-ı hümayuna mülhak evkaftan Uluborlu kazasında Senirkent karyesinde vaki Şeyh Ahmet Zaviyesi Vakfının vazife-i mu’ayyene ile tevliyeti (mütevelli) yevmi bir akçe ile zaviyedarlığı Ahmet Efendinin uhdesinde olup bedel ve hasılatının dahil-i defter olduğuna ve vakf-ı mezburun vakfiyesine dair kayıt bulunmadığı ve bir muktezayı (gerekçeli) kuyud-ı hakanide kaza-i mezbura tabi Engel yerü mezrası demekle maruf iki yüz dönüm yerin hasılatı zaviye-i mezkura tarafından zapt olunmak iktiza edeceği anlaşılmış ve ol babda istihzah-ı keyfiyeti mutazammın sebk eden işara cevaben vilayet-i müşarünileyten aharan vürud iden tahrirat ile gönderilen liva-i mezbur idare meclisinin mazbatasında vakf-ı mezkurun mezra-ı Engelburnu ve Şeyhler yeri nam mahallerde olmiktar araziden ibaret olup tahmis kaidesince bedeli raptı inha olunan mebaliğden akdemce tevsi-i iskal hakkı tamamen tenzil kılındığı ve arazi-i emiriye ve evkaf saire hasılları olduğu ve vakf-ı mezburun aşarı tahmis senelerinin miri aşarıyla birlikte taliplerine ihale ve varidatı ihalat defterlerinde Senirkent karyesinin tub-u evkaf bedelatı meyanında ithal ve ilave olunduğu gibi karye-i mezkuresinin mezburede Uluborlu dahilinde bulunduğu halde çend sene evvel Isparta dahiline geçtiği işar olunmuş idüğünden vakf-ı mezkura meşrut olan salifülzikr mezranın seksen üç senesinden seksen yedi senesi nihayetine değin beş senelik hasılatı hazinece tedkik ve hesap edildikte beş bin üçyüz altmış guruşa baliğ olarak bunun bittahmis senevisine isabet eden bin yetmiş üç guruş dört paradan nizamına tevfikan on bir guruş hesabıyla harç kalemi ve doksan altı senesinden küsuru bulunan iki yüz yirmi dört guruş dört para tay ve tenzil ile maadası sekiz yüz kırk dokuz guruşdan ibaret kalmış olmasıyla bunun üç yüz iki senesinden itibaren bedel takdiriyle bu hesaba göre vakfı mezburun doksan beş senesinden doksan dokuz senesi nihayetine kadar bakıyye-i metlub görünen beş yüz yetmiş dört guruş yirmi dört paranın karar-ı mahsusuna üç yüz, üç yüz bir ve iki seneleri nihayetine değin müddet-i bedelatından gayr-i az tesviye kezalik vakfın alacağı olan bin yüz doksan altı guruş yirmi sekiz paraya mahsuben muahharan mahallince daha bir şey verilmiş ise bilmahsub maadasının verilmediği halde tamamının kararnameler ahkamına teffikan kaza tarafına itası ve bilmiktar mezburun üç yüz üç senesinden itibaren ber-muceb irade-i seniye nısfının tenziliyle nısf-ı diğer olan dört yüz yirmi dört buçuk guruşun usul ve kaidesi dairesinde ifa ettirilmesi hususunun huzur-ı meali mevfur hazreti sedareti hümayunlarından istida ile tedkik-i arazi-i mevkufa komisyonuyla meclis-i maliyeden yazılan mazbata ve zeyli üzerine muhasebat-ı atika muhasebesinde ifade kılınmakla ol babda emrü ferman hazreti menlehül emrindir. 12 Mart 305 / 22 Recep 1306 (24 Mart 1889)
Nazır-ı Umur-ı Maliye

Belge 4
Şurayı Devlet Evrak Odası
Evrakın Vürud Tarihi: 20 Mart 305 (1 Nisan 1889)
Defter numarası: Maliye 623
Hulasa-i Evrak: Isparta kazasına tabi Senirkent nahiyesinde kain Şeyh Ahmet zaviyesine meşrut mezruaların sinin-i salife (geçmiş yıllar) bedelatının suret-i tesviyesi istizanına dair
Aded-i evrak: 1 Maliye Nezaretinden 21 numara ve 12 Mart 305 / 22 Recep 1306 (24 Mart 1889) tarihli tezkere