GÖKTÜRK ALFABESİ.

• 2 Ocak 2021 Cumartesi 09:38:05

GÖKTÜRK ALFABESİ.

Göktürk alfabesi, Türklerce kullanıldığı bilinen ilk alfabedir. Göktürk alfabesi ile yazılmış pek çok irili ufaklı yazıt vardır. Yazılış ve dikiliş tarihi bilinen büyük yazıtlar Moğolistan’da Orhun Irmağı kenarında bulunan Göktürk Yazıtları’dır. Bu alfabede 4’ü sesli, 26’sı sessiz, 8’i birleşik olmak üzere 38 harf vardır.

Göçebe bir yaşam süren Türkler’in yazıya olan gereksinimleri geç bir vakitte belirmiş gözükmektedir. Bilindiği kadarıyla Türklerin kullandığı ilk yazı sistemi olan ve Orhun Yazıtları’nda kullanılmasından ötürü Orhun Alfabesi olarak adlandırılan yazı sistemi ilk olarak (en azından var olan bulgulara göre) 6. yüzyılda kullanılmıştır. Burada önemli bir nokta bu alfabenin Orhun alfabesi olarak isimlendirilmesine karşın, Orhun Yazıtları’nın yazılıp, anıtsal nitelikte dikilmesinden iki yüzyıl önce Yenisey’deki anıtlarda kullanılmış olmasıdır. O halde akla, neden Yenisey Alfabesi adıyla literatüre girmediği sorusu gelir.

Bu durum, adı geçen alfabenin son ve mükemmel biçimini Orhun’daki anıtlarda almış olmasından kaynaklanır. Gök Türkler, Uygurlar, Kırgızlar tarafından doğduğu coğrafyada kullanılan Orhun yazısı, bazı Türk boylarınca Avrupa’ya da taşınmıştır. Hatta 16. yüzyıla kadar Macaristan’da Sekeller arasında kullanıldığı bilinmektedir.

Göktürk alfabesi, Türklerce kullanıldığı bilinen ilk alfabedir. Göktürk alfabesi ile yazılmış pek çok irili ufaklı yazıt vardır. Yazılış ve dikiliş tarihi bilinen büyük yazıtlar Moğolistan’da Orhun Irmağı kenarında bulunan Göktürk Yazıtları’dır. Bu alfabede 4’ü sesli, 26’sı sessiz, 8’i birleşik olmak üzere 38 harf vardır.

Göktürk alfabesi’nin önemi nedir?
Türklerin kullandığı bilinen ilk yazı sistemi olması "Göktürk alfabesi" ni bizim için önemli kılar.

Orhun alfabesi olarak bilinmesinin nedeni nedir?
Göktürkler’e ait Orhun Yazıtları’nda Göktürk alfabesinin kullanılmasından ötürü bu adla anılır.

Göktür alfabesi taşıyan en eski belge nerede bulunmaktadır?
Göktürk yazısını taşıyan en eski belge Kızıl şehrinde bulunmaktadır.

İlk yazıtların bulunuşu
Orhun Alfabeinden günümüze kalan en büyük kalınıtılar olan, Göktürkler döneminde dikilen yazıtların çözülüp değerlendirilmeleri ancak 19. yüzyıl sonunda gerçekleşebilmiştir. Bu yazıtlardan ilk bulunanları Yenisey Irmağı boyundaki yazıtlardır. 1889’da ise Orhon yazıtları denilen iki büyük yazıt daha ortaya çıkarılmıştır. Bunların öteki yazıtlardan farklı olarak arka yüzlerinde Çince metinler bulunuyordu. Bu yazıtlar 1893`te Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından çözülmüş ve böylece, bu yazıtların Kültigin ve Bilge Kağan tarafından diktirilmiş oldukları, bu yazının Göktürklere özgü bir alfabe olduğu ve bu dilin de eski (öz) Türkçe’nin bir lehçesi olduğunu ortaya çıkarılmıştır. Günümüzde, gün geçtikçe Asya’da bu yazı sistemiyle yazılmış yeni Türk yazıtları ortaya çıkarılmakta ise de en tanınmış Türk yazıtları halen Orhon, Yenisey ve Yedisu’da keşfedilen yazıtlardır.

Göktürk alfabesinin özellikleri
1. 4 sesli harf bulunur.
2. 26 sessiz harf bulunur.
3. 8’i birleşik olmak üzere toplam 38 harf vardır.
4. "A,e", "ı,i", "o,u", "ü,ö" sesleri birbirinden ayrılmadan kullanılır.
5. Göktürk yazısı sağdan sola, yukarıdan aşağıya doğru bitiştirilmeden yazılır.