SENİRKENT’İN 100 YILLIK TARİHİ (1900-2000)

• 25 Aralık 2020 Cuma 17:22:22

Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz

Bu yazıda, Senirkent’in XX. Yüzyılın başından sonuna kadar geçirdiği 100 yıllık yakın tarihini değerlendireceğiz. 1901 yılında yayınlanan Konya Vilayet Salnamesinde, Hamidabad Sancağı Uluborlu Kazasına bağlı Senirkent Nahiyesi hakkında şu bilgilere yer verilmiştir. “Nahiye Merkezinde 5.430 nüfus mevcut olup cümlesi İslam’dır. Kasabada 1.070 hane vardır. Nahiyenin toplam nüfusu 9.691 kişiden ibaret olup cümlesi İslam’dır.”

Böcüzade Süleyman Sami, “Isparta Tarihi” adlı kitabında; “Senirkent, Yassıviran, İlegüp ve Büyük Kabaca köyleri Uluborlu’nun en büyük ve en meşhur köylerinden olup, bunlardan yalnız Senirkent, Hoyran kazasına bağlı bulunduğu halde Hicri 1296 (m. 1879) yılında Garip, Abdülcebbbar, Göreme, İlegüp ile birlikte Senirkent’in sancak merkezine bağlı müstakil nahiye haline getirildiğini, fakat birkaç yıl sonra tekrar Uluborlu’ya bağlandığını; bu yeni bucakta 1.537 hanede 4.523’ü kadın, 4.262’si erkek olmak üzere toplam 8.785 nüfusun mevcut olduğunu söylemiştir.

Belediye Başkanları

1901 yılında Belediye Başkanı olan Hacı Tevfik Efendi’den sonra bu görevi yürüten belediye başkanlarından tespit edilebilenlerin isimleri ve görev yaptıkları tarihler:
Ali Ziya Ezgi 1913-1916, Mehmet Akkuş 1916-1919, Mehmet Meydanoğlu 1919-1921, Ahmet Kırlı 1921-1925, Hacı Molla 1925-1929, Nuri Tortop 1929-1934, Şevket Başyiğit 1934-1939, Etem Tola 1939-1944, Ragıp Ertekin 1944-1949, Kamil Durmuş 1949-1954, Remzi Çallıoğlu 1954-1960, Nuri Tortop 1960-1961, Mustafa Bezirganoğlu 1961-1962, Namık Kahvecioğlu 1962-1965, H. Avni Özbek 1965-1968, Necati Şahin 1968-1980, Tevfik Gürel 1980-1983, Hüseyin Toylan 1983-1984, Bolat Tamer 1984-1989 Ali İhsan Şahin 1989-1995, Şevket Yarar 1995-1998, Şener Balım 1998-1999, Süleyman Dönmez 1999- (Portreler/Başkanlar. www.senirkentyukselis.com)

Nüfus Hareketleri

1901 yılında nahiye merkezinde 5.430 olan nüfus, 1915 yılında 6.290, 1927 yılında 5.835, 1935 yılında 6.291, 1945 yılında 7.094, 1970 yılında 10.168, 1990 yılında 10.738, 2000 yılında 13.680 olmuştur.

1901 yılında 9.691 olan nahiye toplam nüfusu, 1990 yılında 24. 259 olmuştur. İlçe merkezi ve köylerdeki nüfus gelişimi hemen hemen aynı düzeyde gerçekleşmiştir. Çünkü gerek ilçe merkezi, gerekse kasaba ve köylerde nüfus artışını sağlayacak ticari, ekonomik ve sosyal herhangi bir itici etken olmamıştır.

Eğitim

1901 yılında usul-ı atika veçhile eğitim yapan 16 mektebde 600 erkek, 315 kız, toplam 915 öğrenci ile 7 medresede 21 müderris ve 298 öğrenci mevcuttur.

1908 yılında Senirkent Rüşdiye Mektebi açılmıştır.

1932 yılında Turan İlkokulu tarihi binasında hizmete açılmıştır. 1949‘lu yıllarda bu ilkokulda 902 öğrencinin eğitim gördüğü anlaşılmaktadır.

1949 yılında Cumhuriyet İlkokulu açılmıştır.

Aynı yıl Senirkent Ortaokul’u özel okul statüsünde eğitime başlamış, Mayıs 1950’de Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilmiştir.

1951 yılında Kız Sanat Okulu açılmıştır.

1959 yılında açılan Yapı Sanat Enstitüsü, çevre il ve ilçelerdeki fakir aile çocuklarının kısa yoldan hayata atılmalarına imkan sağlamasından dolayı, Senirkent eğitim açısından uzun yıllar cazibe merkezi olmuştur.

1961 yılında Yükseliş İlkokulu açılmıştır.

1973 yılında, merkezde 3 ilkokul, 1 ortaokul, 1 lise, 1 Kız Sanat Enstitüsü, 1 Yapı Sanat Enstitüsü (Kasaba ve köylerde 3 ortaokul, 8 ilkokul) bulunmaktadır.

1968-1969 öğretim yılında açılan Senirkent Lisesi, ilk on yılda üniversiteye öğrenci yerleştirme sınavlarında büyük başarı göstermiş, 1979 yılında Türkiye’deki 2.400 lise ve dengi okul arasında 65. sırada yer almıştır. (Sami Nogay. Senirkent Sempozyumu’nda sunulan bildiri)

1974 yılında İmam Hatip Lisesi, 1980 yılında Ticaret Meslek Lisesi, 1992 yılında Sağlık Meslek Lisesi açılmıştır.

1996 yıllığındaki bilgilere göre; 1 Meslek Yüksek Okulu, Senirkent Lisesi, İmam Hatip Lisesi, Kız Meslek Lisesi, Endüstri Meslek Lisesi ve Teknik Lise, Ticaret Meslek Lisesi, Sağlık Meslek Lisesi, 3’ü ilçe merkezinde olmak üzere 11 ilkokul, 2 ortaokul, Büyükkabaca kasabasında (1993-1994 öğretim yılında açılan) Çok Programlı Lise vardır. İlçedeki mevcut okulların tümünde okuyan öğrenci sayısı 2.792, öğretmen sayısı 198’dir.

1998-1999 öğretim yılında İsmail Hakkı Örmeci İşitme Engelliler Çok Programlı Lisesi, 2005-2006 öğretim yılında da Senirkent Anadolu Lisesi açılmıştır. 2005-2006 öğretim döneminde Senirkent ilçesinde ilk ve orta öğretim kurumlarında okuyan öğrenci sayısı 2.300’dür. İlçe merkezinde ilköğretim kurumlarında 858, ortaöğretim kurumlarında 788 olmak üzere toplam 1.646 öğrenci vardır.

Son yıllarda öğrenci sayısındaki düşüş sebebiyle bazı köy okulları kapatılarak taşımalı eğitim başlatılmış, bazı orta öğretim kurumları birleştirilerek Çok Programlı Lise’ye dönüştürülmüştür. 1997-1998 öğretim yılında Senirkent Lisesi, Kız Meslek Lisesi ve Ticaret Meslek Lisesi birleştirilerek Çok Programlı Lise’ye dönüştürülmüştür. Öğrenci yetersizliğinden dolayı İmam Hatip Lisesi de 2002-2003 öğretim yılında Çok Programlı Lise’ye alınmıştır.

Yıllarca eğitimde öncü ve önder olan Senirkent ilçesi, genç nüfusun yetersizliğinden dolayı eğitim kurumlarını yaşatma ve geliştirme hususunda büyük sıkıntılar yaşamaktadır. Eğitimde öncü ve örnek olma vasfını kaybetmek istemeyen Senirkentliler, 1994 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi’ne bağlı olarak açılan Meslek Yüksek Okulunu yaşatmak ve geliştirmek için çok büyük gayret sarf etmektedirler.

Not: Okulların açılış tarihleri ve eğitim ile ilgili son döneme ait bilgiler Senirkent İlçe Milli Eğitim Müdürü Sayın Ceylan Çaylak’tan alınmıştır.

Milli Mücadelede Senirkent

Milli Mücadelenin başlamasıyla Senirkent’te, 17 Şubat 1920’de Bezirganzade Ali Efendi’nin başkanlığında, Başyiğitzade Süleyman Efendi, Meydanzade Hafız Mehmet Efendi, İdriszade Ali Efendi, Durmuşzade Tevfik Efendi, Yassıviranlızade Hüseyin Efendi, Tola Bayramzade Hacı Veli Efendi’den oluşan Müdafaa-i Hukuk Heyeti kurulmuş ve cepheye maddi ve manevi her katkıda bulunulmuştur. (Senirkent ilçesi.www isparta.gov.tr)

Ekonomik ve Sosyal Yapı

1901 yılındaki verilere göre Senirkent nahiyesinde;1 hükümet dairesi, 13 cami ve mescid, 3 tekke, 7 medrese, 16 mektep, 1.776 hane, 55 dükkan ve mağaza, 290 halı vesaire tezgahı, 2 fırın, 9 değirmen, 3 kahvehane; 99 deve, 2.149 sığır, 8 manda, 10.484 koyun, 3.954 adi keçi 967 tiftik keçisi, 155 beygir, 1.140 merkep, 96 katır mevcuttur.

Halkın katkıları ile 1894 yılında bayanlar ve erkekler için iki kapılı hamam, 1910 yılında Hıdır Çelebi (Pazar) camisi inşa edilmiştir.

1909 yılında Böcüzade tarafından yayınlanan Isparta Tarihi adlı eserde, Senirkent’in ekonomik yapısından şöyle söz edilmektedir.”Senirkent ovası bütünüyle üzüm bağı ve badem ağaçlarıyla kaplıdır. Senirkent, Kabacalar ve İlegüp bağlarının üzümleri kurutulur. Bir kısmından da pekmez ve şarap imal edilir. Kasabada kadınlar alaca ve bez dokurlar. Halı ve kilim dokuyanlar da çoktur. Senirkent ve İlegüpte bir, iki tekkeye mensup Tarik-i Nazenin (Bektaşilik) erbabı da vardır”

24 Temmuz 1931 tarihinde Dr. Tahsin Tola öncülüğünde Senirkent Yükseliş Birliği,
1940 yılında Senirkent Dokumacılar Kooperatifi, 1948 yılında da Senirkent Halıcılar Küçük Sanat Kooperatifi kurulmuştur.

Senirkent Yükseliş Birliği 1931 yılında Afyon’da, 1954 yılında Isparta’da öğrenci yurdu açarak, Senirkentli gençlerin okumalarına imkan sağladığı gibi, Senirkent’te gerçekleştirilen başta eğitim olmak üzere ekonomik ve sosyal faaliyetin öncüsü olmuştur.

1937 yılında 7.500 metre mesafedeki Devekaya kaynağından 40.000 lira harcanarak içme suyu temin edilmiştir.

Projesi 1947 yılında tasdik edilen elektrik tesisatı, 95.000 liraya ihale edilmiş, 1949 yılında ilk defa nahiye merkezine elektrik verilmiştir.

1950’de yayınlanan Belediyeler Yıllığı’na göre “Senirkent’te,12 mahalle, 1.700 hane,.1 belediye doktoru ile iki serbest doktor, 1 eczane, 1 halkevi, 2 otel, belediyeye ait 1 han ile 2 otomobil, 5 lokanta, 1 belediye gazinosu, 6 fırın, 3 otobüs ve 5 kamyon mevcuttur.
Senirkent’te dokumacılık çok gelişmiştir ve dokumacılar kendi aralarında bir kooperatif kurmuşlardır. Bu kooperatifin 1.426 ortağı ve ortakların 1.587 tezgahı vardır. Kooperatife girmemiş olan dokumacıların miktarı da ortakların yarısından çoktur. Dokumalar İstanbul, Akşehir, Yalvaç, Afyon, Ankara, Diyarbakır ve daha bir çok yerlere sipariş üzerine gönderilir. Yılda 70.000 toptan fazla dokuma yapılır. Yapılan dokumaların başlıcaları kaput, reçine, arjantin, zincirli, refine, peştimal, çatmalı alaca vesairedir. Halı tezgahlarının sayısı 927 olup yılda 4500 metrekare halı yapılmaktadır. 30.000 dönüm bağdan yılda 7000 ton kuru üzüm, 2000 ton şarap elde edilir. Badem sağladığı gelir bakımından önemli bir üründür. Yılda 150 ton kadar iç badem elde edilmektedir.”

Yukarıdaki bilgilerden 1940’lı yıllarda dokumacılığın Senirkent için ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu kadar yoğun bir ekonomik faaliyetin gerçekleştirilmesine, 1950’lili yıllarda İplik Fabrikası kurulmasına rağmen, sermaye yetersizliği ve çağın gereklerine uygun işletme gerçekleştirilemeyince Senirkent’in gelişimi durmuştur.

1946 yılında Türkiye’de çok partili siyasi hayata geçiş döneminde Senirkentli büyük bir demokrasi mücadelesi vermiştir. Bu mücadeleden dolayı Senirkent, demokrasinin kalesi olarak adlandırılmıştır. Daha geniş bilgi için “Şefik Seren. Senirkent faciası. Ankara, 1947.” “Haydar Kıran. CHP zulümlerinden 1946 seçimleri ve Senirkent faciası. İstanbul, Polemika Yayınları, 1976”

Senirkent,16 Haziran 1952 tarihinde ilçe olmuştur.

1954 yılında 20 yataklı Senirkent Hastanesi hizmete açılmış, 1961 yılında Göğüs Hastalıkları Hastanesi ile birleştirilerek 120 yataklı Senirkent Devlet Hastanesi adını almıştır.

1949 yılında özel okul statüsünde açılan Senirkent Ortaokulu ve Senirkent Hastanesi’nin kuruluşu Dr. Tahsin Tola önderliğinde, Yükseliş Birliği, Dokumacılar Kooperatifi ve halkın desteğiyle gerçekleştirilmiştir. Hastanenin uzman hekim ihtiyacını karşılamak üzere Dokumacılar Kooperatifi iki doktor hemşehrimizin (Dr.Ali İhsan Balım ve Prof. Dr. Yusuf Keçeci) burslu olarak ihtisas yapmalarına imkan sağlamıştır. Dr. Ali İhsan Balım ihtisasını tamamladıktan sonra milletvekili seçildiği 15.10.1961 tarihine kadar Senirkent Hastanesi’nde görev yapmıştır. Senirkent Hastanesi uzun yıllar adeta bölge hastanesi gibi çevre il ve ilçelerde yaşayan insanlara hizmet vermiştir. 1992 yılında hastanenin yatak kapasitesi 50’ye düşürülmüştür.

1974 yılında hizmete açılan İmam Hatip Lisesi binası da Senirkent halkının desteğiyle yapılmıştır. Kız Sanat Okulu uzun yıllar Dokumacılar Kooperatifi binasında hizmet vermiştir. 7.500 kilometrelik mesafedeki Devekaya kaynağından su getirilmesinde, ilkokul binalarının yapılışında da halkın desteği hep ön planda olmuştur. Günümüzde Senirkent Meslek Yüksekokulu binası inşaatının halkın katkılarıyla gerçekleştirildiğine hepimiz şahit olmaktayız.

13 Temmuz 1995 tarihinde akşam saatlerinde Kapıdağ’a yağan yoğun yağmurun önüne kattığı taş ve toprak yığınının ilçe merkezine akması üzerine büyük bir sel felaketi yaşanmış, 74 kişi hayatını kaybetmiş, 209 ev oturulamaz hale gelmiştir. Hemşehrimiz 9. Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel’in desteğiyle sel felaketi yaraları kısa zamanda sarılmıştır.

1973 il yıllığında; geçim kaynağı olarak üzüm ve keten üretimi ile halıcılık ve göl ürünleri belirtilmiş, bademciliğin gelişmekte olduğu vurgulanmıştır.

Senirkent ovası sulama şebekesi birinci kısmı 1976 yılında, ikinci kısmı 1982 yılında işletmeye açılmıştır. Senirkent ovasında sulu tarımın yapılması tarımın ve özellikle meyveciliğin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.

1996 il yıllığında, halkın geçiminin tarıma dayandığı vurgulanmakta, bağcılık, meyvecilik (elma, kiraz, vişne, kayısı, üzüm), gülcülük, pancar ve hububat tarımı yapıldığı belirtilmektedir.

Prof. Dr. İbrahim Demiralay ve Prof. Dr. Tevfik Aksoy’un, 12 Mayıs 1995 tarihinde Senirkent’te düzenlenen Senirkent Sempozyumu’na sundukları “Senirkent ilçesinin tarımsal yapısı sorunları ve çözüm önerileri” adlı tebliğde; bağların ve badem ağaçlarının çok yaşlı ve bakımsız olmasından dolayı yeterli verim elde edilemediği, su ürünleri üretiminin neredeyse tükenmiş olduğu; besi hayvancılığı ve süt sığırcılığının gelişemediği vurgulanmaktadır. Senirkent ilçesinin 1994 yılı hayvan varlığı hakkında şu bilgilere yer verilmektedir: 2.735 sığır, 24.219 koyun, 5.404 kıl keçisi193 at, 68 katır, 293 eşek, 12.000 yumurta tavuğu, 1.200 et tavuğu, 300 hindi, 30 ördek, 508 arı kovanı mevcuttur.

Aynı tebliğde; “İlçede en çok hububat tarımı yapılmaktadır. Hububatı, üzüm başta olmak üzere meyveler, şeker pancarı ve baklagiller izlemektedir… Senirkent ilçesinde ekonomik açıdan en etkili hakim meyva elmadır. 1995 yılı itibariyle yaklaşık 190.000 elma ağacı mevcuttur. İlçe meyveciliğinde elmayı kiraz, vişne ve kayısı takip etmektedir. İlçede 1995 yılı itibariyle 22.000 adet kiraz ağacı, 23.000 adet vişne ağacı ve 13.500 adet kayısı ağacı mevcuttur... Senirkent ilçesinde sulu tarım ile birlikte sebze yetiştiriciliği sürekli bir artış göstermiştir. 1994 yılında 4.570 dekar arazide sebze yetiştirilmiştir. Özellikle Akkeçili köyünde erken turfandacılık ve tüplü fide yetiştiriciliği ile tüm sebze çeşitlerinin üretimi yapılmaktadır. Büyük Kabaca kasabasında ise karpuz ekimi yaygındır.” cümleleri ile tarımsal üretim hakkında ayrıntılı bilgi verilmektedir.

Meyvecilik konusunda büyük ilerleme kaydeden ilçemizde, ürün pazarlanmasında yaşanılan sıkıntılar üreticileri zor durumda bırakmaktadır. 1940’lı yıllarda olduğu gibi kooperatifleşme veya şirketleşme yoluyla ürün pazarlaması sorunu çözülmelidir. Ayrıca ürün tanıtımına yönelik fuar, sergi ve festivaller düzenlenmelidir.

Dr. İbrahim KARAER
15.12.2005 / Ankara

Not: Bu yazı, Senirkent Yükseliş gazetesinin Nisan 2006 ve Mayıs 2006 sayılarında yayımlanmıştır.

KAYNAKLAR:

-Konya Vilayet Salnamesi. Konya Vilayet Matbaası, 1317 (1901). 256-257.ss.s.

-Böcüzade Süleyman Sami. Isparta Tarihi.Yayına haz. Suat Seren. İstanbul, Serenler Yayıncılık, 1983. 50.s.

-Belediyeler Yıllığı. Ankara, İller Bankası, 1950. 3.cilt, 283-288.ss.

-Cumhuriyetin 50. yılında Isparta il yıllığı. 1973. 48 ve 154.s.

-Isparta İl Yıllığı 1996. Ankara, Doğuş Matbaacılık, (t.y.), 159-166.ss.

-Isparta Vilayeti İdare Coğrafyası 1932. Ankara, Başbakanlık Basımevi, 1999. 234.s.

-Abdullah Aran. Isparta-Senirkent Ovası Sulama Rehberi. Konya, 1989, 1.s.

-Senirkent. Senirkent Yükseliş Birliği Yayınları, 1950.

-Portreler/Başkanlar. www.senirkentyukselis.com

-Senirkent ilçesi. www.isparta.gov.tr

-Senirkent Tarihi, Tarımsal, Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Eğitim ve Kültür Durumu Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu. Ankara, Senirkent Kültür ve Yardımlaşma Derneği, 1996. 41-86, 94-101.ss.