Gençali Köyü Tarihi: H.1261 / M.1845 TARİHLİ HOYRAN KAZASI TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE GENÇALİ KÖYÜ

• 17 Aralık 2020 Perşembe 22:16:54

Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz

Gençali, günümüzde Isparta ili Senirkent ilçesine bağlı sosyal ve ekonomik yönden gelişmiş bir köydür. Senirkent Belediyesi tarafından yayımlanan “H.1260 (m.1844/1845) Tarihli Uluborlu Kazası Temettuat Defterine Göre SENİRKENT’İN SOSYAL VE EKONOMİK TARİHİ, Isparta, 2013” adlı kitabımızda, Akkeçili ve Gençali köyleri hakkında bilgi verememiştik. Çünkü bu iki köy ile ilgili “H. 1260 tarihli Uluborlu Kazası Temettuat Defterinde” herhangi bir kayıt yoktu. Bunun sebebi 1845’li yıllarda Gençali köyünün Hoyran kazasına bağlı olmasıydı. Akkeçili ise bu tarihlerde köy statüsünde olmayıp, Yörüklerin yazlak olarak kullandıkları mezra idi. 1845’li yıllardaki Gençali Köyü ile ilgili bilgiler “H.1261 tarihli Hamid Sancağı Hoyran Kazası Temettuat Defteri”nden tespit edildi. Bu defter, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde BOA.ML.VRD.TMT.d10053 numarada kayıtlı olup, Gençali köyü ile ilgili bilgiler 122-139.sayfalarda yer almıştır. Hoyran kazasının merkezi bugün Yalvaç ilçesi sınırları içinde bulunan Kumdanlı idi. O tarihte köyün adı “Gencelü” olarak geçmektedir. Defterde 62 hane reisi kayıtlı olup, hane reislerinin adı, lakabı, mesleği, emlaki, hayvan varlığı ve elde ettikleri gelir ile ödedikleri vergiler hakkında bilgiler mevcuttur.

Hane Reislerinin İsimleri

1845 tarihinde Gençali köyünde 62 hanede yaklaşık 300 nüfus yaşıyordu. Gençali köyündeki hane reislerinin taşıdıkları isimlerin dökümü şöyledir: Mehmet Muhammed 11, Hasan 9, Mustafa 8, Hüseyin 6, Süleyman 6, Ali 4, İbrahim 3, İsmail 3, Ahmet 2, Halil 2, Musa 2, Abdullah, Cabir Mehmet, İbiş, İsa, Nebi ve Osman isimleri birer kez kullanılmıştır. Gençali köyündeki hane reislerinin en çok Muhammed / Mehmet ismini taşıdıkları görülmektedir. Hasan ve Mustafa isimleri ikinci ve üçüncü sırada yer almıştır. Hane reisleri genel olarak baba isimleri ile birlikte tanımlanmıştır. Hane reislerini tanımlamada “kara”, “koca”, “köse”, “sarı”, “topal” gibi sıfatlar da kullanılmıştır. Araboğlu, Ayanoğlu, Baloğlu, Yörükoğlu lakapları dikkat çekmektedir. Hane reisleri hakkında verilen bilgilerde, başka ırk ve dine mensubiyeti ifade eden herhangi bir kayda rastlanmamıştır.

Hane Reislerinin Meslekleri

1845 tarihinde Gençali köyündeki hane reislerinden 45’i çiftçilikle geçimini temin ediyordu. Ayrıca köyde 1 hatib, 1 tacir, 1 amele, 1 berber, 3 çoban, 3 hizmetkar bulunmaktaydı.. Mesleği belirtilmeyen 7 hane reisinden birinin Karahisar kazasına nakil ettiği, birinin öldüğü, 2 hane reisinin pederiyle birlikte yazıldığı, 3 hane reisinin de sakat olduğu belirtilmiştir. Gençali köyünde bu tarihte asker, muallim ve öğrenci ile ilgili herhangi bir kayıt yoktur. XIX. yüzyılın ortalarında Senirkent ve köylerinde eğitimin çok ihmal edildiği görülmektedir.

Gençali Köyünün Arazi Varlığı ve Kullanılışı

Nadas Tarla 2.395 Dönüm
Tahıl Tarlası 1.490 Dönüm
Afyon Tarlası 46 Dönüm
Bağ 37 Dönüm
TOPLAM 3.968 dönümdür.

1845 tarihinde Gençali köyünün toplam 3.968 dönüm arazisi mevcuttu. Bu arazinin yarıdan çoğu nadas tarladır. Arpa buğday ekilen arazi miktarı 1.490 dönüm, afyon tarlası 46 dönümdür. Köyde 37 dönüm bağ vardır. İşlenen arazinin oranı % 39,6’dır. Hane başına düşen arazi miktarı 64 dönümdür. Gençali’deki hane reisleri 10 ile 112,5 dönüm arasında araziye sahiptir. 6 numaralı hanede yaşayan Kura (Kuru) Ali oğlu Musa köyde en fazla araziye sahip olan kişidir. Musa’nın, 50 dönüm ekili, 60 dönüm nadas, 1 dönüm afyon tarlası ve 1 dönüm bağı mevcuttur. Köydeki 14 hane reisinin 100 dönümden fazla, 32 hane reisinin 51 ile 99 dönüm, 8 hane reisinin 10 ile 50 dönüm arazisi vardır. Köydeki arazi varlığının haneler arasında dengeli bir şekilde dağıldığı görülmektedir. Köydeki 45 hane yarım ile 2 dönüm arasında afyon tarlası, 49 hane 1 evlek ile 2 dönüm arasında bağa sahiptir. Pederi ile birlikte yazılan 2 hane reisi, Karahisar kazasına göçen 1 hane reisi, ölen bir hane reisi, 1 çoban ile 3 sakat olmak üzere toplam 8 hane reisinin emlake dair herhangi bir şeyi yoktur.

Gençali Köyünde Tahıl Üretimi

Temettuat defterlerinde kayıtlı a’şâr vergisinden, o yıllarda Senirkent ve köylerindeki tahıl üretimi hakkında bilgi ediniyoruz. Defterlerde her hanenin ödediği arpa ve buğday öşrünün kile olarak miktarı ve bunun para olarak karşılığı belirtilmiştir. Hoyran Kazası Temettuat Defterinde Gençali köyünün aşar ile ilgili kısmında buğdayın kilesi 7, arpanın kilesi 4 kuruştan hesaplanmıştır. Bu verilerden Gençali köyünde üretilen buğday ve arpa miktarı ile piyasa değerleri elde edilmiştir. 1845 tarihli Hoyran Kazası Temettuat defterine göre Gençali köyü 625 kile buğday karşılığı olarak 4.375 kuruş, 502 kile arpa karşılığı olarak da 2.008 kuruş aşar vergisi ödemiştir. Bu bilgiye dayanarak Gençali köyünde üretilen tahıl miktarı ve o günkü piyasa değeri aşağıda görüldüğü şekilde hesaplanmıştır.

Tahıl Adı Miktarı Piyasa Değeri
Buğday 6.250 kile 43.750 kuruş
Arpa 5.020 kile 20.080 kuruş
TOPLAM 11.270 kile 63.830 kuruş

Tarım İşletmelerinin Büyüklüğü

Osmanlı toplumunda 1-10 dönüm büyüklüğündeki araziler küçük ölçekli, 11-50 dönüm aralığındaki araziler orta ölçekli, 51 dönümden daha büyük olan araziler de büyük ölçekli tarım işletmeleri olarak kabul edilmiştir. Gençali köyündeki arazi işletmelerinin yapısı tipik Osmanlı arazi işletmesi özelliklerinden farklıdır. Köydeki arazi işletmelerinin ekseriyeti büyük ölçekli arazi sınıfındadır. Gençali köyündeki 54 arazi işletmesinden 46’sı büyük ölçekli arazi, 8 tanesi ise orta ölçekli arazi sınıfındadır. Köyde küçük ölçekli arazi işletmesi yoktur.

Gençali Köyünün 1845 Tarihindeki Gelirleri

Tahıl gelirleri 59.642 kuruş
Hayvan gelirleri 8.173 kuruş
Afyon geliri 8.150 kuruş
Bağ gelirleri 2.739 kuruş
Bila udul gelirleri 49.300 kuruş
TOPLAM 128.004 kuruş

Gençali köyünün 1845 yılı gelirleri toplamı 128.004 kuruştur. Tahıl üretiminden 59.642 kuruş, bila uduldan (ticaret v.b. gelir) 49.300 kuruş, afyon tarımından 8.150 kuruş, vergiye tabi hayvanlardan 8.173 kuruş, bağlardan 2.739 kuruş gelir elde edilmiştir. Tarımsal üretimin ekonomideki payı (tahıl, afyon ve bağ dahil) yüzde 55,1; hayvancılığın payı 6,3’dür. Bila uduldan elde edilen gelirin oranı yüzde 38,5’dur. Amele, berber, çoban, hizmetkar, tacir mesleğine mensup toplam 7 esnaf ve sanatkar mesleki faaliyetlerinden 6.100 kuruş gelir elde etmişlerdir. Mesleki faaliyetlerden elde edilen gelirin, toplam gelire oranı yaklaşık 0,5’dir.

Gençali Köyündeki Hayvan Varlığı

1845 tarihli Hoyran Kazası Temettuat Defterinde Gençali köyündeki hayvan varlığı şöyledir: Et ve süt hayvanlarından130 keçi, 80 oğlak; 1.041 koyun, 747 kuzu; 108 inek, 108 buzağı ve 42 düğe; 6 camuz ve 4 camus yavrusu; çiftçilikte ve yük taşımakta kullanılan 103 öküz, 57 tosun; 31 beygir, 19 kısrak, 16 tay; 95 merkep, 48 sıpa, 1 katır ve 2 katır sıpası mevcuttur.

Gençali köyünde 5 hanede 130 keçi mevcut olup, hane başına 2 keçi düşmektedir. Köydeki 2 hanede 50’şer, 3 hanede de 10’ar keçi mevcuttur. Gençali köyünde 30 hanede 1041 koyun vardır. Hane başına 16,7 koyun düşmektedir. Köydeki 1 hanede 200, 2 hanede 100’ün üzerinde, 3 hanede de 50’nin üzerinde koyun vardır. Gençali köyünün koyun varlığı bakımından zengin olduğu söylenebilir.

Gençali köyünün büyük baş hayvan bakımından da zengin olduğu görülmektedir. Köyde 53 hanede 108 inek, 42 düğe, 6 hanede 6 camus bulunmaktadır. Hane başına 2,4 inek düşmektedir.

Gençali köyünün çiftçilikte ve taşımacılıkta kullanılan hayvanlar bakımından da zengin olduğu görülüyor. Köydeki 46 hanede 103 öküz ve 57 tosun mevcuttur. Hane başına 2,6 öküz/tosun düşmektedir. Köydeki 38 hanede 31 beygir, 19 kısrak ve 16 tay vardır. Ayrıca 53 hanede 95 merkep ve 1 katır mevcuttur. Köyde hane başına 0,8 beygir ve kısrak; 1,5 merkep düşmektedir.

Gençali köyünde Gelir Dağılımı

1845 tarihli Hoyran Kazası Temettuat Defterinde Gençali köyünün yıllık gelirleri toplamı 128.795 kuruş olarak yazılmıştır. Biz, köyün yıllık gelirini 128.840 kuruş olarak hesapladık. Hane başına düşen yıllık gelir miktarı 2.078 kuruştur. Köydeki gelir dağılımı şöyledir: 18 hanenin geliri 3.000, 18 hanenin geliri 2.000, 16 hanenin geliri de1.000 kuruşun üzerindedir. Üç hanenin geliri 1.000 kuruşun altında olup, sadece bir hanenin geliri 500 kuruşun altındadır. 1.000 kuruşun altında gelire sahip hane reislerinin biri ziraatçı, biri çoban ve biri de hizmetkardır. Köydeki altı hanenin hiç geliri yoktur. Köyün hatibi vergiden muaf olduğu için yıllık geliri yazılmamıştır. 1845 tarihli Hoyran Kazası Temettuat Defterinden Gençali köyündeki bir çobanın senede 400-500, amelenin 600, hizmetkarın 400 ile 1.000 kuruş kazandığı anlaşılmaktadır.

Dört numaralı hanede yaşayan ziraatçı Hüseyin oğlu Koca Musa, yıllık 3.815 kuruş gelir ile köyün en zenginidir. Koca Musa 40 dönüm ekili, 60 dönüm nadas tarla, 1 dönüm afyon tarlası ve 1 dönüm bağ olmak üzere toplam 102 dönüm arazi ile 50 keçi, 1 inek, 2 öküz, 2 merkep ve bila-udul 1.200 kuruşluk gelire sahiptir.

1845 tarihli Hoyran Kazası Temettuat defterinde Gençali köyünün yıllık vergisi 15.033 kuruş olarak yazılmıştır. Biz, köyün yıllık vergisini 15.178 kuruş olarak hesapladık. Köyde hane reislerinin ödediği vergi miktarı 40 kuruş ile 440 kuruş arasında değişmektedir. Yedi hane 400, 21 hane 300, 10 hane 200, 12 hane 100 kuruşun üzerinde vergi ödemiş; sadece 4 hane reisi 100 kuruşun altında vergi ödemiştir. Köydeki 1 hatib ile geliri olmayan 7 haneye vergi yazılmamıştır. Gençali’de hane başına düşen vergi miktarı 244,8 kuruştur.

Gençali köyünün a’şâr ve ağnam vergisinin toplamı 8.122 kuruştur. Hane başına düşen a’şâr ve ağnam vergisi miktarı 131 kuruştur. Gençali köyündeki hane reisleri 5 kuruş ile 285,5 kuruş arasında aşar ve ağnam vergisi ödemişlerdir. Köyün hatibi ile emlak ve hayvan geliri olmayan 8 hane reisi a’şâr ve ağnam vergisi ödememiştir.

Sonuç
H.1261 /M.1845 tarihli Hoyran Kazası Temettuat Defterinden Gençali köyünün o tarihteki sosyal durumu ve ekonomisi hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Köyde etnik ve dini inanış bakımından yabancı unsurun olmadığı görülüyor. Hane reislerinin isim ve unvanları, buranın saf bir Türk köyü olduğunu gösteriyor. Köylünün toprak ve hayvan varlığı bakımından iyi durumda olduğu, haneler arasındaki gelir dağılımının dengeli olduğu, topraksız aile sayısının çok sınırlı olduğunu söylemek mümkündür.