L E M O S ' U N EN'L E R İ - L U V İ L E R

• 1 Haziran 2020 Pazartesi 06:43:52

L E M O S ’ U N E N’ L E R İ - L U V İ L E R
* Luviler, M.Ö. 3000 yılından M.Ö. 1000 yılına kadar Anadolu’da merkezi bü yük bir devlet kurmadan küçük krallıklar halinde varlığını sürdürür. Ancak Luvi lerin kültürel hakimiyeti bölgede Helenistik (M.Ö.330) döneme, hatta Romalılar (M. Ö.129 yılı) devrine kadar yaşamsal olarak devam eder.
* Hititler, Taşeli (Dağlık Kilikya) Bölgesi ve odağı Ermenek, Sarıveliler yöresine hiyeroglif yazısının icadından sonra M.Ö. 2500’lü yıllarda hükümran olunca Gök dere’nin kolu Fariske Çayı vadisi, “Turhuntassal Hulaia Nehri Ülkesi” olarak isim lendirilir.
* Antik çağda M.Ö. 2500. yıllarda Luviler, Sarıveliler yöresinde Fariske (Pha rax) köristanı (Balbasos), Uğurlu köristanı (Rusubmlada), Çukurbağ köristanı (Ga yisitrus) ve Lamos’u iskan eder ve bu yerlere Luvice dilinde isim verir.
* Taşeli Ermenek (Marassa) bölgesinin bilinebilen en eski kavmi Luvilerdir.
* Antikçağ tarihi araştırma yazarı Dr. Esra Topal (1);
- “Kilikia (Taşeli) yerli halkının kimliğinin Luvilerden geldiğini ve Luviler, Hitit hi yeroglif yazısını icat ettiği için bu yazı Anadolu’da yaygınlık kazandığını” belirtir.
*Troia (Truva) antik kenti eski kazı başkanı Carl BLEGEN ve dilbilimci J. B. HA LEY birlikte yayımladıkları kitapta;
- “Önasya’da (Anadolu) yerleşik Luvi halkının MÖ. 3000 nci yılda Yunanistan ve Girit’e geçtikleri ve Luwi dilini burada yaydıklarını” açıklar.
* Luvi’ler tarihi ve dili üzerine araştırma yapan Sefa Taşkan (2);
“-Türk, ABD, Alman, İngiliz bilim insanları gibi birçok bilginin ve Hititoloji dil bi limcisinin yaptığı çalışmalarda Luvi dilinin, en eski Hint Avrupa dili olduğu konu sunda bu gün bilim dünyasının fikir birliğinde bulunduğu,
- M.Ö. 2. Bin yılından öncesi yıllarda Anadolu genelinde Luvi dili konuşan ka vimlerin yaşadığı ve en yaygın konuşulan dilin Luvice olduğu,
- Ancak, Luviler, büyük bir imparatorluk kuramamalarına rağmen dilleri itiba riyle Anadolu’nun en köklü ve etkin kavmi haline geldiği,
- Luviler’in bu etkinliği halkımızca halen yaşatılan yer ve şehir isimlerinde de gö rüldüğü,
- Nitekim, Luvi kavminin yaşadığı ve diliyle etkin olduğu Taşeli bölgesinin Erme nek, Sarıveliler yöresinde, Maras/Marassa (Ermenek), Lamos/Lamas/ Lemos (E sentepe), Davdas (Üzümlü), Balbasos (Fariske Köristanı), Rusumblada (Uğurlu Köristanı), Lauzados (Lafza), Balkason (Balgusan), Kalykadnos (Göksu Nehri),. Gi bi kelimeler Luwice olup bazıları günümüze kadar varlığını sürdürür.
* Luwi kültürünün etkin olduğu Anadolu’nun diğer bölgelerden, Laranda (Ka raman, Siristat (Bozkır), Adrasus (Balabolu/ Mersin, Kelenderis (Aydıncık), Seli nos (Gazipaşa), Pandermas (Bandırma), Pitane (Çandarlı), Cunda (Ayvalık), Tene dos (Bozcaada), Apan (Çeşme), Silandos (Selendi), Sarbanda (Serban/ Afyon), Millewanda (Miletos), Parsada (Parsa), Pindassos (Geyikli Dağı), İmbros (İmroz), Limnos (Limni) Adası, Moundros (Mondros), Romeos (Romalı).. gibi kelimelerin Luvice dilinden günümüze kadar değişik lehçeyle dillendirilen kelimelerden bazıları olduğunu” belirtir.
* Prof. Dr. Salim Cöhce (3) Hocamız; “Ermenek’in bilinen ilk ahalisinin M.Ö. 3000 yıllarında bölgeyi iskan eden Luviler olduğunu ancak, teşekkülü ve iskanı açısından ele alındığında halihazırda yapılan çalışmalar Ermenek’in Helenistik devirden Roma devrine geçiş döneminde yeniden iskan edilen şehirler arasında yer aldığını” açıklar.(4)
* Luviler, Hititler gibi Anadolu’da güçlü bir krallık kuramamalarına, hep küçük krallıklar halinde yönetilmelerine rağmen devrinin bilim, sanat, dil ve felsefesin de çok ileri düzeye erişmiş.
* Hatta, Grek (Yunan) felsefesi, şiiri ve bilimi, Luwi kültürü üzerinde yükselmiş.
* Anadolu’da kazı çalışması yapan Avrupa ülkeleri kökenli arkeoloğlar, istihsal ettikleri Luvi kültürü ve diline ait bilgileri bilinçli olarak gizleyip Anadolu’nun Ege kıyılarına yakın yerlerde Grek’lerce kurulan site devletlerini (Efes, Milet.. gibi) ö ne çıkartarak Yunan medeniyetini öncelikli ve birincil hale getirmişler.
* İsviçreli Jeoarkeoloğ Dr. Eberhard ZANGGER (5);
“-Anadolu tarihi Luvi tarihiyle birlikte yazılmaya başlandığı vakit, Grek (Yunan) tarihi üzerine yazılan Latin Avrupa antik kültürü yeniden yazılacak ve bu yeni tarih Luvi medeniyetiyle şekillenecektir. Grek ve Hititlere ait olduğu ileri sürülen pek çok bilgi ve kütün aslında Luvilere ait olduğu iyice anlaşılacağını” açıklar.
* Yabancı uyruklu arkeoloğlar ile Hitit, Luvi ve diğer Ortadoğu antik kavim dil bilimcileri Anadolu’da yaşayan Luvi kavminin kültür ve medeniyetlerini çalıp as la ilgisi olmayan Yunan (Grek) medeniyetine mal ediyor. Hiristiyan Avrupa ülke leri de “Mal bulmuş mağrip gibi” tüm önasya antik kültürünü Grek’ler (Yunan) üzerinden oluşturup Luvileri tarihi sahneden siliyor. Üzerini küllüyor.
* Ermenek bölgesinde M.Ö. 1180’li yıllarda Hititlerin hakimiyeti sona erer ve Frikler/Frikyalılar, Lidya, Pers, Helen, devrinden sonra MÖ.2. yüzyıldan itibaren Roma ve Bizans dönemi başlar.
* Romalılar, Anadolu’da ve Ermenek bölgesinde MÖ. 1 nci yüzyılda hükümran olurken tarihi süreçte kurulan antik kent, bölge ve yerlerin ismini değiştirmiştir. Romalılar döneminde, Polis, kent ve kome ise köy anlamında kullanılıyor.
* Nitekim M.S. 1 n ci yüzyılda Roma’lı komutan (general) Germanicus’a izafeten Maras/Marassa olan Ermenek’in adı Germanicopolis, Bozkır’ın adı Leontopolis, Mut’un adı Claudiopolis olarak değiştirilir. İsmi değiştirilen diğer Antik kentler den bazılarının isimleri yukarıda açıklanmıştır.
* Romalılar, ayrıca Ermenek bölgesinde Luviler devrinden beri konuşlu antik kentlerin Luvı dili isimleri, Germanikopolis (Ermenek), Zenonopolis (Uğurlu köristanı), Eironopolis (İrnebol), Titiopolis (Yukarı İrnebol), Neopolis (Yenişehir/ İzvit), Decopolis (İsaurialı On kent) olarak değiştirmesinin yanı sıra benzer uygulamayı Anadolu’nun diğer bölgelerinde de gerçekleştirir.
* Romalılar, Anadolu halkının yaşadığı site kent ve küçük yerleşimlerin isimlerini
değiştirmek suretiyle asimilasyon yapmış. Böylece Romalılar, Anadolu halkı ile kültürünü hançerleyen suiniyetli arkeoloklardan sonra en önemli toplum olmuş.
*Jeoarkeolog Dr. Eberhard ZANGGER ve Arkeoloğ Serdal Mutlu (6); “Arkeoloji biliminin kendisini Yunanistan ile Anadolu’nun Ege kıyılarındaki Miken kentleri ü zerine yoğunlaştırması sonucu Batı ve Güney batı Anadolu’da MÖ. 3.bin ve 2. Binde var olmuş Luvi kültürünün tamamıyla göz ardı edilmesine neden olmuş. A nadolu’da Luvice konuşan halkın yaşadığı bölge, Hititçe ve Palaca dili konuşan halkın bölgesinden çok daha büyük olduğunu” açıklıyor.
* Anadolu coğrafyasında konuşlu antik kentler ve yerleşimlerde arkeolojik kazı lar yapıldıkça bulunan eserler, Anadolu tarihi, Yunan tarihi ve en önemlisi insan lık tarihinin seyrini değiştirip yeniden dosdoğru yazılmasına imkan veriyor. Şanlı Urfa Göbekli Tepe günümüzün en seçkin örneğidir.
* Luviler tarafından iskan edilen Karaman/ Sarıveliler- Lamos Antik Kalesinin dört bin beş yüz yıla yakın tarihi ile, Romalılar devrinde Mersin/ Erdemli- Lamas çayı kenarına yapılan Lamas Kalesi tarihi ve Antalya/ Gazipaşa- Adanda’da kuru lu Lamos antik yerleşimi tarihiyle karıştırmamak gerekir.
* Sözkonusu Lamos, Lamas yerleşim yerlerinin iskanı arasında en az iki bin yıldan çok fazla zaman farkı olmasından öte iskan eden kavimler de farklıdır.
*Taşeli Ermenek Bölgesinin tarihi Romalılar ile başlamamaktadır. Bu coğrafya da Romalılardan binlerce yıl öncesi Luvi kavmi yaşamış ve tüm Anadolu’da ol duğu gibi kültürel izleri günümüze kadar sürmektedir.
Süleyman YILDIZ
DİPNOT, KAYNAKÇA:
1)Esra Topal: (T.C. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü- Tarih Bölü mü, Eskiçağ tarihi Anabilim Dalı, Kilikia Eyaleti Yüksek Lisans Tezi- 2007)
2) Sefa taşkın: Luvi Tarihi, Dili Araştırmacı-Yazar/
3)Prof. Dr. Salim Cöhce: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilimdalı Ge nel Türk Tarihi Bilimdalı,
4) Dr. Bilal Gök: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilimdalı Genel Türk Tarihi Bilimdalı, - <Ermenek kazası Doktora Tezi-2006>
5) Jeoarkeoloğ Dr. Eberhard Zangger- Luvi Araştırmaları vakfı Başkanı.
6) Arkeolog Serdal Mutlu.