XVI. YÜZYILDA KÂHTA’DA İKTİSADİ YAPI

• 16 Ocak 2016 Cumartesi 10:43:20

MAZİYE YOLCULUKLAR – 92

Osmanlı Devleti, vergileri düzenli toplamak için hâkimiyeti altına aldığı illeri, ilçeleri, nahiyeleri, köyleri ve mezraları tahrir defterlerine kaydetmiştir.
Bu tahrir defterlerinde, o gün ki yerleşim birimlerini, sosyal ve iktisadi yapılarını öğrenebiliyoruz.

XVI. yüzyılın tahrir defterlerini incelediğimizde, Kâhta’nın iktisadi yönden önemli bir yerleşim birimi olduğunu görüyoruz.

Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği çok yoğundur. Hayvancılığa bağlı açılmış işletmeler görüyoruz. Boyahaneler, kirişhaneler, debbağ haneler var.
Bunlardan vergi alınmış.

Kâhta’nın (Eski Kâhta) aşağısında ve yukarısında iki değirmen var.
Esnaf olarak yaycılar, çilingirler, boyacılar vb. görülmektedir.

1519 yılında Kâhta’da dokuz çeşit vergi alınmıştır. Boyahane, kirişhane, debbağ hane, cizye vergileri, Pazar vergisi önemli bir paya sahiptir.

Kâhta’nın kuzey ve dağlık bölgelerinde hayvancılık yoğun olarak görülmektedir. Kâhta’nın güneyi hafif engebeli ve ova olduğundan, bu kesimde zirai ürünler yetiştirilmiştir.

Hububat-bakliyat olarak arpa, buğday, burçak, darı, nohut, mercimek ekimi yapılmıştır.
Sınaî ürünler olarak pamuk, kendir, susam ekimi görülmektedir.
Bağ ve bostan ekimi de yaygındır.

Konar-göçerlik o dönemin belirgin özelliklerindendir. Kâhta’nın toplam nüfusunun yüzde 25-35’ni konar-göçerler oluşturmaktadır.

Kâhta’da konar-göçer olarak yaşayan gruplar hakkında ayrı bir yazı yazacağım. Grupları isimleri ile belirteceğim.

O günlerde hububat-bakliyat türü ürünlerde ölçü birimi olarak kile kullanılmıştır.
Pamuk ve kendirde ölçü birimi olarak men kullanılmıştır.

1519 yılında, tahıl ürünlerinden buğday üretimi oranları hakkında kısa bir bilgi vereyim. Şüre nahiyesi yüzde 35.59 ile ilk sırada yer almaktadır. Kâhta yüzde 25.03, Turuş Nahiyesi 18.08, Samsat Nahiyesi yüzde 15.81, Pağinik Nahiyesi 2.73, Astu Nahiyesi yüzde 1.19 oranında buğday üretmiştir.

PAMUK ÜRETİMİ

Pamuk üretimi hakkında bilginiz olsun diye bazı rakamlar vereyim.
1519 yılında Kâhta’da pamuk üretimi 7488 kg, Şüre nahiyesinde 7392 kg, Astu Nahiyesinde 4512 kg, Turuş Nahiyesinde 4320 kg olarak tespit edilmiştir.

KETEN ÜRETİMİ

Kâhta’da ve kendisine bağlı Şüre, Astu, Pağinik nahiyelerinde keten üretimi görülmektedir.
Önemli bir gelir kaynağıdır.

BOYAHANE

Kâhta ve nahiyelerinde halkın önemli geçim kaynaklarından biri de boyacılıktır. Halkın çoğunluğunun hayvancılık ve tarımla uğraşması dokuma sanayinin gelişmesine önemli katkı sağlamıştır.
Dokumacılık ve iplik boyacılığı yapılmıştır…

BAĞCILIK VE MEYVECİLİK

1519 yılında Kâhta, Şüre ve Astu nahiyelerinde yoğun bir şekilde üzüm yetiştiriciliği görülmektedir. 29 köy ve 29 mezrada bağcılık yapıldığı kayıt altına alınmıştır.
1547 yılında Kâhta, Şüre, Turuş, Astu ve Pağinik nahiyelerinde bağcılık görülmektedir. Bağcılık yapan köy sayısı 69’a çıkmıştır.
Badem ve ceviz yetiştiriciliği de kayda değer görülmüştür.
Bostancılık önemli gelir kaynaklarından biridir.

HAYVANCILIK VE ARICILIK

Kâhta ve nahiyelerinde koyun besiciliği yaygındır.
Kanunnamelerde iki koyuna bir akça vergi alındığı belirtilmektedir.
Kâhta’da arıcılık önemli gelir kaynaklarından biridir. Her kovandan bir akça vergi alındığı belirtilmektedir.
1519 yılında 30 köy ve 4 mezrada arıcılık yapıldığı kayıt edilmiştir.

DEĞİRMEN

Değirmeler de Kâhta ve nahiyelerinde önemli gelir kaynaklarından biridir. Kayıtlarda görülen değirmen sayılarını vereyim:

1519 yılında Kâhta ve nahiyelerinde 18 değirmen vardır.

1524 yılında Kâhta ve nahiyelerinde 61 değirmen vardır.

1530 yılında Kâhta ve nahiyelerinde 63 değirmen vardır.

1547 yılında Kâhta ve nahiyelerinde 56 değirmen vardır.

1560 yılında Kâhta ve nahiyelerinde 74 değirmen vardır.

YOL VERGİSİ

XVI. yüzyılda Kâhta Kazası dâhilinde bulunan önemli yol güzergâhları şunlardır:

1- Boz Armud yolu
2- Cebel-i Kilis yolu
3- Karakaya yolu
4- Karakuş yolu
5- Pağinik yolu
6- Taşköprü yolu

Bu yol güzergâhları Kâhta’nın sosyoekonomik bakımdan hareketli olduğunu göstermektedir.
Bu yollardan geçenlerden vergi alınmıştır.

Duymuşsunuzdur. Osmanlı döneminde yoldan geçenden bir mecidiye, geçmeyenden iki mecidiye alan deli padişahlar vardır.
Bizim toprağımızdaki delileri arıyorum. Kaç mecidiye aldıklarını soracağım.

Kayıtlara geçen yol vergileri hakkında size biraz bilgi vereyim.
1519 yılında 4500 akça,
1524 yılında 7498 akça,
1530 yılında 20.831 akça,
1547 yılında 37.500 akça,
1560 yılında 68.000 akça vergi toplanmıştır.

NEHİR TAŞIMACILIĞI

Fırat Nehri binlerce yıldır toprağımıza can vermiştir. Bizden canlar almıştır. XVI. Yüzyılda Fırat nehri üzerinde faal olarak taşımacılık yapılmıştır. Bu taşıma işi iyi bir gelir kaynağı olmuştur.

Kâhta ve Gerger kazalarında taşınabilir malların Fırat yoluyla Birecik’e ulaşımını sağlayan iki önemli nokta var:
1- Eyücek Mezrası
2- Ömer Makri Mezrası

Bu iki noktadan başka Şüre Nahiyesinin Keferdiz ve Hörsi köyünden nehir taşımacılığı yapılmıştır.
Nehir taşımacılığının en çok yapıldığı yer, Turuş Nahiyesine bağlı Karakaya Köyü yakınında bulunan iskeledir.

Samsat’a bağlı Vervas, Cimcime, Samsat ve Herdebin mezralarında da nehir taşımacılığı yapılmıştır.

XVI. yüzyılda Kâhta’nın iktisadi yapısını bir köşe yazısına sığdırmak için kısaltabildiğim kadar kısalttım.
Amacım, o günler hakkında kısa da olsa sizlere bilgi vermektir.
Doğduğumuz, yaşadığımız ve sevdalısı olduğumuz Kâhta’mızın dününü öğrenelim istiyorum.
Daha derli toplu çalışmalar yapacak aydınlarımızın çıkacağına inanıyorum…
Ben de çalışmalarıma devam edeceğim. Kâhtalıyım. Kâhta’yı seviyorum.