BAFRA'DA MEDENİYETİMİZE DAMGA VURANLAR....

• 22 Eylül 2014 Pazartesi 05:31:05

Muharrem Ceylan
Araştırmacı Yazar.
muharremceylnag.gmail.com

Bu makale;doğduğum kent Bafra’ya Medeniyetimizin izlerini bırakanları; minnet duyguları ile anmak için
kaleme alınmıştır..Amaç ilgililere bu şahsiyetleri hatırlatmaktır..

1071 Malazgirt Zaferi ile Anadolu kapılarını bu büyük Millete açan SULTAN ALP ARSLAN ilk mührü vuran,
Büyük Selçuklu Devletinin;Ulu Hakanıdır..İlk adım Malazgirtte atılmıştır..

İkinci adım,Sinop ve havalisinin fethiyle gerçekleşir.Tarihler,MS 1214’tür ve SULTAN 1.İZZEDDİN KEYKAVUS bu
adımı atar.Türkmen Boylarının nal sesleri Kızılırmak kıyılarından duyulmaktadır.Bölge Anadolu Selçuklularının
kontrolündedir..Keykavus yaklaşık dokuz ay Sinop ta kalır şehre damgasını vurur ve ayrılır..Kent artık
Camiyle tanışmıştır,çeşmeler yapılır,medrese inşa edilir,Kale onarılır..Hamam ahalının dikkatini çeker..
Nehir yolu ile getirilen kerestelerle liman imar edilmiştir..Hünkar hedefine ulaşır ve Sivas’a döner..

PERVANEOĞULLARI son adımı atar..Bafra nın Fatihi,PERVANEOĞLU MUHEZEBİDDİN MESUDDUR..Tarihler 1280
sonrasını göstermektedir..İlk Müslüman-Türk boyları Bafra civarındadır..Göründü mevkiinde yerleşim başlar,
bugünkü Ağıllar ve Türbe köyü çevreleridir,bu mıntıka.Tarım ve ağırlıklı hayvancılıktır uğraş..Kızılırmak
yolu ile getirilen keresteler Cenevizlilerin dikkatini çeker..

Hemen sonra,BAVRA BEYLİĞİ dönemi başlamıştır..Bilinen ilk Bey EMİRZA BEYDİR..Kimden önce bu göreve geldiği bilinmemektedir..Ama yaptıkları ve eserleri ortadadır..Candaroğullarından olduğu tahmin edilen
bu şahsiyet Bafrayı 2000 üzerinde askerle yönetmiştir..Bu günkü Büyük Cami civarına pazarlar kurmuş,bölgeye su getirmiş,ormanlık alanı temizleyerek,Göründü Köyünü merkezle birleştirip,Türkmenleri
sosyal ve ekonomik hayata sokmuştur..Bunu Cenevizlileri Bafraya davet ederek;şehri bir liman kenti ve ticaret merkezi yapması izler.Tournefort’a göre 14.yy da Samsunun etrafı çalılıklarla çevrili bir küçük köy olduğu bilinirse,yörenin önemi ortaya çıkar..İhrac edilen en önemli ürünün Kızılırmak yoluyla getirilen kıymetli kerestelerin olması ekonomisini güçlü kılar..

Uluslararası pazara yakın inşa ettiği ahşap camiden bu gün sadece minberi kalmıştır.Bu nesne Büyük Camide bulunmaktadır..Beylikler döneminin nadide objelerinden olan bu yapının bir benzeri Sivas ta görülebilir.Bilinçsizce üzerine atılan yağlı boya bu güzel değeri adeta yok etmiştir..Boyaları kazımak için
bir servet harcanacaktır ki,Sivasta bulunan bu yolla kurtarılmıştır..

Türbe köyünde bulunan kabir Emirza Beyin aile kabristanıdır.Vebadan ölen aile fertlaeri,yakınları ve
kendi mezarı bulunmaktadır..Türbe girişindeki kitabede yapılış tarihinin miladi 1381 olduğu belirtilmektedir..Kitabenin eksik olan üçüncü kısmı,bu gün Samsun Müzesinde koruma altındadır..Yalnız
Türbenin içi içler acısıdır bu eşsiz eser hazine avcıları tarafından kırılıp yıkılmıştır,bir Ehli İnsafın
himmetine ivedilikle ihtiyaç duyulmaktadır.Ne hazindir ki Bafrada ki bu mühürde yok olma tehlikesi ile karşı
karşıyadır,aynen birincisi gibi,neresi mi birincisi;BÜYÜK CAMI MİNBERİ...

Mescid Caminin Şadırvanı Bafrada yapılan ilk ecdat çeşmesi olma yönünden önemlidir..
Bir uzmanın dikkatlice bu eseri incelemesi gerekmektedir..

CANDAROĞLU HIZIR BEY:
Emirza Beyden sonra Bafrayı yöneten şahsiyettir.Candaroğlu İsfendiyar Beyin yiğit oğludur..Samsuna da
düzen vermiş Bölgede bile ağırlığını hissettirmiştir.Türbesi Çetinkayadadır,bu tarihi eser yakın zamanda
restore edilmiştir..Emeği geçenleri kutlamak gerek..Ama yakınında ki Hamamı ilgi beklemektedir.15.YY
başları ile tarihlenen bu iki eserde ecdadın Yöredeki izlerindendir..

KÖPRÜLÜ AYŞE HATUN (HANIM):

Köprü Voyvodası Yusuf Ağanın kızıdır..Ne zaman doğduğu bilinmemekle,17.yy ilk çeyreği civarıdır.
Osmanlı Tarihinin en yardımsever hanımlarındandır.Bir çok Sultanı ve Valide Sultanı geride bırakmıştır..
Ünlü Sadrazam Köprülü Mehmet Paşanın eşidir.İki oğlu babalarından sonra Veziriazamlık yapmıştır..
Oğlu ile CENGE GİDECEK KADAR CESURDUR.Bilinen bütün bilgiler dindar ve hamiyyet perver olarak
niteler bu büyük insanı..Bafra da ki en büyük eseri BÜYÜK CAMİİ yani Camii Kebirdir..Medeniyetimizin bir
şahaseri olan bu yapı Taş işçiliği ile kendini öne çıkarmaktadır.Minaresi,pencerelerindeki mukarnaslar
Osmanlı mimarisinin nadide eserlerindendir..Bu yüce kadının Bafra ile bağlantısı,annesi veya kız kardeşleri
münasebeti ile olabilir..Caminin girişindeki Kitabede ’Ayşe Hanımın Camii miladi 1675 yılında yaptığını
belirtmektedir.’Ancak,Saliha,Hatice,Fatma,Emine adında dört kızı bulunan bu Değerli Kadının Bafra ilişkisi
kızları kanalı ile de olabilir..Her ne kadar İki kızı;biri Merzifonlu Kara Mustafa Paşa,bir diğeri de
Abaza Siyavuş Paşa ile evli olsa da..Çünkü Köprülü Mehmet Paşanın,Köprü-Bafra arası bir patika yol inşa
ettirmesi bu bağlantıyı güçlendirmektedir..

Burada belirtmek zorundayım ki;çeşitli zamanlarda ehliyetsiz kişiler tarafından yapılan onarımlar,
caminin önemli objelerini malesef alıp götürmüştür..Birincisi,takriben yirmibeş yıl önceki onarımda
mihrap yıkılıp,hilkat garibesi alçı bir aparat takılmasıdır.İkincisi,onüç yıl önce yapılan onarımdır.Özellikle bahçesindeki değişim ve dış duvarlarının anlamsız taşlarla,orjinallerinin sökülüp değiştirilmesidir..
Hatta Cami duvarının Güney Doğu cephesindeki tarihi çeşme bu tamiratta yok edilmiştir..

Ayrıyeten 17.yy OSMANLI ESERLERİNDEN OLAN,

BEDESTEN ÇARŞISI ve Şifa Hamamının BANİSİNİN bu Büyük Baninin olma ihtimali oldukça yüksektir..
Bence bu kadının ismini, Bafralı büyük bir esere vererek vefasını göstermelidir..
Kabri İstanbul da Çemberlitaş Divanyolunda Köprülü Mehmet Paşa Türbesindedir..
Oğlu,eşi ile birlikte burada yatmaktadır..Mezar taşında;
’Köprülüzade Sadrı Şehit Mustafa Paşa Validesi Merhume Ayşe Hanım ruhuna Fatiha miladi 1674.’
yazmaktadır...

KADI ALİ EFENDİ:

Bafra da 18yy son çeyreğinde hakimlik yapan bu zat,mütevazi bir memur maaşı ile bile nelerin yapılabileceğini göstermesi bakımından önelidir..
Bu gün şehir merkezinde KADI ÇEŞMESİ olarak bilinen mührü miladi 1778 yılında vurmuştur..
Çeşmenin kitabesinde;’Sahibül hayrat vel hasenat kadı Ali Efendi tarafından 1194 yılında yapılmıştır.’
denilmektedir..

CANİKLİ HACI ALİ PAŞA:
Ailesi,Ayanlar Döneminin Karadeniz de en güçlü ailesidir.
Bafraya damga vuran şahsiyetlerdir.Babası DERGAHI ALİ KAPICIBAŞLARINDAN ,Fatsalı Ahmet Ağadır..
İstanbulda doğmuştur..Kardeşi Süleyman Paşadan sonra Canik Sancağı Muhassıllığı-Vergi Toplama Memurluğu-
yapmıştır..Kafkas Bölgesindeki başarıları ona bu görevi Paşalık ünvanı ile getirmiştir,1762..
Osmanlıya bir çok hizmeti olan bu şahsiyet;
Trabzun ve Erzurum Valisi..
Kırım Seraskerliği görevlerinde de bulunmuştur..

Kaymakamlık girişindeki o zarif çeşmeyi yapan şahsiyettir..
1751 yılı ile tarihlenen eser,Kitabede BANİSİ ALİ BEY olarak geçtiğinden,
ALİ BEY ÇEŞMESİ olarak bilinir..
Osmanlı Mimarisinin benzersiz eserlerindendir..
Mührü bu güne kadar bilinen iki retorasyonla günümüze ulaşmıştır..
Paşa Erzurum da vefat etmiştir..Miladi 1785..

CANİKLİ SEYYİD BATTAL HACI HÜSEYİN PAŞA :

Canikli Ali Paşanın oğlularındandır.Babası gibi Osmanlıya AYANLAR DÖNEMİNDE çok büyük hizmetleri olmuştur..

Kabri Büyük Caminin haziresindedir..Sanat eseri olarak başucunda kültürümüzü yansıtan bir mezar taşı bulunmaktadır..
Taşın üzeride ölüm tarihi miladi 1801 olarak belirtilmiştir,ayrıca yaptığı görevlerde sıralanmıştır:
-Canik Muvassıllığı
-Erzurum Valiliği
-Trabzon Valiliği
-Mısır,Kahire Seraskerliği
-Hac Emirliği,Vezirliği

Osmanlı-Rus Savaşlarında bulunan Paşa,Gürcülerle savaşmış,Osmanlı-İran problemlerini yakınen takip etmiştir..
Ruslara esir düşüp,oğlu Tayyar Mahmut Paşa ile sekiz yıl tutsak kalmıştır..
Yanında eşi de yatmaktadır..
Bafra da kabri olan,en yüksek dereceli Osmanlı memurudur..

TAYYAR MAHMUT PAŞA :

Canikli Seyyid Battal Hacı Hüseyin Paşanın oğludur..Canikli Hacı Ali Paşanın da torunu..Bu sülalede
Sadrazamlıktan önceki son makam olan Sadaret Kaymakamlığı görevine gelerek ailede en yüksek makamada
bulunma şerefine erişmiştir..Çeşitli valiliklerde bulunmuştur..Merkezi İdare ile ayrılığa düşmüştür..
En büyük mührü Kaymakamlık binası yanındaki TAYYAR PAŞA CAMİİ dir..Kitabesinden hicri 1217 miladi
1803 ile tarihlenmektedir..Güzel bir ecdad eseridir..

PAŞA HAMAMI;1940 LI YILLARA KADAR BULUNAN,HATTA ARŞİVLERDE FOTOĞRAFLARI YER ALAN BU MÜHÜR
ZİRAAT BANKASI YAPILARAK SÖKÜLMÜŞTÜR..

Bu günkü bina hamamdan sonraki ikinci binadır,o ilk bina bile kalsa derdik ki;İlk Cumhuriyet Dönemi Eserlerindendir , sineye çekerdik..Kibrit kutuları hiç kimseye bir mesaj vermiyor..

Aslında Vekillerimiz TBMM ye kanun teklifinde bulunabilirler;
Fotoğrafları ve izleri olan Ecdat eserleri;yerlerinde ne olursa olsun yıkılır ve aynısı yapılır..

’GÖNÜLLERİN İÇİNE BAŞKA UMUT DÜŞMESİN
BİZE EMANET DEĞERLER ÖZENLE DEĞİŞMESİN..’

Paşa 1807 yılında 2.MAHMUTUN GAZABINA UĞRAR,
Canikli Hacı Ali Paşa Sülalesinin bölge hakimiyeti de bitmiş olur..1756-1807

HAZİNEDARZADE AİLESİ;
Caniklilerden sonra bu aile bölgede görevlendirilmiştir.
CANİKLİ ALİ PAŞANIN HAZİNADARI OLAN BABASI ailenin tanınmasını sağlamıştır,1807 yılında HAZİNADARZADE SÜLEYMAN PAŞA da CANİK MUVASSILI OLMUŞTUR..Bu ailenin Canikte 1807-1846 arası hakimiyetleri vardır..

Bu sülaleden,Hazinedarzade Nemdaş Ahmet Mürsel Paşa, NURİ İBRAHİM CAMİİNİ ilk yaptırandır 19.yy ikinci çeyrek olarak tahmin edilmektedir,
daha sonra Mecelleyi Şura Katibi İbrahim Bey onarımını yapmıştır.Miladi1877..
Yangından sonra,Cami ilk özelliğini kaybetmiş ve bu günkü halini almıştır..

TAŞLI ÇEŞME,Hacı İzzet Ağa Sokakta bulunan çeşmenin kitabesinde;
Dergahı Ali Kapıcıbaşlarından Bafra Ayanı,Haznedarzade Necabetlü Hamdi Efendi miladi
1840 yılında yaptırmıştır,denilmektedir..

EFRAHİM AĞA KONAĞI;
Hazinedarzadeleri hatırlatır..Gazi Paşa Mahallesinde bulunmaktadır..
1840 ile tarihlenen konak,konaklara düşkün bu ailenin fertlerinden biri tarafından yapıldığı sanılmaktadır..

HÜSEYİN BEY:

Bafra eşrafından Kazanlı Hacı Abdurrahman Ağanın oğlu olan bu zat,Askerlik Şubesi yanındaki son Osmanlı dönemine ait bir nadide eserle Bafra ya MÜHÜR VURAN KİŞİLERDENDİR..üZERİNDE İKİ KİTABE
BULUNMAKTADIR..Birinde 1908,diğerinde merhum ve 1909 yazmaktadır..Çeşme yapılırken Hüseyin Beyin
vefat ettiği sanılmaktadır..Bafra da HÜSEYİN BEY ÇEŞMESİ olarak bilinir..

BANİSİ BİLİNMEYENLER,YA DA HALKIN YAPTIRDIKLARI ESERLER..

DABAKHANE CAMİİ;
18YY OSMANLI ESERİ..Tabakhane Mahallesinde..

TAÇLI ÇEŞME;
Eski Hastahane karşısında,son dönem Osmanlı eserlerinden..
Bu gün için yıkık durumda,,
Resimleri ve rolevesi hazır..
İlgilileri bekliyor..
SULTAN AHMET MEYDANINDAKİ ALMAN ÇEŞMESİNİ MİNYATÜRÜ OLAN ÇEŞME..ECDADIN İZLERİNDENDİR..

ÇARŞI CAMİİ;
19YY OSMANLI ESERLERİNDEN..GÜNEYİNDE KİTABESİ BULUNUR..

GAZİ PAŞA CAMİİ;

İLK DONEM CUMHURİYET ESERLERİNDEN..
GİRİŞ KAPISINDAKİ SANAT İNSANA HUZUR VERİYOR..
SELÇUKLU CAMİLERİNDEN ESİNLENEREK İNŞA EDİLEN YAPI
VİTRAYLARI İLE AYRI BİR GÜZELLİK OLUŞTURMAKTADIR..
MAHALLELİNİN İMECE USULÜ İLE YAPTIĞI CAMİ
1950-1953 ARASI YAPILMIŞTIR..

Caminin kendisini gösterebilmesi için,etrafında bazı kamulaştırmaların yapılması gerekmektedir.
Bafra Müzesi ile birleşirse değerine değer katar bu tarihi yapı..

Bafra ya Medeniyetimizin damgasını vuran şahsiyetleri minnetle anarken,
duadan da unutmamak gerek..

KAYNAKÇA:
1.Merçil,Erdoğan (2014) ALP ARSLAN VE MALAZGİRT İstanbul Kültür A.Ş Yayınları..
2.Turan,Osman (1984) SELÇUKLULAR ZAMANINDA TÜRKİYE İstanbul..
3.Chaen,Calaude (2000) OSMANLILARDAN ÖNCE ANADOLU Çeviren:E.Üyepazarcı İstanbul
4.ULUSLARARASI SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ CİLT:6 SAYI;25
BAFRA VE ÇARŞAMBADA BEYLİKLER DÖNEMİNDEN KALAN TARİHİ YAPILAR..
PROF.DR HAMZA GÜNDOĞDU..
5,Kesik Muharrem (2006) PERVANEOĞULLARI DİA,C,XXXIV,İstanbul..
6.OSMANLILAR DÖNEMİNDEGÜÇLÜ BİR KADIN BANİ:AYŞE HANIM
YARD.DOÇ.DR.SULTAN MURAT TOPÇU..SANAT TARİHİ BÖLÜMÜ,EDEBİYAT FAKÜLTESİ
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ,E-POSTA:[email protected]
7,Altaylı Alim (1967) Samsun Tarihi-SAMSUN
8.Trabzon Eyaletinde Mütegalkibe Hreketleri ve Ayanlık 1750-1850 Doktara Tezi
TEZ YÖNETİCİSİ:PROF.DR.SELÇUK GÜNAY
Erzurum-2007 ABDULLAH BAY...
9.Kaymaz,Nejat (1970) PERVANE MUİNUDDİN SÜLEYMAN-Ankara -Kaynak Yayınları..
10.Mert,Özcan (1993) CANİKLİ HACI ALİ PAŞA CİLT:7 SAHİFE:151-154 iSTANBUL..
11.OSMANLI DÖNEMİNDE İDARİ UYGULAMALAR BAĞLAMINDA CANİKİN YÖNETİMİ VE
YÖNETİCİLERİ PROF.DR.ORHAN KILIÇ FIRAT ÜNİVERSİTESİ FEN VE EDEBİYAT FAKÜLTESİ
TARİH BÖLÜMÜ ÖĞRETİM ÜYESİ..
12.GOYUNÇ,H.NEJAT(1999) OSMANLI DEVLETİNDE TAŞRA TEŞKİLATI
YENİ TÜRKİYE YAYINLARI 77-88
13.YÜCEL ÖZKAYA,OSMANLIİMPARATORLUĞUNDA AYANLIK
TTK VII.DİZİ ANKARA-1994...
14.TOURNEFORT SEYYAHATNAMESİ Editör:Stefenos Yerasimos Çeviri:Ali Berktay,Teoman Tunçdoğan,
Haziran 2005 ,Sahaftan Seçmeler Dizisi-İstanbul..
15.Bezm-ü Remz AZİZ BİN ERDEŞİR ESTERABADİ 1390 yılında kaleme alındığı sanılan, kaynak eser. Süleymaniye Kütüphanesi..
16.Hazerfan Hüseyin Efendi,TELHİSUL BEYAN Fİ KAVANİNİ ALİ OSMAN
Hazırlayan:Sevim İlgürel,Ankara 1998 TTK
17.Türkiye Selçuklu Tarihi,Anadolu Üniversitesi Yayınları No:2724
Editör:PROF.DR.GÜLAY ÖĞÜN BEZER..
18.Turan,Şerafettin (1963) XVII.yy Osmanlı İmparatorluğunun İdari Teşkilatı
Atatürk Üniversitesi 1961 yıllığı AÜ yayınları sf:201-232