GÜNEŞ SİSTEMİ VE GEZEGENLER

Güneş Sistemi: Merkezde Güneş ve onun etrafında belirli yörüngelerde hareket eden gezegenler ile uydularının, kuyruklu yıldızların bulunduğu gök cisimleri topluluğuna güneş sistemi denir. Güneş sistemimizde bulunan gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarına göre sırası şöyledir: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün.


GÜNEŞ

Güneş Sistemi’nin merkezinde yer alan yıldızdır. Yapısının tamamına yakını hidrojen ve helyum gazlarından oluşan, ısı, ışık ve enerji kaynağıdır. Güneş, Dünya’ya en yakın yıldızdır ve çekim kuvveti Dünya yer çekiminin 28 katıdır. Dünya’dan uzaklığı 8 ışık dakikası (149.500.000 km)’dır. Güneş kendi ekseni etrafında saatte 70.000 km hızla döner ve bir tam turunu yaklaşık 25 günde tamamlar. Güneş ışınları 8 dakikada yeryüzüne ulaşır. Güneş enerjisi, yenilenebilir enerji kaynaklarının en başında gelir.



MERKÜR

Güneş’e en yakın gezegendir. Büyüklük olarak ise en küçük gezegendir. Uydusu, halkası ve atmosferi yoktur. Yüzeyi yoğun şekilde kraterlerle kaplıdır. Güneş batarken ya da doğarken görülebilir. Güneş çevresinde dönme hızı en fazla olan gezegendir. Kendi çevresindeki dönüşünü 59 günde tamamlar. Merkür’e gönderilen Mariner 10 adlı uzay sondası Merkür’ün katı halde atmosferi ve suyu olmayan ölü bir gezegen olduğunu, yüzeyinin kraterle kaplı olduğunu ve uydusunun olmadığını tespit etmiştir.



VENÜS

Güneş’e yakınlık bakımından ikinci sıradaki gezegendir. Çoban Yıldızı olarak da bilinir. Uydusu ve halkası yoktur. Büyüklük açısından Dünya ile benzerlik gösterdiğinden "Dünya’nın ikizi" olarak da adlandırılır. Atmosferinde bulunan yoğun karbondioksit gazı yüzünden sera etkisi çok fazladır. Venüs diğer gezegenlerin aksine doğudan batıya doğru döner. Kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 243 günde tamamlar. Kalın atmosfer tabakası güneş ışınlarını yansıttığından Venüs parlak bir gezegen olarak görülür.



DÜNYA

Güneş’e yakınlık bakımından üçüncü sıradaki gezegendir. Üzerinde yaşamın olduğu bilinen, Güneş sisteminin tek gezegenidir. Yeryüzü, yerküre, mavi gezegen olarak da anılır. Dünyanın çevresinde kalın bir atmosfer tabakası vardır. Atmosferdeki oksijen, yüzeydeki su ve sıcaklık yaşamın devam etmesini sağlar. Dünya’nın tek doğal uydusu Ay’dır. Kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 24 saatte tamamlar. Dünya güneşin etrafında elips şeklinde bir yörüngeyi takip eder. Hafif eksen eğikliğinden dolayı mevsimler oluşur.



MARS

Güneş’e yakınlık bakımından dördüncü sıradaki gezegendir. Büyüklüğü yaklaşık Dünya’nın yarısı kadardır. Yüzeyinde bulunan demiroksitten dolayı kızılımsı görülür ve bu sebeple "Kızıl Gezegen" olarak da bilinir. İnce bir atmosferi olmasına rağmen hayat yoktur. Yüzeyinde yanardağlar, boş düzlükler ve kraterler bulunur, bu nedenle Mars’ın yüzeyi Dünya yüzeyine benzer. Ayrıca dönme periyodu ve mevsim dönemleri Dünya’nınkine çok benzer. Phobos ve Deimos isimli doğal iki uydusu vardır.



JUPİTER

Güneş’e yakınlık bakımından beşinci sıradaki gezegendir. Jüpiter gerek çap, gerekse kütle açısından Güneş Sistemi’ndeki en büyük gezegendir. Çapı Dünya’nın yaklaşık 11 katı büyüklüğündedir. Güneş’in çevresindeki dönüşünü 12 yılda tamamlar. Küçük katı bir çekirdeği vardır geri kalan kısmı sıvı hidrojenden oluşur, üzerinde hiç kara parçası yoktur ve çok sıcak bir gezegendir. Jüpiter’in ince karanlık bir halkası vardır. 63 tane uyduya sahiptir. Bunlardan, "Ganymede" güneş sisteminin en büyük uydusudur.



SATÜRN

Güneş’e yakınlık bakımından altıncı sıradaki gezegendir. Büyüklük olarak ikinci büyük gezegendir. Etrafındaki buz ve kaya parçalarından oluşan halkaları vardır. Bu yüzden "halkalı gezegen" olarak bilinir. Satürn’ün bilinen 17 uydusu vardır. Satürn gazlardan oluşmuş bir gezegendir. Güçlü bir manyetik alana sahiptir. Üzerinde en hızlı rüzgarların estiği gezegendir. Güneş çevresindeki dönüşünü yaklaşık 29 yılda tamamlar. Yer çekimi dünya ile hemen hemen aynıdır.



URANÜS

Güneş’e yakınlık bakımından yedinci sıradaki gezegendir. Büyüklük olarak üçüncü büyük gezegendir. Yörüngesinde, yuvarlanan bir varil gibi dönerek ilerler. Küçük bir çekirdeği ve kalın bir atmosferi vardır. Yüzeyi buz tabakasıyla kaplıdır. Buz devi, olarak da adlandırılmaktadır. Etrafında kaya parçacıklarından oluşan 11 halka vardır. Atmosferinin zehirli gazlardan meydana geldiği düşünülmektedir. Uranüs’ün 27 uydusu vardır. Güneş çevresinde 84 yılda dönerken, kendi ekseninde 11 saatte dönmektedir.



NEPTÜN

Güneş’e yakınlık bakımından sekizinci sıradaki gezegendir. Güneş Sistemi’nin en uzak gezegenidir. Neptün, deneysel gözlemlerden önce matematiksel tahminlerle bulunan ilk ve tek gezegendir. Neptün’ün yapısı Uranüs’e çok benzediğinden Uranüs’ün ikizi olarak da bilinir. 13 uydusu vardır. Güneş Sistemi’ndeki en soğuk yerlerdendir. Neptün’ün atmosferi hareketlidir ve hava olayları ile dikkat çekmektedir. Galileo, ilk kez gözlemlemesine rağmen onu bir yıldız olarak değerlendirmiştir.

HASRET KIZIL GEZEGEN

Ayrı geze geze ben
Bağrım eze eze ben
Karardı mavi dünyam
Hasret kızıl gezegen

Aşk oyunu ters oldu
Çok ibretlik ders oldu
İki mars bir ters oldu
Hasret kızıl gezegen

Gökte aşk yıldızları
Ay ile gün yüzleri
Çok söyletti bizleri
Hasret kızıl gezegen

Aşk ile günlük yaşam
Sana baktım her akşam
Rengârenk giyim kuşam
Hasret kızıl gezegen

Gökte ay var güneş var
Ay ayrılık ateş var
Her gönüle bir eş var
Hasret kızıl gezegen

Aya güne bakarım
Aşkla sana taparım
Sensiz nasıl yaşarım
Hasret kızıl gezegen

Seninle mavi dünyam
Sensiz karardı dünyam
Ses ver seni bir duyam
Hasret kızıl gezegen

Boşlukta buluşalım
Gel gülüm kavuşalım
Oturup konuşalım
Hasret kızıl gezegen

"Terazi var tartı var
Her şeyin bir vakti var"
Kâlbin sende ahtı var
Hasret kızıl gezegen

Asmalar sarmasıktır
Gönüller karmaşıktır
Aşk ateştir ışıktır
Hasret kızıl gezegen

Sana sevgim ezelden
Yandı kalbim güzelden
Kavuşalım tezelden
Hasret kızıl gezegen

Aşk bitmeyen bir savaş
Sona gel yavaş yavaş
Olalım sarmaş dolaş
Hasret kızıl gezegen

Ay ayrılık bir ölüm
Ay yüzünde gün gördüm
Gün ile diri gönlüm
Hasret kızıl gezegen

Ay yüzünden geçilsin
Kızıl güller açılsın
Kâlpten neşe saçılsın
Hasret kızıl gezegen

Aktaş’ı kim anlasın
Kalpler ayrı yanmasın
Aşk mahşere kalmasın
Hasret kızıl gezegen

Şaban AKTAŞ
08.02.2024 - 10.37