Bu son bölüm, kitabın dört ana eksende (Tarih, İnanç, Kimlik ve Direniş Yolları) elde edilen bulgularını özetlemekte, Xîsor Aşireti'nin modern dünyadaki konumunu değerlendirmekte ve bu zorlu mirası gelecek kuşaklara nasıl aktaracağı üzerine öneriler sunmaktadır.
1. Kitabın Ana Bulgularının Özeti
Bu çalışma, Xîsor Aşireti'nin sadece Adıyaman'ın bir aşireti değil, aynı zamanda Türkiye'deki Alevi-Kızılbaş kimlik ve direniş tarihinin kritik bir örneği olduğunu göstermiştir.
A. Tarihsel ve İnançsal Çekirdek
İzolasyon ve Hayatta Kalma: Aşiretin tarihi, baskı ve tekfirden kaçınmak için coğrafi izolasyonu (dağlık yaşam) ve sosyo-kültürel tecridi (endogami ve Musahiplik) bir strateji olarak kullanan özerk bir topluluğun hikayesidir.
Kızıl Hızır Felsefesi: İnançları, genel Alevilik çatısı altında, Hızır kültüne yükledikleri "Kızıl" (muhalif, hakikat ve direnişçi) anlamıyla özelleşmiştir. Cem ve Görgü ritüelleri, devlet hukukuna karşı iç adalet mekanizması olarak varlığını sürdürmüştür.
B. Kimlik ve Siyasal Dönüşüm
Çift Kimlikli Baskı: Xîsorlar, hem Alevi hem de Kürt/Zaza kimliklerinden kaynaklanan çifte baskıya maruz kalmışlardır. Bu baskı, onların kimliğini bir travma kaynağı olmaktan çıkarıp, bir siyasal bilinç ve onur sembolü haline getirmiştir.
Göç ve Örgütlenme: Büyük şehirlere göç, geleneksel bağları zayıflatmış, ancak aynı zamanda aşiretin siyasal örgütlenme (dernekler, Cemevleri) kapasitesini artırmıştır. Aşiret, sol ve demokratik hareketlere katılım yoluyla, geleneksel pasif direnişini modern bir hak arama mücadelesine dönüştürmüştür.
2. Xîsor Aşiretinin Geleceğe Yönelik Sınavları
Xîsor Aşireti, kimliğini koruma mücadelesinde yeni ve çetin sınavlarla karşı karşıyadır.
A. Kültürel Erozyon ve Dil Kaybı
Sözlü Geleneğin Tehdit Altında Olması: Yeni nesillerin büyük bir çoğunluğunun Kürtçe/Zazaca dillerini öğrenmemesi veya kullanmaması, aşiretin sözlü belleğinin ve ritüel dilinin aktarımında ciddi bir boşluk yaratmaktadır. Bu durum, Deyişler ve Musahiplik gibi kurumların anlam derinliğini yitirmesi riskini taşır.
Dede Kurumunun Geleceği: Şehirleşme ve sekülerleşme karşısında Dede/Pîr kurumunun manevi ve maddi desteğinin azalması, ruhani liderlikte bir kriz yaratma potansiyeli taşımaktadır.
B. Siyasi ve Toplumsal Bütünlük
Diasporada Birlik: Farklı siyasi ideolojilere ve coğrafyalara dağılmış olan aşiret üyelerinin, ortak kimlik ve amaç etrafında bütünlüğünü koruma mücadelesi. Cemevleri ve dernekler, bu birliği sağlamanın ana araçları olmaya devam etmelidir.
3. Geleceğe Miras ve Öneriler
Bu kitap, Xîsor Aşireti'nin mirasının gelecek kuşaklara aktarılması için somut adımlar atılmasını önermektedir.
A. Belleğin Kurumsallaştırılması
Arşiv ve Sözlü Tarih Projeleri: Aşiretin sözlü belleğini, tehdit altındaki dilleri (Kürtçe/Zazaca) kullanarak dijital ortamda kaydetmek ve arşivlemek. Bu, genç kuşakların kendi tarih ve inançlarına erişimini sağlayacak en önemli adımdır.
Müze ve Cemevlerinin Rolü: Cemevlerini sadece ibadet değil, aynı zamanda kültürel eğitim merkezleri olarak işlevlendirmek. Gençlere yönelik Zakir kursları, Semah eğitimleri ve aşiret dili atölyeleri düzenlemek.
B. Kimliğin Politik Savunusu
Hak ve Hukuk Mücadelesi: Kitlesel örgütlenme yoluyla, Alevi/Kızılbaş inancının yasal tanınması ve eşit yurttaşlık haklarının eksiksiz sağlanması için mücadeleye devam etmek. Bu, Xîsorların tarihsel direnişinin modern bir uzantısıdır.
Dini ve Etnik Kapsayıcılık: Aşiret kimliğini, Kürt/Zaza ve Alevi kimliklerinin birbirini dışlamadığı, aksine birbirini güçlendirdiği kapsayıcı bir çatı altında tanımlamak.
Kapanış: Kızıl Hızırların Yolunda
Xîsor Aşireti'nin tarihi, bir hayıtta kalma sanatı ve kimlikte ısrar destanıdır. Dört ana tema boyunca görüldüğü gibi, onlar ne ezilmişliklerini ne de onurlu duruşlarını unutmuşlardır. Kızıl Hızırların yoldaşları olarak, geçmişin acılarını siyasi bilince dönüştürerek ve inançlarını bir dayanışma kalesi yaparak yolculuklarına devam etmektedirler.
Bu kitap, bu yolda yürüyenlerin izini süren, onların sesini duyuran mütevazı bir arşivleme çabasıdır.
Hüseyin TURHAL