Öz: Bu çalışma, Anadolu merkezli bir İslam yorumu olan Alevi-Bektaşi geleneğinin merkezindeki "Rızalık" (karşılıklı razı olma, gönül birliği) kavramı ile Japonların geleneksel inanç sistemi Şintoizm'deki "Wa" (uyum, ahenk), "Kegare" (kirlenme) ve "Harai/Harae" (arınma) kavramlarını karşılaştırmalı olarak incelemeyi amaçlamaktadır. Her iki gelenek de, bireyin toplum ve kâinatla olan uyumunu merkeze alır ve bu uyumun bozulması halinde izlenecek etik ve pratik yollar sunar. Bu çalışma, "döktüğünü doldur, yıktığını yap" gibi Alevi prensipleri ile Şintoist arınma ritüellerinin, evrensel bir etik ilke olarak "telafi" ve "sorumluluk" ekseninde nasıl kesiştiğini fenomenolojik bir yöntemle analiz edecektir.
Anahtar Kelimeler: Rızalık, Wa, Şintoizm, Alevilik-Bektaşilik, Karşılaştırmalı Dinler, Etik, Arınma, Sorumluluk.

Giriş

İnsanlık tarihi, toplumsal ilişkilerde kaçınılmaz olarak ortaya çıkan hata, kusur ve çatışmaları onarmak için geliştirilmiş etik sistemlerle doludur. Bu makale, coğrafi ve kültürel olarak birbirinden uzak iki geleneğin –Alevi-Bektaşilik ve Şintoizm– bu soruna nasıl benzer çözümler ürettiğini ortaya koymayı hedefler. Her iki sistem de suç ve cezadan ziyade, uyumun yeniden tesisi ve iç huzurun (Alevilik'te "gönül yapma", Şintoizm'de "kokoro") sağlanması üzerine kuruludur.

I. Temel Kavramların Tanımı: Rızalık ve Wa

Alevi-Bektaşi Geleneğinde Rızalık: Rızalık, bireyin kendi eylemlerinin sonuçlarından tamamen haberdar olması (özünü yoklaması), verdiği maddi ve manevi zararı kabul etmesi ve bu zararı tazmin ederek (döktüğünü doldurarak) mağdurun gönlünü alması sürecidir. Bu süreç olmadan "insan-ı kâmil" olma mertebesine ulaşılamaz.

Şintoizm'de Wa (和): Wa, uyum, ahenk, barış ve denge anlamına gelir. Şinto dünya görüşü, insanın, toplumun ve doğanın (kami'lerin iradesinin tezahürü olarak) birbiriyle uyum içinde var olması gerektiği fikrine dayanır. Bu uyumun bozulması "kegare" (kirlenme) halidir ve düzeltilmesi gerekir.

II. Uyumun Bozulması: Kusur (Alevilik) ve Kegare (Şintoizm)

Alevilikte "Kusur" ve Sorumluluk: Metindeki "Ayağına taş dolansa suç taşta mı sende mi?" sorusu, kusurun ve sorumluluğun dışarıda değil, bireyin kendisinde aranması gerektiğini vurgular. Uyum, bireyin bencil eylemleriyle bozulmuştur.

Şintoizm'de "Kegare" (穢れ - Kirlenme): Kegare, doğal uyum (Wa) durumunun bozulmasıdır. Ölüm, hastalık, kan, ahlaki çöküntü veya kasıtsız işlenen hatalar (tsumi) kegare'ye neden olur. Kegare bir "günah" kavramından ziyade, ruhani bir kirlilik veya dengesizlik halidir. Bu, Alevilik'teki "gönül kırma"nın, ilişkideki uyumu bozması fikriyle paraleldir.

III. Uyumun Yeniden Tesisi: Telafi (Tazmin) ve Arınma (Harai)

İşte iki gelenek arasındaki en çarpıcı paralellik burada ortaya çıkar.

Alevi-Bektaşi Yolunda Telafi (Tazmin): Uyumu bozan eylemin ardından yapılması gereken, aktif ve somut bir telafidir.

"Döktüğünü doldur, ağlattığını güldür, yıktığını yap!"

"Yediği tavukların parasını verip rızalık almak."
Bu, salt bir "öte dünya" meselesi değil, bu dünyadaki ilişkileri düzeltmeye yönelik pratik bir eylemler bütünüdür.

Şintoizm'de Harai/Harae (祓 - Arınma): Kegare'den kurtulmak, Wa'yı yeniden tesis etmek için çeşitli arınma (harai) ritüelleri uygulanır. Bunlar:

Su ile Arınma (Misogi): Nehre veya şelaltelere girerek bedensel ve ruhsal temizlik.

Temizleme Sembolleri (Ōnusa): Rahip, bir insanın, nesnenin veya mekânın üzerine kâğıt şeritler (shide) bağlanmış bir sopa (ōnusa) sallayarak sembolik olarak kegare'yi uzaklaştırır.

İtiraf ve Tövbe: Bazı Şinto mezheplerinde, kami'ye bir hata itiraf edilir ve arınma için dua edilir.

Karşılaştırmalı Analiz:
Alevilik'teki maddi-manevi tazminat (tavuk parasını ödeme + gönlünü alma), Şintoizm'deki ritüelistik arınma, aynı amaca hizmet eder: Bozulan dengeyi ve uyumu yeniden sağlamak. Alevi pratiği daha doğrudan ve kişilerarası ilişki odaklıyken, Şinto pratiği kami'lerle olan ilişkiyi de içerecek şekilde daha sembolik ve ritüelistiktir. Ancak her ikisinin de özünde, hatanın sonuçlarından kaçmak yerine, onunla yüzleşmek ve onu düzeltmek yatar.

IV. Nihai Amaç: İçsel ve Toplumsal Uyum

Alevilik'te "İnsan-ı Kâmil": Rızalık yolunu tamamlayan birey, toplumla ve kendi özüyle barışık, olgunlaşmış (kâmil) bir insan haline gelir. Toplumsal uyum (rızalık), bireysel olgunlaşmanın hem sebebi hem de sonucudur.

Şintoizm'de "Makoto" (誠 - Samimiyet, Saflık): Arınma ritüelleriyle kegare'den kurtulan birey, "makoto" haline, yani saflık ve samimiyet durumuna ulaşır. Bu, kami'lerle ve çevreyle uyum (Wa) içinde yaşayabilmenin yoludur. Kami'lerle uyum, toplumsal uyumu da beraberinde getirir.

Sonuç ve Değerlendirme

Alevi-Bektaşi "Rızalık" kavramı ile Şintoist "Wa" ve "Harai" kavramları, insanlığın ortak bir arayışının farklı kültürel tezahürleridir: İlişkilerde ve evrende bozulan dengeyi onarma, hatalardan dönme ve iç huzura kavuşma arayışı.

Benzerlikler: Her iki gelenek de suçun cezalandırılmasından ziyade, uyumun yeniden inşasını merkeze alır. Bireyin sorumluluğunu vurgular ve dış faktörleri suçlamayı reddeder.

Farklılıklar: Alevi yolundaki telafi mekanizması son derece pratik, maddi ve toplumsal iken, Şintoizm'deki mekanizma daha çok ritüelistik ve sembolik bir karaktere sahiptir. Alevilikte hedef "hakikatin insanı" olmaktır (Hak-Muhammed-Ali yolunda), Şintoizm'de ise kami'lerin doğada tezahür ettiği bir dünyada onlarla uyum içinde yaşamaktır.

Bu karşılaştırma, farklı inanç sistemlerinin, insan doğasının evrensel bir gerçeği olan hata yapma ve bu hatayı düzeltme ihtiyacına nasıl derin, kültüre özgü ve anlamlı çözümler ürettiğini göstermektedir. "Rızalık" bu anlamda, sadece Alevi-Bektaşi geleneğine has değil, tüm insanlığa hitap eden evrensel bir etik ilke olarak okunmayı hak etmektedir.

Kaynakça (Örnek)

Alevi-Bektaşi Kaynakları:

Buyruk (Şeyh Safi Buyruğu veya İmam Cafer Buyruğu).

Ocak, Ahmet Yaşar. Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İletişim Yayınları.

Melikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. Demos Yayınları.

Şintoizm Kaynakları:

Ono, Sokyo. Shinto: The Kami Way. Tuttle Publishing. (Şintoizm'e giriş için temel kaynak).

Littleton, C. Scott. Shinto: Origins, Rituals, Festivals, Spirits, Sacred Places. Oxford University Press.

Boyd, James W., and Williams, Ron G. "The Art of Ritual in Comparative Context: Shinto and Early Christian Worship". Journal of Ritual Studies.

Ansiklopedik Kaynaklar:

Britannica Encyclopedia of World Religions. "Shinto" ve "Alevi" maddeleri.

The Encyclopedia of Religion (ed. Mircea Eliade). "Purification and Taboo" maddesi.

Karşılaştırmalı Din / Etik:

Smith, Huston. The World's Religions. HarperOne. (Dünya dinlerine genel bakış).

Armstrong, Karen. A History of God. Ballantine Books. (Tanrı anlayışının evrimi bağlamında).