HALK VE DİVAN EDEBİYATI ÖZET BİLGİ

• 10 Mart 2012 Cumartesi 22:17:54

TÜRK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ:
Sözlü Edebiyat Dönemi:
İslamiyet’ten önceki dönemdir.
Türkler henüz yazıyı kullanmıyordu.Ürünler dilden dile aktarıla-rak devam etmiştir.
Ülkenin sevinci,üzüntüsü,başarısı,birikimi dillen dile aktarılmış-tır.
Bunların kalıcı olması için şiir biçimi kullanılmıştır.
Şiirler özel çalgılar eşliğinde ozanlar tarafından söylenmiştir.
Özellikleri:
Daha çok aşk,doğa,kahramanlık ,ölüm gibi konular işlenmiştir.
Dizelerde daha çok yarım uyak ve redif vardır.
Dil saf bir Türkçe’dir. Dilde yabancı sözcüklerin etkisi yoktur.
Nazım birimi dörtlüktür.Milli ölçümüz hece ölçüsü kullanılmıştır.
Genellikle 7,8,11’li ölçü kullanılmıştır.
Bu dönemde asıl ürün doğal destanlardır.
Kam,baksı,ozan denilen şairler kopuz eşliğinde yuğ,sığır,şölen denilen törenlerde şiirler söylemiştir.

Dönemin ürünleri:
A-Koşuk:
Bugünkü koşma’nın ilk şeklidir.Aşk ,güzellik,doğa konulu şiirlerdir.
Genellikle sığır denilen törenlerde söylenmiştir.Dörtlük nazım birimiyle söylenir.
B-Sav:
Günümüz atasözlerinin ilk şeklidir.Genellikle secili olurlar.
C-Sagu:
Halk edebiyatı ağıt türünün ilk şeklidir.Yuğ denilen törenlerde ölen kimsenin ardından yakılır.Çığırtçı denilen kadınlarca söylenir.
D-Destan:
Türklerin tarih sahnesine çıkışlarından yazılı döneme geçiş-lerine kadarki dönemini bu tür yansıtır.Türk milletinin savaşlarını göçlerini bu türden öğreniriz.Dörtlükler haklinde söylenir.
Hece ölçüsü kullanılır.Yarım uyaklıdırlar.Dili yalındır.Abartı unsurları çokça bulunur.Kahramanları güçlü örnek kimselerdir.
Dörtlük sayısında sınırlama yoktur.Yıldan yıla değişime uğrayabilirler.

Halk Edebiyatının Genel Özellikleri:
Temel nazım birimi dörtlüktür.Hece ölçüsü kullanılmıştır.
Şiirler saz eşliğinde doğaçlama söylenir.Ozanlar eğitimsiz kimselerdir.Usta –çırak ilişkisi vardır.Dil ağır değil anlaşılır bir dildir.
Daha çok yarım uyak kullanılır.Sözlü edebiyat geleneğidir.
Şiirler somut yaşamdan bahseder.
Aşk,doğa güzellikleri,gurbet,özlem,ayrılık vs. konular işlenir.
Anonim olmayan eserlerde şairin ismi bulunur.
Nazım olan ürünler yazıya nazım-nesir karışık geçirilebilmiştir.
Şiirler tür ya da biçim adıyla anılmış,şiirlere özel ad verilmemiş-tir.
Kimi kalıp benzetmeler ortak kullanılmıştır.zülf(saç) çeşm(göz)

Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri:
A-Mani:
7’li hece ölçüsüyle söylenir.Uyak düzeni aaxa şeklindedir.
Yedekli manide uyak düzeni aaxaxa olur.
Söyleyeni belirsizdir.İstisnai de olsa söyleyeni belli olanlarda vardır.
İlk iki mısra hazırlık için söylenir.Asıl mesaj son iki dizededir.
Düz mani:Dize sayısı dört olan manidir.Kesik mani: İlk dizesi yarım olan manidir.Yedekli mani: Altı dizeden oluşan manidir.

B-Türkü:
Sekizli ya da on birli heceden oluşur.Özel bir ezgiyle okunur.
Genellikle ayrılık gurbet gibi konulardan bahsedilir.
İkili,üçlü,dörtlü ve beşli bentlerden oluşurTekrar edilen dizelere kavuştak denilir.Düz uyaklıdır.aaab,aaabb
Bent sayısı genellikle iki ya da üçtür.
Yöreden yöreye söyleyiş ve ezgi farkı vardır.

C-Ninni:
Çocukları uyutmak için özel bir ezgiyle söylenir.
Anonimdir;ancak söyleyeni belli olanlarda vardır.Bir ya da iki dörtlükten oluşur.Birden çok dörtlükten oluşursa her dörtlük sonunda kavuştak olur.Genellikle düz uyaklıdır.

Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri:

A-Koşma:
11’li hece ölçüsüyle yazılır.Dörtlükler biçiminde söylenir.
Dörtlük sayısı üç ile beş arasında değişir.Son dörtlükte ozanın adı geçer.Buna tapşırma denir.
Uyak düzeni abab,cccb..,aaab cccb, abcb,dddb
a-Güzelleme:
Sevgilinin güzelliklerinin övüldüğü şiirlerdir.Sevgili yanında yurt,at,vb. övgülerde olabilir.En önemli şairi Karac’oğlan’dır.
b-Taşlama:
Bir olayı,durumu,kişiyi,davranışı vs yermek amacıyla söylenen koşmalardır.Divan edebiyatında buna hicviye denir.
c-Ağıt:
Ölen bir kimsenin ardından duyulan üzüntüyü belirten koşma-lardır.
Divan edebiyatında buna mersiye denilir.Ünlü taşlamacımız Seyrani’dir.
d-Koçaklama:
Kahramanlık konularını işleyen koşmalardır.
Divan edebiyatındaki gazavatnameler buna benzer.

B-Semai:
8’li hece ölçüsüyle söylenir.Özel bir ezgisi vardır.
Genellikle sevgili,yurt ve at güzelliklerinden bahsedilir.
Güzelleme türüne benzer.En az üç en fazla altı dörtlükten oluşur.
Şeması,abab, cccb/, aaab,cccb

C-Varsağı:
8’li hece ölçüsüyle söylenir.Genellikle kahramanlık konularından bahseder.Bre,hey.behey gibi ünlemler çokça bulunur.
Semaiden farkı söyleyişteki kahramanca edadır.

D-Destan:
8’li ya da 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
Dörtlük sayısında sınırlama yoktur.Anonim olanları da vardır.
Konuları,göç,savaş,kıtlık,deprem vs’dir.Olay anlatıldığından öyküleyici bir anlatımı vardır.Olağan dışı olaylar olabilir.

Tasavvuf Edebiyatı Nazım Türleri:

A-İlahi:
7,8 ve11’li hece ölçüsü kullanılır.Allah’ın birliğini kudretini anlatır.
Bunun yanında cennetin güzelliği, ahiret nimetleri gibi konuları işler.
Amaç insanlara Allah sevgisini aşılamaktır.Tarikatlerce farklı şekillerde söylenir.
a-Ayin: Mevlevi tekkelerindeb-Tapuğ: Gülşeni tekkelerinde
c-Nefes: Bektaşi tekkelerinded-Deme: Alevi tekkelerinde
e-Durak: Halveti tekkelerinde
B-Nutuk:
Tekke önderlerince tarikate yeni giren dervişler için söylenir.
Amaç yeni dervişlere tarikat kurallarını öğretmektir.
C-Devriye:
Dünyanın ve insanın yaratılış döngüsünü anlatan şiirlerdir.
İnsan kimdir,nerden gelir nereye gider bu sorulara cevap aranır.

D-Şathiye:
Kimi dini konuların şakacı ve rahat bir üslupla anlatıldığı şiirler-dir.
Aslında dinle alay eder gibi görünür ama gerçekte hikmet içerir.
Genellikle Bektaşi tekkelerinde söylenir.
Bu tür şiir söyleyenlerden kimi dinsizlikle suçlanmış ve öldürülmüştür.Ünlü şairi Kaygusuz Abdal’dır.

DİVAN EDEBİYATI:
Divan Şiirinin Genel Özellikleri:
Nazım birimi beyittir.
Bütün şiirler aruz ölçüsüyle yazılır.
Genellikle tam ya da zengin uyak kullanılır.
Sanatlı,ağır bir dili vardır.
Arapça ve Farsça terkipler (tamlamalar) çokça kullanılmıştır.
Şiirlerde şairi tanıtan mahlaslar kullanılmıştır.
Şiirlerin özel bir adı yoktur.
Birçok şiir kafiye ismiyle anılır.Su Kasidesi gibi.
Şiirler “divan” adı verilen kitaplarda toplanmıştır.
Üç dilde eser vermek hüner sayılmıştır.(Arapça,Farsça,Türkçe)
Her konuya özgü nazım biçimleri var-dır.Aşk,/(gazel),övgü,(kaside,)
Genellikle soyut konular işlenir.
Felsefi temeli olan yorum şiirleri yazılmıştır.
Bolca “mazmun” (kalıp ifade) kullanılmıştır.
Aynı mazmunlar kullanılabilmiştir.Örnek: Cehennem çuku-ru(gamze)
Biçime büyük önem verilir.
Anlamın tek beyitte tamamlanmasına önem verilmiştir.
Nazım biçimlerinden çoğu Arap-Fars edebiyatından alınır.
Şarkı, tuyuğ gibi ulusal nazım biçimlerimizde vardır.

Nazım Biçimleri:
Beyitlerle Kurulanlar:
Gazel:
En az beş en çok on beş beyitten oluşur.
Kafiye düzeni aa/ba/ca.. biçimindedir.
Genellikle aşk,şarap konuludur.İlk beytine matla son beytine makta denir.Maktadan önceki beyte hüsn-i makta denir.
Beytü’l Gazel: En güzel beytidir.
Yek ahenk gazel: Konular arası anlam bütünlüğü olan gazeldir.
Yek-avaz gazel: Konular arsı anlam bütünlüğü yoktur.
Gazel-gah: Gazel söyleyendir.En ünlü gazelcilerimiz: Ba-ki,Nedim,Fuzuli..

Kaside:
33-99 beyit arsında olmak zorundadır.
Övgü şiirleridir.Şeması aa/ba/ca…
Yazıldığı konuya göre tür adı alır.Örneğin övgü varsa methiye adını alır. Beytü’l kasid: Kasidenin en güzel bölümü
Taç beyit: Şairin adının geçtiği bölüm.

Kasidenin bölümleri:
Nesip: Tasvir bölümü
Girizgah: Giriş bölümü
Mehdiye:Asıl bölüm,övgü bölümü
Tegazzül: Kaside içinde gazel bölümü
Fahriye:Şairin kendini övdüğü bölüm
Dua: Övülen kimseye iyi dilek bölümü,uzun ömür gibi.
Kaside türleri:
Münacat:Allah’a yalvarış içerikli kasidedir.
Naat: Peygamber efendimize yazılan kasidedir.
Tevhit: Allah’ın birliğinden bahseden kasidedir.
Mehdiye: Bir kimseyi öven kasidedir.

Mesnevi:
Uzun aşk hikayelerini,dini hikayeleri.kimi felsefi konuları anlat-mak için kullanılan uzun nazım biçimidir.
Uyak şeması aa/bb/cc…Beyit sınırlaması yoktur.
Beş mesnebviden oluşan esere “hamse” denir.

Kıt’a:
Bir konu hakkında yazılan kısa nazım biçimidir.
İki beyitten oluşur.Uyak şeması ab/cb’dir.

Müstezat:
Ziyadeli şiirlerdir.Ziyade arta kalan artık demektir.
Müstezat bir uzun bir kısa dizeden oluşur.

Dörtlüklerle Kurulanlar:
Rubai:
İran edebiyatı nazım biçimidir.
Ünlü temsilcisi Ömer Hayyam’dır.
Dört dizeden oluşur.Şeması aaxa’dır.
Genellikle felsefi ağırlıklıdır.
Konu bütünlüğü gözetilerek yazılır.
Kendine özgü aruz kalıplarıyla 24 şekilde yazılır.

Tuyuğ:
Türk edebiyatına ait nazım biçimidir.
Tek dörtlükten oluşur.
Rubaiden farkı konusudur.
Aşk,sevgili çevresinde gelişir.
Kafiye şeması aaxa’dır.
Anonim edebiyattan maniye benzer.
Kadı Burhanettin,Ali Şir Nevai, Nesimi

Şarkı:
Türk edebiyatı nazım biçimidir.
Nedim icat etmiştir.Bestelenmek için yazılır.
Üç ya da dört bentten oluşur.
Şeması aaaa/bbba/ccca…

Murabba:
Genellikle aşk konuları işlenir.
Çokça kullanılan elverişli bir nazım biçimidir.
Her bendim dört dizeden oluşur.
Şeması aaaa/bbba..
Koşma nazım biçimine benzer.

Terbi:
Bir gazelin beyitlerine iki dize ekleyerek oluşur.
Dörtleme demektir.

Beşliklerden Oluşanlar:
Muhammes: Bentleri beş dizeden oluşan şiirlerdir.
Tardiye: Muhammeste şeması yönüyle ayrılır.
Taştir:Bir şairin gazelinin beyitleri arasına üç dize ekleyerek oluşur.
Tahmis:Bir gazelin beyitleri başına üç dize eklenerek oluşur.

Bentlerden Oluşanlar:
Terkib-i Bent:
Her bendi beş ile on beş beyit arasında oluşur.
Bent sayısı da beş ya da on arasında değişir.
Her bent arasında vasıta beyti vardır.
Bu beyitler tekrarlanmaz.uyak düzeni aa/ba/ca.. şeklindedir.
Vasıta beyitleri kendi arasında uyaklanır.
Bağdatlı Ruhi,Ziya Paşa…

Terci-i Bent:
Terkib-i bentten farkı vasıta beytinin aynen tekrarlanmasıdır.
DİĞER NAZIM BİÇİMLERİ VE TÜRLERİ:
Müselles:Bentler üç dizeden oluşur.
Muhammes:Bentler beş dizeden oluşur.
Müseddes:Bentler altı dizeden oluşur.
Müsebba:Bentler yedi dizeden oluşur.
Müsemmen:Bentler sekiz dizeden oluşur.
Mütessa:Bentler dokuz dizeden oluşur.
Muaşşer:Bentler on dizeden oluşur.
Divan Edebiyatı Nazım Türleri:
Tevhit:Allah’ın birliği
Münacat: Allah’a yakarış
Naat:Peygamber Efendimize övgü
Mersiye:Ölen bir büyüğe ağıt.
Methiye:Ünlü birini övmek
Hicviye:Eleştiri şiirleridir.yergi.halk edebiyatında taşlama batıda satirik
Nazire: Bir şairin şiirine benzer şiir yazmaktır.aynı ölçü ve kafiye de yazılır.
Surname: Sünnet şölenlerini anlatır.
Ruzname: Günlüktür
İnşa:Düz yazılara denir
Münşi: Düz yazı yazana denir
Münşaat: Düz yazıları toplayan eserdir
Seferetname: Elçilerin gezi kitabıdır
Şitaiye: Kış mevsimini anlatır.
Iydıyye: Bayramları anlatır
Muamma,lüğaz: Bilmece şiirleridir.
Tezkire: Biyoğrafi eserleridir.