ŞİİR BİLGİSİ (BİÇİMLER-TÜRLER)

• 5 Aralık 2011 Pazartesi 09:44:48

Mensur şiir:Ölçü.uyak gibi kurallara uyulmadan yazılan şiirlere denir.Kısaca şiirin düzyazı biçiminde yazılanı-dır.Türk edebiyatında ilk ve en güçlü temsilcisi Halit Zi-ya’dır.
Manzum şiir:Ölçülü ve uyaklı yazılan şiirlere denir.
Nazım birimi:Şiiri oluşturan dize kümelerine de-nir.Bunlar:Dize,beyit,dörtlük.
Dize:(mısra) Şiirde her satıra denir.
Beyit:İki dizeden oluşan ve aralarında anlam bütünlüğü olan bölümlere denir.
Dörtlük:Dört dizeden oluşan kümeye denir.
Küme,Bent:İkinin üstünde bütünlük oluşturan dizelere denir.Üç,beş,yedi…dize olabilir.
Kıt’a:Bir şiirde ikiden fazla (3,4,5..) dizenin oluşturduğu bölüme bent veya kıt’a denir.
Nazım Biçimi(Nazım Şekli):Şiirlerin uyak örgüsü,nazım birimi,ölçüsü ve konusuna göre kazandığı dış özelliğine denir.
Örneğin: Halk edebiyatı:koşma Divan edebiya-tı:gazel:Tanzimat sonrası:sone…
Ölçü:
Ölçü şiirdeki ahenk unsurudur.
Aruz ölçüsü:
Şiir dizelerindeki hecelerin uzun ve kısalığını temel alan ölçüdür.
A-çıl-maz ne bir yüz ne bir pen-ce-re.
Not:Ünlüyle biten hece açık(kısa) hecedir.Ünsüzle biten hece kapalı(uzun) hecedir.
Aruz Terimleri:
İmale:Kısa olan hecenin uzun gösterilmesidir.
Zihaf:Uzun hecenin kısa gösterilmesidir.
Vasl:(ulama) Ünsüzle biten sözcüğün son harfinin son-raki ünlüye bağlanarak aruz kusurunun giderilmesidir.
Takti:Şiirin dizesinin kalıplara ayrılmasıdır.
Ba-kıl-dık-ça vah-şet çö-ker yer-le-re
. - - / . - - / . - - / . –
fa-û-lün fa-û-lün fa-û-lün fa-ül
‘â-û-î gibi uzun ünlüler kapalı sayılır.
Dizenin son hecesi her zaman kapalı sayılır.
Hece ölçüsü:
Bir şiirin her dizesindeki hece sayısına dayanan ölçü birimidir.(7-8-11’li gibi)
Durak:Hece dizelerinde nefes almaktır.4+4+3=11’li hece ölçüsü.

Serbest Tarz:
Serbestçe ölçüsüz uyaksız yazılan şiirlerdir.
Ağlasam sesimi duyar mısınız?
Mısralarımda
Dokunabilir misiniz
Gözyaşlarıma, ellerinizle
Uyak(Kafiye):
En az iki dize sonunda,anlamı farklı yazılışı aynı iki sözcük veya ekler arasındaki benzerliğe denir.

Uyak Türleri(Kafiye Çeşitleri):
Yarım Uyak:Dize sonlarındaki tek ses benzerliğidir.
Ve deniz aynı deniz.
Gülüşten eser yok yalnız.

Tam Uyak:Dize sonlarındaki iki ses benzerliğidir.
Adalardan yaza ettik de vedâ’
Sızlıyor bağrımız üstündeki dağ
Seni hatırlıyoruz Viranbağ.
Not:â uzun a’da iki ses değerindedir ve tam uyak sayı-lır.

Zengin Uyak:En az üç ses benzerliğinden oluşur.
Bir bahçeli beldemizi yad ellere bıraktık.
Gölgesinde barınacak tek ağacım yok artık.

Tunç Uyak:Uyağı oluşturan sözcüklerden birinin diğer sözcüğün içinde tam olarak bulunmasıdır.
Sabahleyin gökyüzü parlak ufuk açıktı.
Güneşli bir havada yaylımız yola çıktı.

Cinaslı Uyak:Dize sonlarındaki söyleyişleri aynı anlamları farklı sözcüklerden oluşur.
Madem çoban değildin
Arkandaki sürü ne
Beni yardan ayıran
Sürüm sürüm sürüne

Redif:
Dize sonlarında görevli olan eklerin ya da anlamları aynı olan sözcüklerin tekrarlanmasına redif denir.
Hatırlar bir gün camı açtığını
Duran bir bulutu,bir kuş uçtuğunu

Uyak Kafiye Örgüsü:
Dize sonlarındaki ses benzerliklerinin harfle gösterilmesidir.
1.Çapraz Uyak: abab,cdcd..
Birinci dizeyle üçüncü dizenin,ikinci dizeyle dördüncü dizenin uyaklı olmasıdır.
Kalbim bir çiçektir gündüzler ölgün a
Gelin gelin onu açın geceler b
Beni yad edermiş gibi bütün gün a
Ötün kulağımda çın çın geceler b

2. Düz Uyak: aa/bb,cc/dd…aaab,cccb..
Birinci dizeyle ikinci dize üçüncü dizeyle dördüncü dizenin ya da bir,iki,üçüncü dizenin birlikte kafiyeli olduğu dizedir.
İşte bir yol ki hep çakıl ve diken a
Geçeceksin yarın bu yoldan sen a
Sen yoruldukça yol uzar artar b
Çalı dişler,taş ağrıtır,yırtar b

3.Sarma Uyak: abba,cddc…
Birinci dizeyle dördüncü,ikinci dizeyle üçüncü dizenin kafiyeli olmasıdır.
Uyu! Gözlerinde sessiz bir perde a
Bir parça uzaklaş kederlerinden b
Bir ruh gülümsüyor gibi derinden b
Mehtabın ördüğü saatler nerde a

4.Örüşük Uyak: aba/bcb…cdc
Hangi kızın şen elleri a
Gecelerin matemine b
Serpiyor bu elemleri a

Mani Tipi Uyak: aaba
Sarı kavunu dildim a
Çamura düştü sildim a
Yarim gurbete gitti b(x)
Şimdi kıymetin bildim a

Batı Edebiyatı Şiir Türleri:
Lirik Şiir: Coşkulu,duygulu şiirlere denir.
Epik şiir: Kahramanlık şiirleridir.
Dramatik şiir: Acıklı,trajik şiirlerdir.
Pastoral şiir: Doğa,kır şiirleridir.
Satirik şiir: Eleştirel şiirlerdir.
Didaktik şiir: Öğüt verici şiirlerdir.

Yeni Türk Şiiri Nazım Şekilleri
Yeni nazım biçimleri önce Ethem Pertev Paşa ,R. Mah-mut Ekrem,Abdulhak Hamit..tarafından denenmiş Ser-vet-i Fünun döneminde yaygınlaşmıştır.
Hepsinde de konu bütünlüğü vardır.

İkili:
Her beyti kendi arasında uyaklı bir nazım biçimidir.
Şeması: aa/bb/cc…
Divan şiirindeki mesnevinin Batı şiirindeki karşılığıdır.
Hem uzun hem kısa şiirler için kullanılmıştır.

Terza-Rima:
Üçer dizelik bentlerden oluşur.
Uyak düzeni: aba/bcb/cdc/..d
İtalyan şiirinden Fransız şiirine oradan da bize gelmiştir.
Türk şiirinde ilk kez Tevfik Fikret tarafından kullanılmış-tır.
Dante’nin ünlü “Tanrısal Komedya”sı bu nazım biçimiyle yazılmıştır.

Dörtlü:
Dörder dizelik bentlerden kurulu bir nazım biçimidir.
Dörtlükler ya sarmal uyaklı ya çapraz uyaklı olabilir.

Sone:
İki üçlük iki dörtlük toplam 14 dizeden oluşur.
Uyak düzeni abba/ abba /ccd /ede… biçimindedir.
İtalyan edebiyatından Avrupa’ya oradan da bize geçmiştir.
Edebiyatımız da ilk kez Servet-i Fünun şairlerince kullanılmıştır.

Serbest Müstezat:
Hem aruzun hem hecenin değişik kalıplarıyla yazılabilir.
Aynı şiirde farklı kalıplar kullanılabilir.
Uzun ya da kısa dizeler düzenli ya da düzensiz sırala-nabilir.
Uyak düzeni şairin isteğine bağlıdır.
Fransa’da Sembolizm’in yaygın olduğu dönemde gelişmiştir.
Bizde Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin ve Ahmet Haşim tarafından çok kullanılmıştır.
En ünlüsü A.Haşim’in “O Belde” şiiridir.

Serbest Nazım:
Hiçbir ölçü kullanmaksızın yazılan şiirlere denir.
Dizelerdeki hecelerin sayıları uzunluk ve kısalıkları şairin tutumuna bağlıdır.
Şair isterse şiirini belli bölümlere ayırabilir.
Şair isterse uyak kullanabilir isterse kullanmaz.
Serbest nazımın ayırıcı özelliği ölçü kullanılmadan ya-zılmasıdır.
19. yy’ın sonlarında ortaya çıkar ve 20. yy’da yaygınla-şır.
Serbest nazmın ilk örneklerini bizde Nazım Hikmet ver-miştir.